ماموریت ویژه

۱۲ فروردین بود.
محمد حسین به همراه مأموران کلانتری «۱۸ ولیعصر» شیراز در حال گشت‌زنی در خیابان‌های شهر بود که پلاک مخدوش موتورسیکلتی، توجهش را جلب کرد.
                                                  
مأموران به راکب موتورسیکلت، دستور ایست داده و آن را متوقف کردند.
حین بررسی شماره پلاک و استعلام از سامانه پلیس آگاهی، یک خودرو با سرعت به سمت محمد حسین رفت و وی را بی رحمانه زیر گرفت؛ پلیس جوان به شدت مصدوم و به بیمارستان منتقل شد.
‏با وجود همه تلاش‌ها برای احیای این مامور وظیفه شناس، وی سه روز بعد، دچار مرگ مغزی شد و دفتر زندگی اش در عنفوان جوانی بسته و ماموریت ویژه اش آغاز شد.
                                               

یکی بود، هنوز هم هست...
«محمدحسین دهقانی» پلیس ۳۱ ساله در آخرین ماموریت زندگی اش ناجی جان سه بیمار نیازمند پیوند عضو شد.

بر اساس آمار هر ۱۲ ساعت یک فرشته زمینی مانند محمدحسین، اعضای بدنش را اهدا می‌کند تا دوباره لبخند زندگی را بر لب بیماران نیازمند پیوند عضو بنشاند. اما دقیقه‌های سرنوشت ساز برای بیماران چشم انتظار تندتر می‌گذرد.
در هر ۱۰ دقیقه یک نفر به فهرست انتظار برای دریافت عضو در کشور افزوده می‌شود و هر ۲ ساعت یکی از این بیماران جان خود را از دست می‌دهد.
زمان طلایی اهدا عضو
مدیر واحد فراهم آوری پیوند اعضای دانشگاه علوم پزشکی شیراز می‌گوید: در مرگ مغزی به دلیل این که قشر و ساقه مغز کاملاً اسیب دیده و از بین رفته، تحت هیچ شرایطی امکان بازگشت فرد دچار مرگ مغزی به زندگی وجود ندارد.
افراد دچار مرگ مغزی با دستگاه تهویه مصنوعی و استفاده از دارو‌های حمایتی با حمایت از ضربان قلب و مراقبت‌های تخصصی پزشکی در این وضعیت نگه داشته می‌شوند و فقط تا چند روز قلب آن‌ها به تپش و اعضا به حیاتشان ادامه می‌دهند، در این باره هرقدر از زمان مرگ مغزی بگذرد، اعضا کیفیت خودشان را از دست می‌دهند.

سیاوش غلامی تاکید می‌کند: به همین دلیل بسیار مهم است که خانواده‌ها این تصمیم حیاتی را در زمان مناسب بگیرند.

در بسیاری از موارد، خانواده افراد دچار مرگ مغزی هنگامی به اهدای عضو رضایت می‌دهند که دیگر اعضا قابل پیوند نیست.

شادنوش، رئیس مرکز مدیریت پیوند و بیماری‌های وزارت بهداشت هم به زمان طولانی کسب رضایت برای اهدا عضو در کشور اشاره کرده و می‌گوید: کسب رضابت برای اهدا عضو در کشور اسپانیا که طی ۲۰ سال اخیر همواره در رتبه اول دنیا قرار دارد، شش تا هشت دقیقه است، اما در ایران این زمان ۲۰ ساعت است که در اکثر مواقع بیش از این هم به طول می‌انجامد.                                                                                                                                      

اهدای عضو، بخشش آسمانی زمینیان
دین اسلام، اهمیت بسیاری برای نجات جان انسان‌ها قائل است. چنانچه در قرآن کریم در سوره مبارکه مائده آیه ٣٢ صراحتا اشاره شده است که "هرگاه شخصی باعث بقای نفسی شود مانند آن است که باعث نجات جان تمام انسان‌ها شده است".
 صدور فتاوی علماء و مراجع شیعه مبنی برجواز پیوند،نیز نقش موثری در پیشرفت امر پیوند داشته است.
از همین رو روز ۳۱ اردیبشهت مصادف با سال‌روز فتوای تاریخی امام خمینی (ره) مبنی بر جایز بودن اهدای عضو، به عنوان "اهدای زندگی" معرفی شده است.

سالیانه ۱۰۰۰۰ عضو پیوندی خاک می‌شود

رئیس مرکز مدیریت پیوند و بیماری‌های وزارت بهداشت می گوید: سالانه حدود ۲۸ هزار مورد تصادفات منجر به مرگ در کشور رخ می دهد که از این تعداد هشت هزار نفر آن‌ها دچار مرگ مغزی شده و امکان بازگشت به زندگی ندارند.

  نیمی از این افراد طبق معیار‌های بین‌المللی قابلیت اهدا عضو دارند و مابقی به دلیل بالا بودن سن یا بیماری‌های زمینه‌ ای، این امکان را ندارند.

شادنوش یادآوری می‌کند:اما کمتر از یک‌سوم افراد ، رضایت به اهدای عضو می دهند و خانواده‌های حدود سه هزار نفر از آن‌ها، اعضای مورد نیاز حداقل ۱۰ هزار بیمار در فهرست انتظار را در خاک دفن می‌کنند.

این در حالی است که رئیس مرکز مدیریت پیوند و بیماری‌های وزارت بهداشت تعداد بیماران نیازمند به عضو پیوندی در کشور را ۲۵ هزار بیمار برشمرده و می‌گوید: این آمار با اهدا عضو تناسبی نداشته و به همین دلیل روزانه هفت تا ۱۰ بیمار نیازمند عضو در کشور جان خود را از دست می‌دهند.
شکافی به ژرفای مرگ و زندگی

این آمار تلخ نشان می‌دهد اگرچه دیدگاه‌ها درباره اهدای عضو در سال‌های اخیر بهتر شده، اما بین تعداد اهداکنندگان و دریافت کنندگان عضو هنوز شکاف عمیقی وجود دارد.

 روان شناسِ بخش پیوند اعضا بیمارستان بوعلی سینا شیراز به اهمیت نهادینه کردن فرهنگ اهدا عضو اشاره کرده و می‌گوید: می‌توان با فرهنگ سازی و تبیین اهمیت این تصمیم انسانی که زیباترین جلوه از ایثار و از خودگذشتگی است، بخش قابل توجهی از چالش‌های احساسی پس از مرگ مغزی را مدیریت کرد.

                                            
به عقیده دکتر حمید رضا رفیعی سن، تحصیلات و فرهنگ، سنت و آداب و رسوم و اعتماد به حوزه درمان از جمله متغیر‌هایی هستند که در رضایت خانواده‌ها برای اهدا عضو تاثیر مستقیم دارند که در این زمینه می‌بایست رسانه ها، نهاد‌های مردمی، متولیان فرهنگی، موسسه‌های خیریه، علما، ائمه جمعه و جماعات، گروه‌های مرجع و فعالان فضای مجازی وارد عرصه شوند و نگرش جامعه را به اهدا عضو در مسیر صحیح هدایت کنند.

ضرورت حمایت دولت از خانواده‌های اهدا کننده عضو
به گفته کارشناسان، از دیگر مشکلات اهدای عضو در ایران، ضعف قوانین حمایت از خانواده اهدا‌کننده عضو است. در بیشتر کشور‌ها هزینه‌های درمان بیمار مرگ مغزی شده توسط بیمه‌ها پرداخت می‌شود، ولی در ایران بیمه‌ها به تعهدات خود پایبند نیستند، هر چند بیمه‌ها در حمایت از بیمارانی که عضو جدید را دریافت کرده‌اند نیز کوتاهی می‌کنند.

بخش عمده‌ای از هزینه‌های پیوند اعضا توسط گیرنده عضو پرداخت می‌شود؛ این در حالی است که پیوند عضو از گران‌ترین جراحی‌ها به‌حساب می‌آید.

                                           
از آن جا که کلیه، پانکراس، قلب، ریه، کبد و نسوج شامل پوست، قرنیه، مغز استخوان، دریچه‌های قلبی و تاندون قابل پیوند است و هر فرد مرگ مغزی می‌تواند جان ۱ تا ۸ نفر را نجات دهد، گسترش فرهنگ اهدای عضو و حیات بخشی، می‌تواند ناجی جان هزاران نفر از هم وطنانمان باشد.

 اشک‌هایی که لبخند شد 

با رعایت شیوه نامه‌های بهداشتی، به بخش پیوند اعضا بیمارستان بوعلی سینا شیراز می‌روم ؛محل بستری بیمارانی که به یاری فرزندانِ ابن سینا به زندگی لبخندی دوباره می‌زنند.

ریحانه، دخترک ۱۴ ساله تهرانی که پانزده روز پیش قلبِ بیمار مرگ مغزی را در سینه اش جا داد ؛ امروز در سلامت روی تخت بیمارستان نشسته و منتظر است تا خیلی زود به خانه‌اش رود و روز‌ها را لحظه لحظه زندگی کند.
                                       
حالا او دیگر نفسش بند نمی‌آید و از درد هم خبری نیست؛ می‌خواهد رویاهایش را دنبال و فردایش را رنگی کند .

به سراغ مادر رضا می‌روم.
پسر سیزده ساله‌ای که زندگی دوباره اش را مدیون علیرضا فرجامی فرشته چهارساله‌ای ست که براثر تصادف دچار مرگ مغزی شده و با رضایت خانواده اش، سه کودک به زندگی دوباره بازگشته اند.
از خوشحالی نمی‌تواند صحبت کند؛ مدام اشک می‌ریزد و بریده بریده دعا می‌کند.

عمل پیوند کبد جواد پسر ۱۹ ساله رشتی که از ۸ سالگی از بیماری نارسایی کبدی رنج می‌برد نیز در شیراز با موفقیت انجام شد .
این عمل توسط تیم فوق تخصص جراحی ، پیوند اعضا و متخصصان بیهوشی در مدت ۸ ساعت انجام شد و پزشکان وضعیت عمومی بیمار را مطللوب ارزیابی کرده و امیدوارند با رعایت دستورات پزشکان متخصص، روند بهبودی وی تداوم یافته و در روز‌های آتی بتواند از بیمارستان ترخیص شود.
سابقه پیوند ایران با نام شیراز گره خورده
دکتر نمکی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می‌گوید: سابقه با ارزش پیوند عضو در ایران توسط تیم پیوند دانشگاه علوم پزشکی شیراز رقم خورده و همواره پیوند عضو با نام شیراز همراه است.
انجام سالانه بیش از ۵۰۰ عمل موفقیت آمیز پیوند کبد در شیراز، آمار پیوند عضو در این شهر را فراتر از برخی مجامع علمی معروف جهان از جمله مرکز پزشکی دانشگاه پیتزبورگ آمریکا قرار داده است.

شیراز و ۴۰ سال دستاورد در پیوند عضو
دکتر سید علی ملک حسینی که او را به عنوان پدر پیوند کبد در ایران می‌شناسند، نخستین عمل پیوند کبد در ایران و خاورمیانه را در اردیبهشت سال ۷۳ در بیمارستان نمازی شیراز انجام داده است .
او که دوره آموزشی پیوند کبد را در مرکز پزشکی دانشگاه پیتزبورگ ایالت پنسیلوانیا زیر نظر دکتر استارزل گذرانده، می‌گوید: امروزه هیچ عمل و جراحی نیست که برای آن نیازمند به علم پزشکی دیگر کشور‌ها باشیم.
به گفته او پیوند پوست، کبد، لوزالمعده و پانکراس از جمله پیوند‌هایی است که فقط در شیراز انجام می‌شود و تاکنون صد‌ها بیمار از داخل و خارج از کشور به واسطه پیوند عضو در شیراز امید به زندگی یافته اند.

                                       
استاد می‌گوید: تیم پیوند اعضاء ابوعلی سینا، با انجام بیش از ۹۰۰ پیوند در سال، رکورد ۵۶۱ پیوند مرکز آمریکا را شکسته و توانسته رکوردار تعداد پیوند کبد در دنیا باشد؛ ملک‌حسینی با بیان اینکه با استفاده از طرح تحول نظام سلامت، تمامی پیوند‌ها به صورت رایگان انجام می‌شود، تصریح می‌کند: این در حالی است که عمل پیوند کبد در آمریکا بیش از ۴۰۰ هزار دلار یعنی بیش از ده میلیارد تومان هزینه در بر دارد.

شیراز، قطب پیوند اعضا در خاورمیانه

حشمت الله صلاحی رییس بیمارستان خیریه پیوند ابوعلی سینا می‌گوید: این مرکز آموزشی، پژوهشی به عنوان بزرگترین مرکز علمی پیوند کلیه و کبد در کشور فعالیت می‌کند و دانش پیوند اعضا را به برخی از مجامع علمی خارج از کشور از جمله به مناطقی از تاجیکستان نیز بسط و نشر داده است؛ بیمارستانی با ۶۰۰ تخت که به عنوان مهم‌ترین پروژه دانشگاهی و درمانی کشور از سال ۹۶ در زمینه پیوند اعضا فعالیت می‌کند.

                                              
در شیراز بیش از ۸۰۰ بیمار از سراسر کشور در فهرست انتظار دریافت عضو هستند که ۴۰ درصد از آن‌ها اگر عضو حیاتی مورد نیاز خود را دریافت نکنند جان خود را از دست می‌دهند.
به گفته سیاوش غلامی مدیر واحد فراهم آوری پیوند اعضای دانشگاه علوم پزشکی شیراز از تعداد بیمارانی که در فهرست انتظار هستند ۵۰۰ نفر از آن‌ها به کبد و ۲۵۰ نفر به کلیه نیاز مبرم دارند. البته تعدادی هم در فهرست انتظار دریافت اعضا حیاتی، چون پانکراس، لوزالمعده، ریه، روده و قلب هستند.

                                             
در یک سال گذشته تاکنون ۴۰۴ پیوند کبد، ۴۴۳ پیوند کلیه، ۱۷ پیوند پانکراس، ۱۰ پیوند روده و ۷ پیوند قلب در شیراز از بیماران مرگ مغزی انجام گرفته است.

خرید و فروش کلیه در بیمارستان‌های شیراز نداریم

مدیر واحد فراهم آوری پیوند اعضای دانشگاه علوم پزشکی شیراز با بیان این که هرگونه فروش عضو به هر بهانه، غیرقانونی و غیراخلاقی است گفت : خوشبختانه با ایثار خانواده‌های مرگ مغزی ، هیچ خرید و فروش عضوی در بیمارستان‌های شیراز انجام نمی شود .

غلامی تاکید می کند: پیوندهای کلیه در شیراز از بیمار مرگ مغزی انجام می گیرد و موارد اندکی و در حد یکی دو نفر در سال، از بستگان درجه یک، کلیه دریافت می کنند.

وی می افزاید : بیش از چهارده سال است که پیوند کلیه از غریبه برای بیمارانی که در بخش پیوند اعضای دانشگاه علوم پزشکی پیوند می شوند انجام نمی گیرد ؛ پیوند کبد هم از بیمار مرگ مغزی یا بستگان درجه یک انجام می شود، به طوری که پانزده درصد پیوندهای کبد از بستگان است.

تداوم اهدای عضو در زمان شیوع کرونا

معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز با اشاره به پاندمی کووید ۱۹ می‌گوید: بحران کرونا باعث توقف یا محدودیت بسیاری از فعالیت‌ها شده است، اما تلاشگران کادر درمان پیوند اعضای شیراز اجازه ندادند این محدودیت بر روند حیاتی و حساس اهدای عضو و جراحی پیوند اعضا حاکم شده و آن را متوقف کند.

دکتر اورنگ ایلامی تاکید کرد : انجام ۲۵ مورد عمل پیوند از ابتدای امسال و استمرار روند پیوند اعضا در شرایط بحران کووید ۱۹، وجود زیرساخت‌های مناسب و اساتید برجسته در امر پیوند اعضا در شیراز را نشان می‌دهد.

کارتی که زندگی می‌بخشد
یکی از اقدامات مثبت در ارتقاء فرهنگ اهدای عضو و هموارسازی فرایند آن، صدور کارت اهدای عضو است.
کارت اهدا عضو نخستین بار به ابتکار تیم پیوند بیمارستان نمازی در شیراز رونمایی و به دیگر نقاط کشور ارسال شد.

غلامی، مدیر واحد فراهم آوری پیوند اعضای دانشگاه علوم پزشکی شیراز داشتن کارت اهدای عضو را بدون رضایت اولیای دم، برای عمل جداسازی اعضا کافی ندانسته و می‌گوید: بنا بر قانون جمهوری اسلامی ایران برای اهدای عضو رضایت اولیای دم ضروری است و بدون اخذ رضایت آنان اهدای عضو از فرد دچار مرگ مغزی انجام نمی شود.
به عقیده وی، کارت اهدای عضو نشان‌دهنده آرزوی قلبی فرد در مورد اهدای اعضای بدن خویش است و همین امر می‌تواند با نشان دادن خواسته فرد به اولیای دم، تصمیم گیری را برای آن‌ها در آن زمان حیاتی آسان‌تر کند .

 انجمنی برای نجات جان بیماران نیازمند پیوند
تشکیل انجمن اهدای عضو ایرانیان که به صورت یک سازمان مردم نهاد توسط عده‌ای از متخصصین فراهم آوری و پیوند اعضا و فرهیختگان عرصه هنر و فرهنگ کشور در سال ۱۳۹۴ تأسیس شده، تلاشی در راستای استفاده بهینه از همه اعضای بیماران مرگ مغزی برای نجات بیماران نیازمند پیوند است.

این انجمن با آموزش تخصصی هماهنگ کنندگان اهدای عضو، دانش این افراد را برای شناسایی، مراقبت، رویارویی با خانواده اهداکننده و سایر مراحل فراهم آوری اعضا بالا برده و با این وسیله موجب افزایش کمیت و کیفیت اعضای اهدا شده می‌شود.

همچنین با حمایت از پژوهش در زمینه اهدای عضو تلاش دارد که اطلاعات همه تیم‌های اهدای عضو را به روز نگه داشته و کاری کند که ایران یکی از منابع علمی معتبر دنیا باشد.

همچنین با حمایت از خانواده‌های اهداکننده عضو و توانبخشی آنان تلاش می‌کند که قدردانی جامعه از اقدام مسئولانه و ایثارگرانه این خانواده‌ها را به آن‌ها نشان دهد.

درج نشان اهدای عضو بر کارت ملی

مدیرعامل انجمن اهد‌ای عضو ایرانیان از موافقت دولت با درج «تمایل افراد به اهد‌ای عضو پس از مرگ مغزی» در اطلاعات هویتی مرتبط با کارت ملی و گواهینامه خبر داد.

                                             
کتایون نجفی زاد گفت:به زود‌ی تمایل افراد به اهد‌ای عضو، در سامانه الکترونیکی اطلاعات هویتی افراد ثبت خواهد شد تا در سراسر کشور قابل دسترس باشد .

یکی بود، هنوز هم هست...
قطعه شهدای دارالرحمه شیراز ؛ پسر ۳ ساله محمدحسین، لباس نظامی بر تن کرده و چشمان خیسش بر عکس پدر بر لوح سنگی خیره مانده.
                                                                
او نمی‌داند، اما گوشه‌های وجود پرمهر پدرش در قلب و جان یک مادر، یک پدر و یک جوان، لحظه‌ای او را تنها نمی‌گذارد.

• مریم شمس 
  تحریریه خبرگزاری صداوسیما مرکز فارس