مرگ اکو سیستم خلیج فارس

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز آبادان؛ این آب‌های حاشیه‌ای با عمق متوسط ۳۵ متر، در جنوب ایران قرار گرفته و عمیق‌ترین بخش آن در نزدیکی تنگه هرمز به حدود ۱۰۰ متر می‌رسد و سراشیبی آن در خلیج عمان است.
خلیج فارس ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلومتر پهنا دارد و سطح آن در حدود ۲۲۶ هزار کیلومترمربع می‌باشد. خط القعر خلیج فارس که در طول آن قرار گرفته است آن را به لحاظ زمین شناسی به دو بخش پایدار عربی در جنوب و بخش ناپایدار چین خورده ایرانی تقسیم می‌کند.) http://www.inio.ac.ir/سایت ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی (این آبراهه مهم جهان بخش عظیمی از منابع نفتی جهان را نیز در خود جای داده است. ایران بیش از چهار هزار و ۹۰۰ کیلومتر ساحل (سواحل خلیج فارس و دریای عمان) دارد و بیشترین سواحل خلیج فارس متعلق به ایران است، لذا سرنوشت کشورمان به خلیج فارس گره خورده و هر گونه تغییر در شرایط زیست محیطی و اکو سیستم آن می‌تواند برای کشورمان خطر آفرین باشد.
زنگ خطر برای آبزیان خلیج فارس
تحقیقات از کاهش آبزیان خلیج‌فارس و افزایش انواع آلودگی‌ها در این دریا حکایت دارد. میزان آلودگی آب‌های خلیج فارس توسط محققان و دانشگاهیان از دهه ۶۰ تا کنون بسیار تأسف بار و حیرت انگیز گزارش شده است، چنانکه میزان انواع آلودگی آب‌های خلیج فارس شامل کادمیوم، کبالت، روی، سرب و نیکل حدود هزار برابر دریا‌های پاک برآورد می‌شود.
عوامل مختلفی، چون افزایش جمعیت، توسعه شهرنشینی، گسترش صنعت و استفاده غلط از منابع طبیعی، باعث بروز آلودگی شدید و زیست محیطی در منطقه خلیج فارس شده است.
بنا به گفته محققان دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر این عوامل توانسته اند در اندک زمانی اکوسیستم بی نظیر آن را تا ۴۷ برابر حد طبیعی آلوده نماید و بدین طریق آبزیان و موجودات آن را با خطر نابودی مواجه سازند.
کارشناسان دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر می‌گویند: آنچه حائز اهمیت است و توجه مسئولان محیط زیست را می‌طلبد این است که فلزاتی مانند جیوه، مس، کادمیوم، سرب و روی در مدت ۹۶ ساعت تخم و لارو ماهی‌ها را از بین برده و ماهی‌های بزرگ را نیز آلوده می‌کند. حال با توجه به حجم گسترده انواع آلودگی‌ها در آب‌های خلیج فارس، پلانگتون‌ها (جانوران و گیاهان ذره‌بینی) که در تغذیه ماهی‌ها نقش اول را دارند نیز در آستانه نابودی قرار گرفته اند.
آلودگی‌های نفتی بی پایان
به گفته کارشناسان دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر سکو‌های نفتی نقش عمده‌ای در گسترش انواع آلودگی‌های این دریا دارند البته منابع آلوده کننده دیگر، از جمله وجود حدود ۱۵۰ کارخانه صنعتی، پالایشگاهها، کارخانه‌های سیمان، کارخانه‌های آب شیرین کن و کشتی‌های صیادی، تجاری، جنگی و نفتکش را نیز نباید فراموش کرد.
همچنین بخشی از آلاینده‌ها در اثر حرکت نفتکش‌ها و شناورها، رها کردن آب توازن کشتی ها، حفاری‌ها و عملیات کشف نفت، تراوش و استخراج نفت، ریختن زباله‌ها از داخل شناور‌ها به خلیج فارس تزریق می‌شوند.
سرازیر شدن سالانه حدود یک میلیون تن مواد نفتی بوسیله کشتی‌های مختلف و سکو‌های حفاری و حدود ده میلیون تن پساب شهری و صنعتی، آب‌های این منطقه را به آلوده‌ترین دریای جهان تبدیل کرده است. این آلودگی مهمترین و عمده‌ترین خطری است که محیط زیست منطقه را تهدید می‌کند.
همکاری نکردن کشور‌های حاشیه خلیج فارس با کنوانسیون‌های زیست محیطی، این آلودگی را به طور روز افزون گسترش می‌دهد. این آلودگی‌ها موجب شده که سازمان بین المللی و دریانوردی این منطقه را به عنوان منطقه ویژه دریایی اعلام کند.
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در حال حاضر حدود ۹۰ صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی خلیج فارس به وسیله نفتکش‌ها از تنگه هرمز انجام می‌شود و سالانه حدود ۴۰ هزار شناور از این تنگه عبور می‌کند. در ادامه این گزارش تأکید شده که آلودگی‌های نفتی منابع ساحلی و تخلیه آب‌های تراز کشتی ها، اکوسیستم و زیستگاه حیات خلیج فارس را در معرض خطر جدی قرارداده است.
دکتر باورساد رییس اسبق دانشگاه علوم دریایی و اقیانوس شناسی خرمشهر و استاد این دانشگاه در این زمینه می‌گوید: خلیج فارس از دریا‌های نیمه بسته‌ای است که فقط از طریق تنگه هرمز به آب‌های آزاد راه دارد. حال بیش از ۲۰ درصد ذخایر نفتی جهان از طریق این تنگه منتقل می‌شود و اگر آلودگی به خلیج فارس وارد شود، به دلیل دوره طولانی و پنج ساله چرخش آب در این منطقه و تبخیر زیاد، ماندگاری زیادی را به دنبال خواهد داشت.
فاضلاب‌ها و زباله‌ها مهمان ناخوانده خلیج فارس
گزارش‌های رسیده از استان‌های جنوبی حاکی از آلودگی سواحل این استان‌ها به مواد نفتی و انواع فاضلاب هاست. در این استان سال‌ها به دلیل نبود زیر ساخت مناسب جمع آوری فاضلاب شهری، بخشی از این فاضلاب‌ها بدون تصفیه اولیه وارد دریا می‌شد که باعث آلودگی شدید سواحل خلیح فارس شده است. بنا بر اعلام مرکزسنجش آلودگی محیط زیست هرمزگان یکی از اثرات نامطلوب ورود پساب و فاضلاب‌های شهری به دریا، افزایش مقادیر شاخص‌های میکروبی است. استفاده از آب‌های ساحلی دریایی، در صورت آلودگی می‌تواند میکرو ارگانیسم‌های بیماری زا را به انسان بویژه کودکان انتقال دهد. همچنین یکی از مهمترین دلایل بروز شکوفایی مضر جلبکی، تخلیه فاضلاب و پساب‌های شهری به اکوسیستم‌های دریایی است. افزایش مقادیر فسفات و نیترات ناشی از ورود آلودگی‌های آلی و فاضلاب‌های شهری به محیط‌های دریایی موجب افزایش بیومس گونه‌های مولد شکوفایی مضر جلبکی و پدیده مرگ و میر آبزیان می‌شود. (https://https//hormozgan.doe.irhormozgan.doe.ir/portal/home)
زباله‌ها نیز از جمله پلاستیک دیگر آلودگی‌هایی هستند که وارد خلیج فارس می‌شوند. در واقع از آلودگی‌هایی که امروزه بیشتر وارد دریا‌ها می‌شوند می‌توان به پلاستیک‌ها، میکروپلاستیک‌ها و نانوپلاستیک‌ها اشاره کرد که از بین نمی‌روند، اما به ذرات کوچک‌تری تبدیل می‌شوند. آبزیانی مانند لارو ماهیان آن‌ها را به اشتباه می‌بلعند. در نتیجه در بافت بدن آن‌ها رسوب می‌کند. این رسوبات تا بزرگ شدن لارو‌ها در بدن آن‌ها باقی می‌ماند و به موجودات دیگر زنجیره غذایی از جمله انسان‌ها نیز منتقل می‌شود. در نهایت می‌توان گفت تمام این پیامد‌ها ناشی از مخاطراتی است که محصولات نفتی و پتروشیمی در خلیج فارس به همراه دارد.
(سایت سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی / http://irancbd.areeo.ac.ir)
با توجه به اهمیت و لزوم استفاده از آبزیان دریا، کارشناسان منطقه توصیه می‌کنند وزارت بهداشت باید هر چه سریعتر آبزیان صید شده در سواحل مختلف را مورد آزمایش قرار دهد تا در صورت لزوم قبل از آنکه جان هزاران نفر به خطر افتد از فروش و توزیع ماهی‌های صید شده و آلوده در این خلیج جلوگیری شود.
تولید آب شیرین از خلیج فارس و تبعات آن
طبق آمار رسمی منتشر شده تا پایان سال ۲۰۱۷ توسط سایت www.statista.com، تولید آب شیرین از طریق سامانه‌های نمک زدایی، سالانه در امارات به میزان ۱۹۷۵ میلیون متر مکعب، کویت به میزان ۷۲۳ میلیون متر مکعب، قطر به میزان ۶۰۲ میلیون متر مکعب و بحرین به میزان ۲۳۹ میلیون متر مکعب از خلیج فارس و عربستان نیز از دو پهنه دریایی خلیج فارس و دریای سرخ به میزان ۲۴۵۸ میلیون متر مکعب می‌باشد. میزان تولید آب شیرین کن‌های کشور عمان نیز به میزان ۲۹۸ میلیون متر مکعب از دریای عمان بوده است.
بر اساس بررسی‌ها و استعلامات انجام شده در داخل کشور، در حال حاضر مجوز صادر شده برای تولید آب شیرین از خلیج فارس در استان بوشهر ۸۷۰ میلیون مترمکعب در سال و در استان هرمزگان ۷۸۳ میلیون مترمکعب در سال بوده و در مجموع، حجم تولید آب شیرین از خلیج فارس در این دو استان ۱۶۵۳ میلیون متر مکعب می‌باشد. این در حالی است که با توجه به راندمان سامانه‌های نمک زدایی، برای تولید این حجم آب شیرین باید حدود ۳ برابر آن، آب از دریا برداشت گردد که این امر مستلزم برداشت آب به میزان حدود ۵ میلیارد مترمکعب در سال از خلیج فارس بوده و حدود ۳ و نیم میلیارد متر مکعب پساب بسیار شور وارد خلیج فارس می‌شود. این حجم از برداشت آب و تخلیه شورابه به دریا، اثرات منفی گسترده‌ای بر محیط زیست ساحلی- دریایی، تنوع زیستی و ذخایر آبزیان کشور خواهد داشت.
به امید خلیج فارس همیشه پاک
نباید نسبت به خلیج فارس بی تفاوت بود. خلیج فارس بخش مهمی از تاریخ و سرنوشت ایران زمین است و مرگ اکوسیستم این دریای مهم و استراتزیک صدمات و لطمات غیر قابل وصفی برای کشورمان به دنبال دارد؛ لذا استاندارد سازی عملیات کشتی ها، تدوین آیین نامه‌ها و قوانین مورد نیاز، بازرسی زیست محیطی کشتی ها، اقدام سریع و هماهنگ کشور‌های منطقه در پاکسازی محیط زیست، مدیریت یکپارجه مناطق ساحلی، ایجاد تسویه خانه‌های پساب شهر‌های ساحلی خلیج فارس، ارائه طرح ساماندهی مناطق ساحلی و وجود قوانین و مقررات مناسب از راه‌های مقابله با آلودگی‌های زیست محیطی خلیج فارس است.
باید گفت که متاسفانه تا کنون هیچ اقدام مهمی در جهت رفع آلودگی‌های زیست محیطی خلیج فارس انجام نشده است که علت آنرا باید در عدم همکاری کشور‌های سواحل خلیج فارس جستجو کرد.
حالا برای رفع این آلودگی‌ها باید همه کشور‌های ساحلی بر اساس اقدامی هماهنگ و نظام‌مند اقدام کنند که این امر مهم هنوز محقق نشده است.
نویسنده: شاپور زبردست