پخش زنده
امروز: -
گزارش مکتوب...
گزارش مکتوب...مرگ تدریجی معماری کهن روستاهای آذربایجان غربی
بافت تاریخی روستاهای آذربایجان غربی آخرین نفس های خود را می‌کشد و به جرات می‌توان گفت معماری کهن روستاهای این استان می رود تا برای همیشه نابود و این گنجینهی کهن روستایی، به صفحات تاریخ بپیوندد.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز مهاباد، سالهای نه چندان دور در شمالغرب ایرانزمین، وارد روستا که می شدی معماری کهن، بافت تاریخی، کوچه های پیچ در پیچ، رنگ و بوی زندگی روستایی مشامت را نوازش می کرد؛ چشمانت خیره می شد به خانه هایی که معماریشان به قرن ها پیش باز می گشت و آجر به آجرش حکایتی داشت از زمان های گذشته، از زمان مناقشات روس ها، مسیونرهای آمریکایی و انگلیسی و جیلوها؛ وارد هر خانه ای که می شدی از درب منزل گرفته تا داخل خانه، با معماری منحصربه فردی عجین شده بود؛ حیاط و دالان های تو در تو و کوشک هایی که با آجر به شکل های بی نظیری توسط معماران قدیم کنار هم قرار گرفته بود که به یک کاخ باشکوه ختم می شد.
به جرات می توان گفت معمار امروزی که عمری در دانشگاه ها سپری کرده تا صاحب مدرکی شود، نمی تواند با این ظرافت، آجرها را کنارهم قرار داده و زیباترین نقاشی جهان را خلق کند. به راستی خانه های قدیمی و تاریخی روستاها نه یک ساختمان و خانه قدیمی، بلکه نقاشی زیبایی از فرهنگ و تاریخ این سرزمین است.
اما دیرگاهی است تغییر بافت ها، تیشهی بی مهری این آثار کهن را بر زمین می زند و حکایت هایشان را برای همیشه در خاک دفن می کند؛ امروز تنها گوشه کوچکی از این خانه های باشکوه باقی مانده و برخی نیز به ندرت جان سالم به در برده اند.
بی تفاوتی به تاریخ، فرهنگ و گردشگری، عشق به ساخت ساختمان هایی با سبک و سیاق شهری، بی اطلاعی روستاییان از ارزش بافت تاریخی و معماری کهن، گستردگی روستاها و کمی نیروی مورد نیاز برای شناسایی روستاهای دارای بافت تاریخی، مرگ معماری کهن و به عبارتی بافت تاریخی روستاهای آذربایجان غربی را رقم زده است.
آذربایجان غربی به دلیل چند قومیتی بودن و موسوم بودن به سرزمین رنگین کمان اقوام و ادیان از روستاهایی با معماری بی نظیر برخوردار است ولی متاسفانه در سالیان اخیر هنگام سفر به آنها و گشت و گذار در کوچه ها، تنها نیمی از پیکر ساختمان های باشکوه باقی مانده است درحالی که هرکدام از این خانه ها، تاریخ است و چه بسا بسیاری از این خانه ها در دوران های مختلف محل سکونت بیگانگان بوده و هزاران هزار حرف در لابه لای خاک هایشان وجود دارد.
به شماره افتادن نفس معماری قدیم و پیریزی ساختمان هایی چندین طبقه به سبک شهری و حتی اروپایی هویت روستاهای استان آذربایجان غربی را غارت کرده و فرهنگ و آداب و رسوم آنها را به سمت دیگری سوق داده است؛ دیگر نوع گویش، پوشش، زبان و حتی غذاهای مصرفی هم از شکل روستایی خارج شده و قربانی مدرنیته شده است.
باغات روستاها هم از گزند شمشیر تغییر چهره روستا در امان نمانده؛ باغات انگور تبدیل به ویلاهای چندین طبقه و حصار کشی شده است؛ هر روز که می گذرد نه تنها چهره روستا بلکه چهره طبیعت روستا و باغات آن نیز شکل و نمای شهری به خود گرفته و به عبارتی شبیه شهرک های کوچک می شود.
دور از حقیقت نخواهد بود اگر بگوییم معماری در روستاهای این دیار کهن به تدریج می میرد و دیگر نای نفس کشیدن ندارد؛ روستا که چهره و تعریف روستا را نداشته باشد دیگر به چه درد می خورد؟ کشاورزی و دامداری هم تعطیل می شود؛ باغات هم تبدیل به ویلا می شود.
تغییر بافت تاریخی ، فرهنگ روستا را هم نشانه می گیرد
بافت تاریخی روستا که تغییر بیابد، فرهنگ و آداب و رسوم هم تغییر می کند؛ از میان رفتن بافت تاریخی و فرو ریختن ساختمان هایی با معماری کهن دیگر ابعاد زندگی روستایی را هم هدف قرار می دهد.
کارشناس اکوتوریسم و مسئول توسعه گردشگری روستایی و عشایری اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری آذربایجان غربی در این زمینه می گوید: وقتی روستا شکل شهر به خود می گیرد، دیگر سبک‌زندگی روستایی هم عوض می شود. نحوه پوشش، گویش، معیشت و حتی فرهنگ و آداب و رسوم هم از معماری شهری تاثیر می گیرد.
«ودود فخاری» معتقد است: متاسفانه هنوز روستاییان ما با صنعت گردشگری آشنا نشده اند و نمی دانند این صنعت چه اندازه درآمد زاست به همین خاطر خود آنها نیز از جمله عواملی هستند که موجب از بین رفتن بافت تاریخی روستاها می شوند.
این کارشناس گردشگری بیان میکند: بنیاد مسکن انقلاب اسلامی برای مقاوم سازی خانه های روستایی طی سالیان اخیر تسهیلاتی برای ساخت و مقاوم‌سازی خانه های روستایی پرداخت می کند اما گیرنده تسهیلات به دلخواه خود خانه جدیدی مطابق با سبک روز ساخته و بافت قدیمی از بین می رود.
وی افزود: البته به حفظ بافت تاریخی روستاها در کارگروهی که میراث فرهنگی و گردشگری و همچنین بنیاد مسکن استان عضو آن هستند پرداخته و تاکید می شود و این روند همچنان ادامه دارد ولی تمایل اشخاص به ساخت ساختمان هایی با سبک امروزی باعث می شود بی تفاوت به صیانت از بافت تاریخی باشند.
راه اندازی اقامتگاه های بوم گردی گامی از سوی میراث فرهنگی و گردشگری برای حفظ بافت تاریخی روستاهاست که در سالیان اخیر ایجاد شده اند و ۳۰ اقامتگاه بوم گردی در روستاهای مختلف استان راه اندازی شده است تا کمکی برای حفظ بافت تاریخی روستاها باشد؛ اقامتگاه هایی که چهره قدیمی روستا را در خود حفظ کرده است.
وی در ادامه گفت: تسهیلاتی نیز توسط میراث فرهنگی و گردشگری استان به افرادی که دارای خانه هایی با بافت تاریخی بوده و علاقهمند به تبدیل آنها به اقامتگاه بوم گردی هستند، داده شده است و حتی طی توافقی که با بنیادمسکن شده قرار است در اقامتگاه های بوم‌گردی از سقف چوبی استفاده شود.
وی تصریح کرد: دستگاه های دیگر باید میراث فرهنگی و گردشگری را یاری کنند؛ اقدامات صورت گرفته قابل تحسین است ولی کافی نیست باید تمامی دستگاه های مربوطه به ویژه مردم وارد میدان شوند ولی متاسفانه مردم روستاها نگاه مثبتی به گردشگری ندارند.
کارشناس اکوتوریسم و مسئول توسعه گردشگری روستایی و عشایری میراث فرهنگی و گردشگری آذربایجان غربی افزود: ما باید به روستایی تبیین کنیم درآمدی که گردشگری دارد، بسیار فراتر از کشاورزی است چنان که سفره خانه های سنتی با استفاده از غذای محلی می تواند منبع درآمد خوبی برای آنها باشد.
وی ادامه داد: اگر این تفکر بین روستاییان نهادینه شود، بدون شک علاقهمندی آنها به حفظ بافت تاریخی و معماری کهن و تبدیل آنها به مکانی برای بازدید گردشگران بیشتر خواهد شد.
سودجویان در کمین هویت تاریخی و فرهنگی
دیگر خبری از دیوارهای کاه گلی، پنجره های آبی و نمای زیبای خانه های روستایی باقی نمانده است و این روند روز به روز بیشتر می شود.
یک مردم شناس، کارشناس و پژوهشگر به این معتقد است که برخی طرح هایی که از سوی بعضی دستگاه ها در روستاها اجرا شده و می شود، شکل و نمای کوچه ها وخانه های قدیمی را از میان می برد اگرچه این طرح ها در جهت حمایت از روستاییان است ولی ناخواسته چهره روستا را تغییر می دهد.
«عیسی عزیزنژاد» میگوید: از سوی دیگر سودجویان و دلالان نیز حاشیه روستاها را به سیطره خود در آورده اند، چنانکه به روستا که نزدیک می شوی ویلاهای رنگارنگ خودنمایی می کند و به عبارتی این ویلاها، جایگزین باغ ها و زمین های کشاورزی می شوند.
وی ادامه داد: باغات کشاورزی و بافت تاریخی هردو عامل جذابیت روستاها هستند وقتی باغات کشاورزی به ویلا تبدیل شود وبافت تاریخی قربانی معماری شهری شود، دیگر چیزی برای روستا باقی نمی ماند.
دست در دست هم برای صیانت از یک تاریخ
عزیزنژاد اظهار می کند: اگرچه اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان در راستای صیانت از بافت تاریخی روستاها اقدام به راه اندازی اقامتگاه های بوم گردی کرده وهر روز بر تلاش خود می افزاید، اما تمامی دستگاه های مربوطه ازجمله جهادکشاورزی، بنیاد مسکن و بخشداری هاباید در کنار هم قرار گیرند.
نماهای جدید در تضاد با بافت اصلی روستاهاست
پژوهشگر و مردم شناس دیگری میگوید: قرار نیست بازسازی و مقاوم‌سازی خانه های روستایی با آجر و مرمر صورت گیرد و زنگ خطر نابودی روستاها به صدا در آمده، بدون تردید در آینده بسیاری از روستاها نه تنها چهره حقیقی خود بلکه بسیاری از مشاغل سنتی خود را از دست خواهند داد و دریک کلام نه شهر خواهند بود نه روستا بلکه سرگردان میان این دو خواهیم بود.
محمد عسگری معتقد است: بافت تاریخی روستاها رنگ باخته است، درصورتی که می شد این آثار ارزشمند را حفظ کرد متاسفانه بسیاری از ناب ترین بافت های تاریخی در زیر خروارها خاک پنهان شده اند در حالی که همین بافت ها می توانستند سالیانه هزاران گردشگر را جذب کنند و باعث رونق اقتصادی در این مناطق شوند.
آذربایجان غربی با داشتن ۲ هزار و ۸۰۰ روستا، دارای ۴۹ روستای هدف گردشگری است یعنی روستاهایی دارای آثار تاریخی ولی بقیه روستاهای دارای بافت تاریخی زیبا ومعماری کهن همچنان ناشناخته مانده اند و هر روز یکی یکی جان می سپارند شاید روزی برسد که تنها تلی از خاک از معماری کهن روستاها برجای خواهد ماند واین کارنامه خوبی برای آذربایجان غربی نیست.
برای حفظ تاریخ کهن این مرز و بوم و این سرزمین که قدمت فرهنگ و هنرش حتی در معماری نیز در دنیا سرآمد است همه باید دست در دست هم دهند. نهادها و سازمان ها دولتی در کنار مردمی که به این خاک پرهنر تعلق دارند باید آستین همت بالا زنند تا از سرزمین آبا و اجدادی خود دفاع کنند یک روز در میدان جنگ نظامی و روزی دیگر در میدان هویت.
نویسنده:مرتضی قربانی
نظر شما