آشنایی با مفاهیم اقتصادی
ضریب جینی در اقتصاد به زبان ساده
ضریب جینی یکی از شاخصهای برجسته اندازهگیری نابرابری در توزیع ثروت و درآمد در جامعه است که که در این گزارش به مفهوم آن به زبان ساده پرداخته ایم.
گزارش مرکز آمار نشان میدهد، ضریب جینی برای کل کشور در سال ۱۳۹۹ با افزایش، نسبت به سال ۱۳۹۸ به ۴۰.۰۶ واحد رسیده است.
حال با این مقدمه در این گزارش به مفهوم ضریب جینی به عنوان یکی از مفاهیم کلان اقتصادی به زبانی ساده پرداخته ایم؛
ضریب جینی یا «شاخص جینی» (Gini index) معیار اندازهگیری توزیع درآمد (یا ثروت) در یک جمعیت است که اولینبار توسط آماردان ایتالیایی «کورادو جینی» (Corrado Gini) در سال ۱۹۱۲ میلادی بوجود آمده است. این ضریب همچنان جزو یکی از شناختهشدهترین شاخصهای نابرابری در بین بیش از ۵۰ شاخص به شمار میآید.
به طورمعمول، از این شاخص برای سنجش نابرابری اقتصادی استفاده میشود. این شاخص توزیعدرآمد یا به عبارتی توزیع ثروت در میان یک جمعیت را بررسی میکند. ضریب جینی اعدادی بین صفر تا ۱ را به خود میگیرد که صفر (یا ۰٪) نشاندهنده برابری کامل و ۱ (یا ۱۰۰٪) نشاندهنده نابرابری مطلق است. طبق دادههای بانک جهانی، بین سالهای ۱۹۸۱ تا ۲۰۱۳ میلادی، ضریب جینی بصورت جهانی بین ۰/۳ تا ۰/۶ بوده است.
به زبانی سادهتر فرض کنید کشوری داریم که همه شهروندان آن درآمد یکسانی دریافت میکنند. در این کشور ضریب جینی برابر صفر خواهد بود. حال فرض کنید کشوری داریم که در آن تمام درآمد نصیب یک شهروند شده است و باقی شهروندان درآمدی دریافت نکردهاند. شاخص جینی محاسبه شده برای این کشور، برابر با یک خواهد بود.
تحلیل بالا را میتوانیم برای شاخص ثروت جینی نیز بکار ببریم با این تفاوت که، چون اندازهگیری ثروت دشوارتر است، هنگام به کاربردن ضریب جینی از درآمد استفاده میکنیم. به صورت عمومی، شاخص ثروت جینی بزرگتر از شاخص درآمدیِ آن خواهد بود، زیرا نابرابری بیشتری در توزیع ثروت داریم. البته، یک کشور کمدرآمد و یک کشور پردرآمد ممکن است شاخص جینی برابری داشته باشند. این حالت تا زمانی برقرار است که درآمد در هریک از این کشورها بصورت مشابهی توزیع شده باشد.
ضریب جینی یک واحد اندازه گیری پراکندگی آماری است که معمولا برای سنجش میزان نابرابری در توزیع درآمد یا ثروت در یک جامعه آماری استفاده میشود. این ضریب با نسبتی تعریف میشود که ارزشی بین صفر و یک دارد.
هر چقدر ضریب جینی نزدیک به عدد صفر باشد، برابری بیشتر در توزیع درآمد را نشان میدهد و بالعکس هر چقدر ضریب جینی نزدیک به عدد یک باشد، توزیع نابرابر درآمد را مشخص میکند.
اگر ضریب جینی مساوی با عدد صفر باشد یعنی همه درآمد و ثروت یکسان دارند (برابری مطلق) و اگر مساوی با عدد یک باشد یعنی نابرابری مطلق به گونهای که ثروت تنها در دست یک نفر است و مابقی هیچ درآمدی ندارد.
شاخص جینی همان ضریب جینی است که برای فهم بهتر، آن را به صورت درصد بیان میکنند.
مزایای و معایب ضریب جینی
مزایا
- برای مقایسه توزیع درآمدی در بخشهای مختلف جامعه و همچنین در کشورها مورد استفاده قرار داد. برای مثال ضریب جینی برای مناطق شهری با مناطق روستایی در بسیاری از کشورها متفاوت است.
- ضریب جینی را به راحتی میتوان با سراسر کشور مقایسه کرد و تفسیر آن نیز آسان است.
- از ضریب جینی میتوان برای نشان دادن چگونگی توزیع درآمد در داخل کشور در طی یک دوره از زمان استفاده کرد. در نتیجه این امکان وجود دارد تا ببینید که آیا نابرابری در حال افزایش است یا کاهش.
معایب
- ضریب جینی نابرابری درآمد را اندازه گیری میکند، اما نابرابریهای فرصت را اندازهگیری نمیکند.
- اگر دو کشور ضریب جینی یکسان داشته باشند ممکن است یک کشور ثروتمند باشد و دیگری فقیر، میتوان نتیجه گرفت اندازه گیری ضریب جینی در دو کشور متفاوت است.
- ضریب جینی نقطه برآورد در یک زمان خاص است. از این رو تغییرات درآمدی را در طول زمان نادیده میگیرند.