امام رضا (علیه السلام) پس از شهادت پدر بزرگوارشان حضرت امام موسی کاظم (علیه السلام)، درسال ۱۸۳ هجری قمری، هدایت جامعه اسلامی را عهده دار شدند.
ایشان در عصر خویش ممتازترین شخصیت جهان اسلام بودند، به همین دلیل، مامون خلیفه عباسی برای تحکیم موقعیت خویش و کاستن از تاثیرات آن امام بزرگوار در جهان اسلام، ایشان را به ظاهر به عنوان ولیعهد خویش برگزید.
هدف مامون در واقع، تحت کنترل درآوردن امام رضا (ع) بود، از این رو امام را به مقر خلافت در مرو - در شمال شرقی ایران آن زمان ـ فرا خواند.
حضرت امام رضا (ع) از روی اکراه و اجبار این پیشنهاد را پذیرفتند گرچه امام (ع) همچنان تحت فشار و کنترل حکومت مامون قرار داشتند، اما علیرغم این شرایط، آن حضرت بر عموم مسلمانان و از جمله مردم منطقه خراسان تاثیرات فراوانی بر جای گذاشتند و مردم را از حقانیت اهل بیت و خاندان پیامبر (ص) آگاه ساختند.
امام رضا (ع) نه تنها آراسته به صفات عالی انسانی و معنوی، شرافت نفس، تقوی و زهد بودند، بلکه در مباحثه و مناظره با علمای ادیان و مذاهب گوناگون نیز احاطه وسیع خود را بر معارف اسلامی و علوم مختلف به اثبات رساندند؛ به همین علت، مامون که افزایش محبوبیت و نفوذ امام رضا (ع) را به زیان حکومت خود میدید، ایشان را در سال ۲۰۳ هجری قمری، به شهادت رساند.
از حضرت رضا (ع) سخنان گرانبهایی به یادگار مانده که همگی مفید و پند آموز است ضمن عرض تبریک به مناسبت سالروز ولادت حضرت رضا (ع) توجه شما را به سخنی از آن بزرگوار درباره نیک رفتاری و خوش خلقی جلب میکنیم: «در قیامت آن کس به من نزدیکتر است که در دنیا خوش اخلاقتر و نسبت به خانواده اش نیکوکارتر باشد.»
دیدگاه اندیشمندان غربی درباره امام رضا (ع)حضرت علی بن موسی الرضا (ع)، امام هشتم شیعیان در منظر اندیشمندان و گردشگران خارجی دارای جایگاه ویژهای هستند.
در دیدگاه گردشگران خارجی دوره قاجار که به ایران سفر کردهاند، جایگاه زیارتگاههای مذهبی خصوصاً حرم امام رضا (ع) چنان مشهود و چشمگیر بوده که تمامی آنها در کتابهای خود از عظمت، شکوه و بزرگی این آرامگاه یاد کرده و از زیارت بیشمار مومنان ایرانی که به سوی این مرقد مقدس روانه میشدند با حیرت و شگفتی هر آنچه را که دیده اند در سفرنامههای خود به رشته تحریر در آورده اند.
«پولاک» نویسنده بزرگ آلمانی در سفرنامه خود نوشته بود: پس از کربلا، مشهد به عنوان زیارتگاهی است که از همه بیشتر مورد توجه شیعیان قرار میگیرد.
همچنین گردشگر فرانسوی «کلود انه» که در زمان محمد علی شاه قاجار به ایران سفر کرده بود در مورد امام رضا (ع) در کتاب اوراق ایرانی مینویسد: «این امام از بازماندگان واقعی و بر حق پیامبر است که خائنانه در مشهد مسموم و شهید شده... هر ایرانی واقعی باید مشهدی باشد.»
«جکسن» نیز در خاطرات خود چنین نوشت: در واقع لقب مشهدی معرف مسلمانی است که هرچند به مکه نرفته، ولی موفق به زیارت مزار امام هشتم شیعیان شده است.
«اورسل ارنست» از سفرنامه نویسان انگلیسی تبار، در دوران مشروطه به ایران سفر کرد و بارگاه ملکوتی امام هشتم (ع) را اینطور روایت کرد: «امام رضا (ع) یکی از مقدسین ملی ایرانیان است که مقبره اش همه ساله به وسیله هزاران نفر زیارت میشود.»
پزشک اتریشی ناصرالدین شاه هم در مورد نقش زیارت امام رضا (ع) در زندگی زائران مینویسد: «عجیب آن که چنین مینماید امام رضا (ع) که حدود هزار سال پیش شهادت یافته است، هنوز هم در مسائل این دنیا شرکت فعال دارد و عریضههایی را که زائران به داخل ضریح میاندازند میپذیرد.»
«سرنا کارلا» گردشگر ایتالیایی که در سفرنامه خود به اعتقادات شیعیان پرداخته است، در اینباره مینویسد: «شیعیان فقط در زمان زنده بودن خود به زیارت قبور ائمه خویش نمیروند، بلکه بعد از مرگ نیز آرزو دارند که در جوار آرامگاههای آنان به خاک سپرده شوند.»
علاقه گردشگران خارجی به حرم امامرضا (ع)بارگاه ملکوتی حضرت رضا (ع) همان طور که برای ایرانیان بسیار دوست داشتنی است و ملجا و پناهگاهی برای عامه مردم و شیعیان به شمار میآید، در بیشتر موارد برای گردشگران هم همین جذابیت را دارد و به اذعان اکثر مسافران خارجی علاوه بر شکوه و زیبایی معماری و هنرهای خلق شده، حرم امام رضا (ع) آرامبخش دل آنهاست.
«یورگین یورفسکی» فعال گردشگری و شرقشناس روسی که به همراه خانواده به ایران سفر کرده، همین عقیده را دارد. او در رابطه با این سفر خود میگوید: تاکنون ۵ بار به ایران آمده ام و در این سفرها ۲ بار به مشهد سفر کردهام و این شهر را به عنوان یک مقصد گردشگری به سایر گردشگران نیز توصیه میکنم.
این گردشگر احساس خود را از حضور در حرم مطهر اینگونه توصیف میکند: در روسیه این معنویت وجود ندارد و نمیتوان این حس را تجربه کرد و توصیف حس عرفانی و معنوی این مکان مقدس بسیار سخت است.
وی بیان میکند: من با شخصیتهای برجسته و پیشوایان شیعه آشنایی دارم و در مورد آنها مطالعه کرده و از کرامات و معجزات آنها بسیار شنیدهام. حقیقتا باید گفت توصیف چنین فضایی همچون شخصیت این بزرگواران در یک یا چند جمله آسان نیست. مختصر در مورد آنها صحبت کردن منصفانه و عادلانه هم نیست.
این شرق شناسی روسی میافزاید: لحظههای حضور در این مکان برایم آرامش بخش است و دوست دارم دوباره بتوانم به مشهد سفر کنم.
«ساموئل لوزارفسکی» یکی دیگر از گردشگرانی است که حرم امام رضا (ع) را نمادی از معماری، مذهب و معنویت میداند و میگوید: معماری این مکان نمای بسیار زیبایی را برای مخاطب ایجاد میکند و میتواند ساعتها برای دیدن آن وقت گذاشت و مقالههای بسیاری در مورد آن نوشت.
وی علاقه به فرهنگ و هنر اسلامی را دلیلی برای دومین سفر خود به مشهد ذکر میکند و میافزاید: حرم به لحاظ معماری و هنرهای به کار رفته مجموعه کاملی از هنرهای اسلامی جهان به شمار میآید.
وی گفت: شاید جاذبههای ایران برای هر گردشگری مناسب باشد، اما برای من حضور در حرم امام رضا (ع) و دیدن هنر و تاریخ بهترین بخش سفرم به ایران است.