بایدها و نبایدهای شوراهای اسلامی شهر و روستا در انتخاب شهرداران و دهیاران از منظر قانون

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: به‌موجب ماده ۷۱ قانون «تشکیلات، وظایف و انتخاب شورا‌های اسلامی کشور و انتخاب شهرداران» انتخاب شهرداران بر عهده شورا‌های اسلامی شهر و همچنین به‌موجب آیین‌نامه اجرایی «تشکیلات، انتخابات داخلی و امور مالی شورا‌های اسلامی روستا و نحوه انتخاب دهیار» بر عهده شورای اسلامی روستا است.

 

بر این اساس یکی از وظایف مهم شورای اسلامی شهر و روستا انتخاب شهردار و دهیار است. انتخاب شهردار و دهیار رعایت باید‌ها و نباید‌هایی را می‌طلبد که شکل‌دهنده هنجار سیاسی-اجتماعی انتخاب شهردار و دهیار است. منشأ این هنجار‌ها می‌تواند بر اساس مصالح اجتماعی جوامع شهری و روستایی، شرایط جامعه، تخصص فردی و سایر شرایط تعیین شود. به‌طورکلی شهردار و دهیار منتخب شورای شهر یا روستا باید نسبت به شرایط موجود و نقاط ضعف و قوت شهر یا روستای خود شناخت کافی داشته باشد تا به‌واسطه به‌کارگیری ظرفیت‌ها و نقاط قوت به رفع معضلات همت گمارد. اساسی‌ترین و الزامی‌ترین شاخص انتخاب دهیار و شهردار توسط شورا‌های اسلامی قانون است. بر همین اساس بایدونباید‌های قانونی انتخاب شهردار و دهیار مرور خواهد شد.

باید‌ها و نباید‌های قانونی
۱-شورای اسلامی شهر یا روستا طبق قانون «تشکیلات، وظایف و انتخاب شورا‌های اسلامی کشور و انتخاب شهرداران و دهیاران» مصوب مجلس شورای اسلامی موظف است فردی را برای تصدی سمت شهردار یا دهیار انتخاب کند که شرایط «آیین‌نامه اجرایی شرایط احراز تصدی سمت شهردار (دهیار)» که بنا به پیشنهاد وزارت کشور به تصویب هیئت دولت رسیده است را احراز کند. این شرط در ماده ۷۱ این قانون مصوب مجلس تصریحاً اشاره شده است. بنا بر آیین‌نامه احراز تصدی این دو جایگاه، ویژگی‌های لازم که تشکیل‌دهنده باید‌ها و نباید‌های قانونی انتخاب شهردار و دهیار از سوی شورای اسلامی شهر و روستا هستند در ادامه به‌صورت مبسوط آمده است. همچنین به‌موجب ماده ۷۱ یکی از وظایف شورای اسلامی شهر انتخاب شهردار است که موارد زیر در این انتخاب باید لحاظ شود.

*انتخاب شهردار برای مدت چهار سال
تبصره ۱ - شورای اسلامی شهر موظف است بلافاصله پس از رسمیت یافتن نسبت به انتخاب شهردار واجد شرایط اقدام نماید.
تبصره ۲ - شهردار نمی‌تواند هم‌زمان عضو شورای شهر باشد.
تبصره ۳ - نصب شهرداران در شهر‌ها با جمعیت بیشتر از دویست هزار نفر و مراکز استان بنا به پیشنهاد شورای شهر و حکم وزیر کشور و در سایر شهر‌ها به پیشنهاد شورای شهر و حکم استاندار صورت می‌گیرد. (قانون تشکیلات، وظایف و انتخاب شورا‌های اسلامی کشور و انتخاب شهرداران، ۱۴۰۰)

** ۱. گزیده آیین‌نامه اجرایی شرایط احراز تصدی سمت شهردار
ماده ۳- کسانی را می‌توان به سمت شهردار انتخاب کرد که دارای شرایط زیر باشند:
الف- تابعیت جمهوری اسلامی ایران
ب- حداقل سی سال سن تمام
پ- انجام خدمت وظیفه عمومی (دوره ضرورت) یا داشتن معافیت دائم در زمان صلح برای مردان
ت- اعلام اعتقاد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و قانون اساسی
ث- نداشتن محکومیت کیفری مؤثر
ج- عدم اعتیاد به مواد مخدر و روان گردان و دخانیات

چ- حداقل مدرک تحصیلی کارشناسی مرتبط و سابقه اجرایی به شرح زیر:
۱- سه سال سابقه مدیریت پایه یا پنج سال سابقه کارشناسی در شهرداری‌های شهر‌های تا ده هزار نفر جمعیت.
۲- پنج سال سابقه مدیریت پایه برای شهرداری‌های شهر‌های با جمعیت ده هزار تا پنجاه‌هزار نفر.
۳- پنج سال سابقه مدیریت میانی برای شهرداری‌های شهر‌های با جمعیت پنجاه‌هزار تا دویست هزار نفر.
۴- هفت سال سابقه مدیریت میانی برای شهرداری‌های شهر‌های با جمعیت دویست هزار تا پانصد هزار نفر.
۵- نه سال سابقه مدیریت میانی برای شهرداری‌های شهر‌های با جمعیت پانصد هزار تا یک‌میلیون نفر.
۶- نه سال سابقه مدیریت ارشد برای شهرداری‌های شهر‌های با جمعیت بیش از یک‌میلیون نفر.

تبصره ۱- مدارک و رشته‌های تحصیلی مرتبط توسط وزیر کشور متناسب با درجه شهرداری تعیین می‌شود.
تبصره ۲- به ازای هر مقطع تحصیلی بالاتر و یا سابقه خدمت بیش از سه سال در سمت موردنیاز موضوع این ماده در شهرداری، یک سال از مدت‌زمان مربوط به سابقه اجرایی کاسته می‌شود.
تبصره ۳- در موارد استثناء انتخاب شهردار از میان افراد دارای مدرک تحصیلی کارشناسی بدون داشتن سابقه اجرایی صرفاً برای شهرداری‌های شهر‌های زیر ده هزار نفر جمعیت و با تأیید وزیر کشور بلامانع است.
تبصره ۴- منظور از مدیریت پایه، میانی و ارشد در این آیین‌نامه، سطوح مدیریت‌های مندرج در مصوبه شماره ۵۷۹۰۹۵ مورخ ۱/۴/۱۳۹۵ شورای عالی اداری می‌باشد.
ماده ۴- رعایت احکام موضوع لایحه قانونی راجع به منع مداخله وزرا و نمایندگان مجلس و کارمندان دولت در معاملات دولتی و کشوری -مصوب ۱۳۳۷- و اصلاحات بعدی آن و قانون ممنوعیت تصدی بیش از یک شغل -مصوب ۱۳۷۳- و اصلاحات بعدی آن، برای کسانی که به سمت شهردار منصوب می‌شوند، الزامی است.
تبصره- شهردار نباید هیچ‌گونه بدهی قطعی معوق نسبت به شهرداری که می‌خواهد تصدی آن را به عهده بگیرد، داشته باشد.
ماده ۵- شهردار باید از تاریخ اشتغال به کار تا زمانی که در این سمت انجام‌وظیفه می‌نماید، در داخل محدوده آن شهر سکونت و اقامت داشته باشد. نحوه احراز سکونت شهردار و خانواده وی توسط وزارت کشور ابلاغ می‌شود.
(جهانگیری، ۱۴۰۰)

** ۲. آیین‌نامه اجرایی شرایط احراز تصدی سمت دهیار
ماده ۴۹ ـ شرایط احراز سمت دهیار

الف: شرایط عمومی
۱ ـ تابعیت کشور جمهوری اسلامی ایران.
۲ ـ اعتقاد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و قانون اساسی.
۳ ـ داشتن حداقل بیست سال سن.
۴ ـ انجام خدمت وظیفه عمومی یا داشتن معافیت دائم از خدمت.
۵ ـ برخورداری از توانایی جسمی و روحی برای انجام کار
۶ ـ نداشتن محکومیت کیفری مؤثر
۷ ـ داشتن حُسن شهرت و عدم اعتیاد به مواد مخدر.

ب ـ شرایط اختصاصی
۱ ـ دارا بودن حداقل مدرک تحصیلی دیپلم متوسطه در کلیه رشته‌ها برای دهیاری‌های درجه یک و دو
۲ ـ دارا بودن حداقل مدرک تحصیلی فوق‌دیپلم با گرایش‌های مشخص‌شده توسط وزارت کشور برای دهیاری‌های درجه سه و چهار.
تبصره - در صورت عدم وجود فرد با تحصیلات فوق‌دیپلم در این‌گونه دهیاری‌ها، شورای اسلامی روستا می‌تواند با موافقت بخشدار مربوط، فردی را با تحصیلات دیپلم متوسطه با داشتن حداقل دو سال سابقه کار اجرایی در دستگاه‌های اجرایی برای تصدی سمت دهیار انتخاب نماید.
۳ - دارا بودن حداقل مدرک تحصیلی لیسانس با گرایش‌های مشخص‌شده توسط وزارت کشور و حداقل یک سال سابقه کار اجرایی در دستگاه‌های اجرایی برای دهیاری‌های درجه پنج و شش.
تبصره ۱ - در صورت عدم وجود فرد با تحصیلات لیسانس در این‌گونه دهیاری‌ها، شورای اسلامی روستا می‌تواند با موافقت بخشدار مربوط، فردی را با تحصیلات فوق‌دیپلم با داشتن حداقل دو سال سابقه اجرایی و یا با تحصیلات دیپلم با داشتن چهار سال سابقه اجرایی در دستگاه‌های اجرایی برای تصدی سمت دهیار انتخاب نماید.
تبصره ۲ - کسانی که در زمان ارتقای درجه دهیاری از دو به سه و یا از درجه چهار به پنج در سمت دهیار مشغول انجام‌وظیفه می‌باشند و از نظر تحصیلات و سوابق کار اجرایی واجد شرایط لازم برای تصدی سمت دهیار در روستای مربوط نمی‌باشند تا زمان تصدی سمت دهیار در آن روستا از شرایط تحصیلات و سوابق کار اجرایی مذکور در این ماده معاف می‌باشند و انتخاب آنان برای تصدی سمت دهیار در دهیاری‌های با همان درجه بلامانع است.

ج ـ سایر شرایط
۱ - دهیار نمی‌تواند هم‌زمان عضو هیچ‌یک از شورا‌های اسلامی (موضوع قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شورا‌های اسلامی کشور و انتخاب شهرداران ـ مصوب ۱۳۷۵ ـ) باشد.
۲ ـ عدم اشتغال هم‌زمان به کار دولتی در زمان تصدی سمت دهیار دهیاری‌های تمام‌وقت.
۳ ـ سکونت دهیار در زمان تصدی سمت دهیاری‌های درجه پنج و شش در محل خدمت الزامی است.
۴ ـ گذراندن دوره‌های آموزشی قبل از خدمت که متناسب با درجه هر دهیاری توسط وزارت کشور تعیین می‌گردد.
این تصویب‌نامه در تاریخ ۲۶/ ۱۲/ ۱۳۸۶ به تأیید مقام محترم ریاست جمهوری رسیده است. (داودی، ۱۴۰۰)

منبع:
 جهانگیری، ا. (۱۴۰۰, ۳، ۴). آیین‌نامه اجرایی شرایط احراز تصدی سمت شهردار. بازیابی از پایگاه اطلاع‌رسانی قوانین و مقررات کشور: https://dotic.ir/news/۲۱۷۸
 داودی، پ. (۱۴۰۰, ۳، ۴). اصلاح آیین‌نامه اجرایی تشکیلات، انتخابات داخلی و امور مالی شورا‌های اسلامی روستا و نحوه انتخاب دهیار. بازیابی از مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی: https://rc.majlis.ir/fa/law/show/۱۳۴۵۰۳
 قانون تشکیلات، وظایف و انتخاب شورا‌های اسلامی کشور و انتخاب شهرداران. (۱۴۰۰, ۳، ۴). بازیابی از مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی: https://rc.majlis.ir/fa/law/show/۹۲۶۸۱


پژوهشگر: داود نعمتی