پخش زنده
امروز: -
آگناتولوژی، انتخابات و رسانه‌ها
بستر زایش مبحث آگناتولوژی، حوزه فرهنگی بوده است، ولی طی زمان به حوزه‌های مختلف دیگر اعم از سیاسی و اقتصادی نیز تسرّی یافته است.
به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: واژه agnotology اولین بار توسط مورخ علوم آمریکایی Robert N Proctor و با کمک یک زبان شناس به نام Iain Boal ابداع شد. این واژه از یونانی agnosis استفاده می‌کند، به معنی "ندانستن".
پراکتور، استاد تاریخ علم در دانشگاه استانفورد، یکی از متخصصان پیشروی جهانی در حوزه مطالعات آگناتولوژی است. آگناتولوژی واژه جدیدی است که بر مطالعه تولید فرهنگی نادانی دلالت دارد. این حوزه مطالعاتی غنی، خصوصا امروزه که کل صنایع خود را وقف ارائه اطلاعات عمومی نادرست و ایجاد تردید در مورد فعالیت‌ها و محصولاتشان کرده اند، بسیار با اهمیت است.
رابرت پراکتور فکر نمی‌کند که نادانی موجب سعادت و خوشبختی است. وی فکر می‌کند که آنچه شما نمی‌دانید می‌تواند به شما آسیب برساند؛ و اینکه امروزه در مقایسه با گذشته نادانی و جهالت بیشتری در محیط اطرافمان وجود دارد، و نیز تولید کنندگان و ارائه دهندگان در انباشتن ذهنمان با مسائل بی اهمیت و بی معنا ماهرتر شده اند. او معتقد است که ناآگاهی از طریق کمبود دانش کافی با گفتن دروغ‌های عمدی متفاوت است.
بنا به یادداشتی که در سال ۱۹۶۹ پیرامون صنعت تنباکو - که یکی از مهمترین مثال‌ها برای آگناتولوژی است – نوشته شده و از فایل‌های براون و ویلیام سون استخراج شده است، جمله‌ای کلیدی به چشم می‌خورد به این صورت که «تردید محصول ماست». نویسنده این یادداشت‌ها در ادامه نوشته است، «روشی که در موضوع تنباکو اتخاذ می‌شود نباید کم رنگ کردن شواهد باشد بلکه بایستی ایجاد مناقشه را دنبال کند.»
به عبارت دیگر آگناتولوژی به معنای مطالعه تولید عمدی جهل یا تردید است، از جمله گسترش داده‌های علمی گزینش شده، نادرست یا گمراه کننده. از نمونه‌های معروف در زمینه‌های علمی و پزشکی می‌توان به برنامه‌هایی برای ترغیب مردم مبنی بر اغراق آمیز بودن تغییرات آب و هوایی، کنترل اسلحه تعداد قتل‌ها را کاهش نداده است، واکسیناسیون بیشتر از منافع آسیب می‌رساند و یا اینکه ارتباط بین سیگار کشیدن و سرطان هنوز اثبات نشده است، اشاره کرد.
البته پراکتور تصدیق می‌کند که هر نوعی از جهالت هم بد نیست، مانند اطلاعات محرمانه ساخت بمب یا نحوه انتشار ویروسی خاص. اما جهالتی وجود دارد که برای دستکاری و تحت تاثیر قرار دادن عموم مردم ایجاد و طراحی شده است. باغ سبزی که جامعه اطلاعاتی ادعای آن را دارد این است که ما در دانش غرق می‌شویم، در صورتی که اشاعه جهالت در انبوه اطلاعات متکثر آسانتر است. خصوصا در زمان‌هایی که موضوعات آنقدر پیچیده هستند که آسانترین روش ارائه آن مباحثه است که در آن هر دو طرف بحث زمان کافی داشته باشند.
به عبارت دیگر آگناتولوژی به معنای مطالعه تولید عمدی جهل یا تردید است، از جمله گسترش داده‌های علمی گزینش شده، نادرست یا گمراه کننده. از نمونه‌های معروف در زمینه‌های علمی و پزشکی می‌توان به برنامه‌هایی برای ترغیب مردم مبنی بر اغراق آمیز بودن تغییرات آب و هوایی، کنترل اسلحه تعداد قتل‌ها را کاهش نداده است، واکسیناسیون بیشتر از منافع آسیب می‌رساند و یا اینکه ارتباط بین سیگار کشیدن و سرطان هنوز اثبات نشده است، اشاره کرد.
البته پراکتور تصدیق می‌کند که هر نوعی از جهالت هم بد نیست، مانند اطلاعات محرمانه ساخت بمب یا نحوه انتشار ویروسی خاص. اما جهالتی وجود دارد که برای دستکاری و تحت تاثیر قرار دادن عموم مردم ایجاد و طراحی شده است. باغ سبزی که جامعه اطلاعاتی ادعای آن را دارد این است که ما در دانش غرق می‌شویم، در صورتی که اشاعه جهالت در انبوه اطلاعات متکثر آسانتر است. خصوصا در زمان‌هایی که موضوعات آنقدر پیچیده هستند که آسانترین روش ارائه آن مباحثه است که در آن هر دو طرف بحث زمان کافی داشته باشند.
مقوله‌ای که در دنیای رسانه‌ها نیز به طور کامل وجود دارد و هر رسانه‌ای قرائت خاص خود از موضوع مورد نظر را در حوزه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و ... ارائه داده و هریک برطبق سیاست‌های کلان و ایدئولوژی خود، راهبری بخشی از افکار عمومی را دنبال می‌کنند. هنگامی که دروغ‌های عمدی و دستکاری اطلاعات برای منفعت طلبی انجام شود، تهدیدی برای جامعه دموکراتیک محسوب می‌شود.
در دنیای امروز که ما با انباشت اطلاعات و کاهش آگاهی که از تبعات افزایش اطلاعات گوناگون است روبه رو هستیم، هنوز هم، این نادانی به صورت تجاری تولید می‌شود. بستر زایش مبحث آگناتولوژی، حوزه فرهنگی بوده است، ولی طی زمان به حوزه‌های مختلف دیگر اعم از سیاسی و اقتصادی نیز تسرّی یافته است. به صورتی که مشاهده می‌شود تولید عمدی و انتشار اطلاعات غلط در حوزه سیاسی نیز رایج است و احتمالاً همیشه چنین بوده است. در کل باید گفت پذیرش این جهل به واسطه‌ی اعتماد نسبت به افرادی است که به عنوان متخصص در حوزه‌ای مشخص در افکار عمومی جلوه کرده اند.
با توجه به اینکه کشور در کش و قوس انتخاباتی قرار دارد و رسانه‌های مختلف اعم از موافق و مخالف به این مبحث می‌پردازند، پرداختن به مبحث آگناتولوژی با تاکید بر پیام‌های سیاسی منبعث از رسانه‌ها ضروری به نظر می‌رسد. سابقه انتخابات‌های گذشته نشان می‌دهد که رسانه‌ها از ابتدایی‌ترین مراحل انتخابات تا پایان انتخابات، نقش پررنگی برای خود قایل شده و موضوعات مختلف پیرامونی انتخابات را منعکس می‌کنند. چه بسا اینکه این فعالیت‌ها تا بعد از انتخابات هم ادامه داشته است. مانند انتخابات سال ۱۳۸۸ که تا ماه‌ها بعد از انتخابات نیز، رسانه‌های موافق و مخالف به سه گانه‌ی ایجاد رفتار، تثبیت رفتار و یا تغییر رفتار می‌پرداختند. یکی از کارویژه‌های اصلی رسانه ها، بازتولید تصاویر، ساخت واقعیت و القای آن به مخاطبان خود است.
در دنیای امروز که ما با انباشت اطلاعات و کاهش آگاهی که از تبعات افزایش اطلاعات گوناگون است روبه رو هستیم، هنوز هم، این نادانی به صورت تجاری تولید می‌شود. بستر زایش مبحث آگناتولوژی، حوزه فرهنگی بوده است، ولی طی زمان به حوزه‌های مختلف دیگر اعم از سیاسی و اقتصادی نیز تسرّی یافته است. به صورتی که مشاهده می‌شود تولید عمدی و انتشار اطلاعات غلط در حوزه سیاسی نیز رایج است و احتمالاً همیشه چنین بوده است. در کل باید گفت پذیرش این جهل به واسطه‌ی اعتماد نسبت به افرادی است که به عنوان متخصص در حوزه‌ای مشخص در افکار عمومی جلوه کرده اند.
با توجه به اینکه کشور در کش و قوس انتخاباتی قرار دارد و رسانه‌های مختلف اعم از موافق و مخالف به این مبحث می‌پردازند، پرداختن به مبحث آگناتولوژی با تاکید بر پیام‌های سیاسی منبعث از رسانه‌ها ضروری به نظر می‌رسد. سابقه انتخابات‌های گذشته نشان می‌دهد که رسانه‌ها از ابتدایی‌ترین مراحل انتخابات تا پایان انتخابات، نقش پررنگی برای خود قایل شده و موضوعات مختلف پیرامونی انتخابات را منعکس می‌کنند. چه بسا اینکه این فعالیت‌ها تا بعد از انتخابات هم ادامه داشته است. مانند انتخابات سال ۱۳۸۸ که تا ماه‌ها بعد از انتخابات نیز، رسانه‌های موافق و مخالف به سه گانه‌ی ایجاد رفتار، تثبیت رفتار و یا تغییر رفتار می‌پرداختند. یکی از کارویژه‌های اصلی رسانه ها، بازتولید تصاویر، ساخت واقعیت و القای آن به مخاطبان خود است.
طبق نظریه اقتصاد سیاسی رسانه ها، هر رسانه منطبق بر فرهنگ مسلط خود و منافع صاحبان و تامین کنندگان مالی خود عمل می‌کند و این منافع رسانه با تاکید بر نقش آفرینی فعال- در نوع مواجهه با موضوعات مختلف به-خصوص موضوع انتخابات بر تمام فعالیت‌های آن رسانه سایه افکنده است. برخی از رسانه‌ها در موضوع انتخابات، با استفاده از جایگاهی که به عنوان مرجع خبر و متخصص رسانه‌ای دارند سعی در افزایش آنتروپی در افکار عمومی داشته و بعضاً این تلاش‌ها به انتشار عمدی برخی دروغ‌ها برای ایجاد مناقشه و تقابلات ذهنی مخاطبان منجر می‌شود.
نظرسنجی انتخاباتی یکی از کنش‌های رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها در موسم انتخابات است که آگناتولوژی نمود بارزی در آن دارد. اهمیت توجه به افکار عمومی و سنجش آن که یکی از نشانه‌های تبلور وجودی مردم در عرصه‌های حاکمیتی است بر کسی پوشیده نیست؛ ولی باید دانست که در تحلیل نظرسنجی‌ها صرف داشتن تعدادی عدد و رقم از نتایج و نیز اعلام آن راهگشا نیست بلکه باید نگرشی وسیع‌تر به نقاط مورد مطالعه زمانی و مکانی نیز داشت. در غیر این صورت و به رغم وجود برخی نتایج، تحلیل‌هایی متناقض با واقعیت به ذهن متبادر می‌گردد.
نداشتن نگرش سیستمی به نتایج نظرسنجی باعث ایجاد آگناتولوژی در تحلیل‌ها می‌شود. تحلیل‌هایی که ذی نفعان و بازیگران میدان انتخابات را با خطای استراتژیک روبرو می‌کند و آنان را از فهم درست وقایع آینده دور می‌سازد. از آنجایی که خبرگزاری‌ها به طور خاص و رسانه‌ها به طورعام همواره در چارچوب ایدئولوژی ها، اهداف سیاسی جریان سیاسی و منافع حزبی خود به انجام نظرسنجی‌ها می‌پردازند، احتمال القای واقعیت مورد نظر رسانه و تلاش برای اقناع مخاطب برای تعمیم نظرسنجی آن رسانه قوت می‌گیرد. چرا که سعی می‌شود متغیر‌های همسو و همراه با جریان سیاسی وزن بیشتری نسبت به برخی متغیر‌های دیگر- چه خنثی چه منفی – داشته باشند.
به عنوان کلام آخر باید گفت باتوجه به اینکه دیری نیست از عمر این علم صنعت در کشور ما می‌گذرد، در نگاه آسیب شناسانه به آن باید توجه مضاعف داشت. به گونه‌ای که تلاش شود تا قابلیت اعتبار و اعتماد نظرسنجی‌ها را بالا برده و تا حد امکان از دچار شدن به آگناتولوژی و جانشینی جهل به جای آگاهی اجتناب شود.
پژوهشگر: یاسر بهشتی
نظرسنجی انتخاباتی یکی از کنش‌های رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها در موسم انتخابات است که آگناتولوژی نمود بارزی در آن دارد. اهمیت توجه به افکار عمومی و سنجش آن که یکی از نشانه‌های تبلور وجودی مردم در عرصه‌های حاکمیتی است بر کسی پوشیده نیست؛ ولی باید دانست که در تحلیل نظرسنجی‌ها صرف داشتن تعدادی عدد و رقم از نتایج و نیز اعلام آن راهگشا نیست بلکه باید نگرشی وسیع‌تر به نقاط مورد مطالعه زمانی و مکانی نیز داشت. در غیر این صورت و به رغم وجود برخی نتایج، تحلیل‌هایی متناقض با واقعیت به ذهن متبادر می‌گردد.
نداشتن نگرش سیستمی به نتایج نظرسنجی باعث ایجاد آگناتولوژی در تحلیل‌ها می‌شود. تحلیل‌هایی که ذی نفعان و بازیگران میدان انتخابات را با خطای استراتژیک روبرو می‌کند و آنان را از فهم درست وقایع آینده دور می‌سازد. از آنجایی که خبرگزاری‌ها به طور خاص و رسانه‌ها به طورعام همواره در چارچوب ایدئولوژی ها، اهداف سیاسی جریان سیاسی و منافع حزبی خود به انجام نظرسنجی‌ها می‌پردازند، احتمال القای واقعیت مورد نظر رسانه و تلاش برای اقناع مخاطب برای تعمیم نظرسنجی آن رسانه قوت می‌گیرد. چرا که سعی می‌شود متغیر‌های همسو و همراه با جریان سیاسی وزن بیشتری نسبت به برخی متغیر‌های دیگر- چه خنثی چه منفی – داشته باشند.
به عنوان کلام آخر باید گفت باتوجه به اینکه دیری نیست از عمر این علم صنعت در کشور ما می‌گذرد، در نگاه آسیب شناسانه به آن باید توجه مضاعف داشت. به گونه‌ای که تلاش شود تا قابلیت اعتبار و اعتماد نظرسنجی‌ها را بالا برده و تا حد امکان از دچار شدن به آگناتولوژی و جانشینی جهل به جای آگاهی اجتناب شود.
پژوهشگر: یاسر بهشتی
نظر شما