پوکی استخوان چیست؟

به گزارش گروه وب گردی خبرگزاری صدا و سیما؛ پوکی استخوان شرایطی است که اگر به درستی و در زمان مناسب تشخیص داده شود قابل پیشگیری و قابل درمان خواهد بود. با اینحال خبر بدی نیز برایتان داریم. معمولا بیشتر افراد اگاهی و هوشیاری کافی برای پیشگیری و درمان پوکی استخوان را ندارند. بیشتر افراد به خصوص زنان بالای ۵۰ سال، از این بیماری رنج می‌برند، شکل استخوان هایشان تغییر می‌کند و در برخی از موارد جان خود را به خاطر چنین شرایطی از دست می‌دهند.

پوکی استخوان به تنهایی باعث ایجاد کمر درد نمی‌شود. با اینحال چنین شرایطی می‌تواند ستون فقرات را تضعیف نماید. در حقیقت شکستگی استخوان‌ها اولین نشانه هشدار دهنده این بیماری است. در پوکی استخوان پیشرفته، درد و ناتوانی به سراغ فرد می‌اید.

همه ما به خوبی می‌دانیم که پوکی استخوان یکی از رایج‌ترین مشکلات در میان مردم است. تقریبا ۸ میلیون زن و ۲ میلیون مرد در ایالت متحده آمریکا از این شرایط رنج می‌برند. سایر افراد نیز در معرض خطر توسعه پوکی استخوان قرار دارند. برخی از آمار‌های کلیدی در برگیرنده موارد زیر است:

تقریبا ۱.۵ میلیون نفر از پوکی استخوان و شکستگی‌های ناشی از آن رنج می‌برند. تخمین زده شده است که ۷۰۰۰۰۰ نفر از این افراد شکستگی ستون فقرات را تجربه می‌کنند.
از سن ۵۰ سالگی به بعد، از هر دو خانم یک نفر و از هر چهار مرد یک نفر برخی از شکستگی‌های مرتبط با پوکی استخوان را خواهد داشت.
به طور متوسط ۲۴ درصد از شکستگی‌های لگن مربوط به افراد ۵۰ ساله و بالاتر از آن است.
همانطور که سازمان جهانی بهداشت بیان کرده است، پوکی استخوان اختلال اسکلتی عمومی از کم شدن توده استخوان هاست. این موضوع به شکستگی منجر می‌شود. دو نوع پوکی استخوان وجود دارد:

پوکی استخوان نوع ۱:
این نوع پوکی استخوان عموما در زنان بعد از یائسگی رخ می‌دهد. در این شرایط مقدار استروژن در بدن به شدت کاهش پیدا می‌کند. این فرآیند باعث از دست رفتن ماده موجود در استخوان می‌شود.

این نوع پوکی استخوان در خانم‌ها رواج و شیوع بیشتری دارد و بین سنین ۵۰ الی ۷۰ سالگی توسعه پیدا می‌کند.

در این فرایند معمولا مقدار استخوان‌های ترابکولار کاهش پیدا می‌کند. کاهش در استحکام کلی استخوان‌ها به شکستگی‌های مچ دست و ستون فقرات منجر می‌شود.

پوکی استخوان نوع ۲:
این نوع پوکی استخوان عموما بعد از سن ۷۰ سالگی دیده می‌شود و زنان را دوبرابر بیشتر از مردان درگیر خود می‌سازد.

پوکی استخوان نوع ۲ در برگیرنده نازک شدن استخوان‌های ترابکولار و نیز استخوان‌های استخوان کورتیکال ناحیه کام سخت است. این فرایند اغلب به شکستگی لگن و مهره‌ها می‌انجامد.

اغلب بین این دو نوع پوکی استخوان همپوشانی وجود دارد. معمولا پوکی استخوان نوع ۱ را می‌توان به خوبی تشخیص داد و در مراحل اولیه جلوی آن را گرفت. باید توجه داشته باشید که پوکی استخوان می‌تواند مشکل اولیه و اصلی باشد یا در برخی از افراد مشکل ثانویه در نظر گرفته شود.

تقریبا ۲۰ درصد از زنان و ۴۰ درصد از مردانی که پوکی استخوان دارند دلیل ثانویه برای ابتلا به آن داشته اند.

برای اینکه بتوانید دلایل ثانویه ابتلا به پوکی استخوان را تشخیص دهید بهتر است با یک پزشک مشورت نمایید. پزشک سوابق خانوادگی و سابقه پزشکی را بررسی می‌کند و معاینات فیزیکی (و نیز تست‌های تشخیصی) را انجام می‌دهد.

پوکی استخوان بیماری است که در اصل با از دست دادن قابل توجهی از تراکم مواد معدنی استخوان (BMD) ایجاد می‌شود.

در اوایل زندگی، استخوان بیشتری در بدن ذخیره می‌شود و توده استخوانی بالا در سن ۳۰ سالگی است. بعد از اینکه فرد وارد فرایند پیری شد از حجم استخوان‌ها کاسته می‌شود. به همین خاطر است که افزایش سن، فرد را در معرض ابتلا به پوکی استخوان و شکستگی‌های ناشی از آن قرار می‌دهد.

معمولا فرایند از دست دادن استخوان‌ها بین اوایل و اواخر دهه سی ام زندگی فرد آغاز می‌شود. زنان از این سن تا یائسگی مقدار خاصی از استخوان‌های خود را از دست می‌دهند:

استخوان ترابکولار (استخوان اسفنجی در داخل استخوان کورتیکال سخت) با نرخ ۱ درصد در سال از دست می‌رود.
استخوان کورتیکال (استخوان سفت و سخت) با نرخ ۰.۵ درصد در سال از دست می‌رود.
هورمون استروژن نیز نقش مهمی در حفظ استحکام استخوان‌ها بازی می‌کند. دو خط از سلول‌ها برای استخوان‌ها وجود دارد. یکی از آن‌ها سلول‌های خورنده استخوان (استئوکلاست) و دیگری سلول‌های سازنده استخوان (استئوبلاست) است.

بدون هورمون استروژن، استئوکلاست بیشتر فعالیت می‌کنند و استخوان بیشتری از دست می‌رود. همین امر موجب نازک شدن استخوان‌ها می‌شود. به همین خاطر، زنانی که به سن یائسگی می‌رسند و سطح استروژن آن‌ها کاهش پیدا می‌کند نرخ از دست دادن استخوان‌ها سالانه ۲ الی ۳ درصد افزایش پیدا می‌کند. بعد از ۸ الی ۱۰ سال، نرخ از دست دادن استخوان‌ها به نرخ قبلی ۱ الی ۰.۵ درصد در سال می‌رسد. این فرایند از دست دادن چگالی استخوانی به خصوص بعد از یائسگی، دلیل اصلی پوکی استخوان در زنان محسوب می‌شود.

پوکی استخوان نوع ۱ می‌تواند تحت تاثیر اندازه گیری‌های پیشگیرانه قرار بگیرد. بیشتر این اندازه گیری‌ها به صورت فردی موجود است و باید هر چه سریع‌تر انجام شود. همانطور که قبلا نیز بیان کردیم توده استخوانی بالا معمولا در سن ۳۰ سالگی رخ می‌دهد. اینکه توده استخوانی اوج چقدر است و بعد از آن چقدر از استخوان حفظ می‌شود به فاکتور‌های متعددی بستگی دارد. این فاکتور‌ها عبارتند از:

۱. ژنتیک و پوکی استخوان:
افراد باید استعداد ژنتیکی خود برای ابتلا به پوکی استخوان را بدانند. ژنتیک نقش مهمی در این میان بازی می‌کند. تخمین زده شده است که حدود ۷۵ درصد توده استخوانی اوج در افراد تحت تاثیر ژنتیک قرار دارد. ژن‌هایی برای کد کردن ویتامین D و گیرنده‌های استروژن وجود دارد که بر روی توده استخوانی تاثیر می‌گذارند.

اگر فردی از لحاظ ژنتیکی متسعد پوکی استخوان باشد، ورزش، رژیم غذایی مناسب و تست منظم توده استخوانی از اهمیت بالاتری برخوردار خواهد بود.

۲. ورزش و پوکی استخوان:
ورزش‌های وزنی و انقباض عضلات می‌تواند چگالی استخوان‌ها در ستون فقرات را افزایش دهد.

توصیه می‌شود افراد حدود ۲۰ الی ۳۰ دقیقه از ورزش‌های هوازی را سه الی چهار بار در هفته انجام دهند تا توده استخوانی شان افزایش پیدا کند.

در یکی از مطالعات انجام شده، آهسته دویدن، پیاده روی کردن و بالا رفتن از پله‌ها سه بار درهفته به همراه ۱۵۰۰ میلی گرم کلسیم در روز، چگالی استخوانی را افزایش داده بود. اثر ورزش در استخر بر روی افزایش چگالی استخوانی تعیین نشده است.

افرادی که به پوکی استخوان مبتلا هستند یا توده استخوانی پایینی دارند باید در مورد ورزش کردن محتاط باشند.

فعالیت‌هایی که نیازمند پیچ و تاب دادن به ستون فقرات یا خم شدن به سمت جلو از طریق کمر است، می‌تواند برای این افراد خطرناک باشد. افرادی که در حال حاضر پوکی استخوان دارند باید در مورد برنامه‌های ورزشی خود با پزشک مشورت نمایند.

۳. رژیم غذایی و پوکی استخوان:
مصرف مناسب کلسیم برای حفظ قدرت استخوان‌ها ضروری است. تخمین زده شده است که حدود ۷۰ درصد از افراد به طور منظم مقدار کافی از کلسیم و ویتامین D را مصرف نمی‌کنند. ویتامین D نیز برای بدن ضروی است، زیرا به جذب و نگهداری کلسیم در استخوان‌ها کمک می‌کند. مقدار کلسیم و ویتامین D پیشنهادی برای بزرگسالان به شرح زیر است:

برای زنان پیش از یائسگی در سنین ۲۵ الی ۵۰ سال و زنان پس از یائسگی که درمان جایگزینی استروژن را انجام می‌دهند ۱۰۰۰ میلی گرم از کلسیم در روز و ۴۰۰ واحد ویتامین D مناسب خواهد بود. افرادی که به فرزند خود شیر می‌دهند یا باردار هستند بهتر است روزانه ۱۵۰۰ میلی گرم کلسیم مصرف نمایند.
برای زنان بعد از یائسگی که سن آن‌ها کمتر از ۶۵ سال است و درمان جایگزینی استروژن را ندارند مقدار پیشنهادی کلسیم برای هر روز ۱۵۰۰ میلی گرم و ۴۰۰ الی ۸۰۰ واحد ویتامین D است.
برای زنانی که در سن ۲۵ الی ۶۵ سالگی قرار دارند، حدود ۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم در روز پیشنهاد می‌شود.
برای همه افرادی که بالای ۶۵ سال قرار دارند؛ ۱۵۰۰ میلی گرم کلسیم در روز پیشنهاد می‌شود.

ویتامین دی و کلسیم برای پوکی استخوان
کلسیم را می‌توان در بیشتر غذا‌های روزانه پیدا کرد. به عنوان مثال محصولات لبنی همچون شیر، ماست و پنیر، سبزیجاتی با برگ سبز همچون اسفناج، غلات، حبوبات و برخی از ماهی‌ها کلسیم دارند. علاوه بر این، مکمل‌های کلسیم نیز موجود است و افراد می‌توانند با مشورت پزشک از آن‌ها استفاده کنند.

هر کدام از این مکمل‌ها مقادیر متغیری از کلسیم دارند به همین خاطر قبل از مصرف باید با پزشک مشورت گردد تا اطمینان حاصل شود مقدار مناسبی از آن مصرف می‌شود.

ویتامین D را می‌توان از نور خورشید، ماهی‌های چربی دار، جگر، غذا‌های غنی شده همچون شیر، آب پرتقال و غلات صبحانه به دست آورد.

مکمل‌های ویتامین D نیز در دسترس افراد قرار دارد. علاوه بر مصرف مناسب کلسیم و ویتامین D، مطالعات نشان داده است که یک رژیم غذایی سالم و متعادل نقش مهمی در پیشگیری از پوکی استخوان بازی می‌کند. به عنوان مثال رژیم غذایی که پروتئین و سدیم بالایی دارد می‌تواند از دست دادن کلسیم را از طریق ادرار افزایش دهد و همین امر در دسترس بودن کلسیم برای بدن را کاهش می‌دهد.

باید به این نکته توجه داشته باشید که بیش از ۲۰۰۰ میلی گرم کلسیم در روز می‌تواند برای سنگ کلیه و کلیه خطرناک باشد. زمانی که کلسیم در مقدار پیشنهادی مصرف می‌شود نمی‌تواند تشکیل سنگ کلیه را افزایش دهد. افرادی که از قبل بیماری‌های کلیوی داشته اند باید با پزشک مشورت نمایند.

تست چگالی استخوان و دارو‌ها برای کاهش از دست دادن استخوان ها:
آزمایش تراکم مواد معدنی استخوان (BMD) می‌تواند چگالی استخوان را در فرد اندازه گیری کند و آن را با چگالی استخوان در سایر افراد مقایسه نماید.

این آزمایش نه تنها نرمال بودن استخوان‌ها را مشخص می‌کند بلکه اگر فردی در معرض خطر برای شکستگی قرار داشته باشد را نیز نشان می‌دهد.

برخی از متخصصان توصیه می‌کنند هر یک یا دو سال یکبار این ازمایش برای زنان بالای ۶۵ سال و زنانی که در دوره پس از یائسگی قرار دارند و کمتر از ۶۵ سال سن دارند انجام شود.

بسته به آزمایش تراکم استخوانی و سایر تست‌های تشخیصی که توسط پزشک انجام می‌شود، فرد متخصص می‌تواند دارو‌هایی را برای کاهش نرخ از دست دادن استخوان و کمتر کردن شکستگی ناشی از پوکی استخوان تجویز نماید. برای اینکه بتوانید از دارو‌های تایید شده استفاده نمایید بهتر است با یک پزشک متخصص مشورت کنید.

روشی به نام اسکن DEXA می‌تواند بهترین روش تشخیصی برای پوکی استخوان باشد. این ازمایش با عبور اشعه ایکس با انرژی پایین از استخوان‌ها انجام می‌شود. این تست ممکن است ۱۰ دقیقه طول بکشد و بدون درد خواهد بود. مقادیری که توسط این ازمایش ایجاد می‌شود را می‌توان با دو مورد زیر مقایسه کرد:

جمعیت جوان بزرگسال: که نمره T نیز نامیده می‌شود. این تست واریانس بین بیمار و جوانان بزرگسال را اندازه گیری می‌کند. اگر نمره به دست آمده بالای -۱ باشد، فرد نرمال و طبیعی است. گر نمره به دست آمده بین -۱ و -۲.۵ باشد فرد استئوپنی مبتلاس و اگر نمره به دست آمده زیر -۲.۵ باشد فرد پوکی استخوان دارد.
گروه کنترلی منطبق بر سن و جنسیت: نمره Z واریانس بین بیمار و مقدار استخوان گروه کنترل را اندازه گیری می‌کند. گروه کنترل در برگیرنده سایر افراد در گروه سنی بیمار و جنسیت آن است. نمره‌ای که به طور غیر طبیعی بالا یا پایین باشد نشان دهنده نیاز به انجام تست‌های بیشتر خواهد بود.
به کمک آنالیز آماری، اسکن DEXA می‌تواند خطر ابتلا به شکستگی ناشی از پوکی از استخوان را در فرد مشخص کند. بر اساس پیشنهادات موجود، ازمایش تراکم مواد معدنی در استخوان در موقعیت‌های زیر توصیه خواهد شد:

همه زنانی که بالای ۶۵ سال هستند.
زنان در دوره پس از یائسگی که زیر ۶۵ سال هستند و فاکتور‌های خطر متعددی برای ابتلا به پوکی استخوان دارند.
در دوران یائسگی اگر در مورد درمان جایگزین هورمونی تصمیمی گرفته نشده باشد.
تست اشعه ایکس غیر طبیعی در ستون فقرات
استفاده طولانی مدت از دارو‌های استروئید خوراکی
غده تیروئید پر کار
معمولا تشخیص پوکی استخوان برای تعیین این مورد است که ایا این یک بیماری اصلی است یا نشانه ثانویه از مشکل دیگری است. به همین خاطر پزشک از طریق بررسی سوابق و معاینه جسمی می‌تواند تشخیص خوبی ارائه دهد و در برخی از موارد به تست‌های دیگری برای تشخیص نیاز خواهد داشت.

علل شایع پوکی استخوان ثانویه عبارت است از:
اختلالات غدد درون ریز (هیپوگنادیسم، پرکاری تیروئید، هیپرپاراتیروئیدیسم، دیابت)
اختلالات مغز استخوان
اختلالات کلاژن
اختلالات دستگاه گوارش (عدم جذب، سوء تغذیه)
دارو (آنتی اسید‌های آلومینیومی، دارو‌های ضد تشنج، شیمی درمانی، درمان با گلوکوکورتیکوئید، جایگزین هورمون تیروئید)
زنانی که بالای ۴۵ یا ۵۰ سال قرار دارند خطر بالایی برای توسعه پوکی استخوان نوع ۱ خواهند داشت. افرادی که در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند باید سنجش‌های پیشگیرانه را انجام دهند و نشانه‌های اولیه پوکی استخوان را شناسایی نمایند.

فاکتور‌های خطر برای پوکی استخوان:
معمولا فاکتور‌های خطر متعددی در توسعه پوکی استخوان نقش دارد. این فاکتور‌ها عبارتند از:

بالا رفتن سن: افرادی که بالای ۶۵ سال هستند خطر بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان خواهند داشت.

جنسیت: معمولا زنان بیشتر از مردان در معرض از دست دادن استخوان‌های خود هستند. با اینحال مردان نیز در معرض خطر قرار دارند. ۲۰ درصد از بیمارانی که به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند مرد هستند.

سابقه خانوادگی و شخصی: این موضوع در برگیرنده سابقه پوکی استخوان، سابقه شکستگی در بخشی از بدن در خانواده مادری و سابقه شخصی هر نوع شکستگی استخوان به عنوان یک فرد بزرگسال است.

نژاد: زنان اسیایی خطر بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان خواهند داشت.

نوع بدن: زنانی که استخوان‌های کوچکی دارند و وزن آن‌ها کمتر از ۱۲۷ پوند است معمولا بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار می‌گیرد.

سابقه قاعدگی و یائسگی: حتی یائسگی معمولی نیز به تنهایی می‌تواند خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهد. یائسگی زودرس و یا قطع قاعدگی قبل از یائسگی می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را بیشتر کند.

(مردان): هیپوگنادیسم

سبک زندگی: رفتار‌های مرتبط با سبک زندگی که می‌تواند خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهد در برگیرنده کمبود کلسیم یا ویتامین D، نبود یا کمبود ورزش، استفاده بیش از حد از الکل و سیگار کشیدن است.

بیماری‌های مزمن و داروها: برخی از دارو‌های خاص می‌تواند به استخوان‌ها اسیب وارد کند و باعث ایجاد شرایطی شود که به آن پوکی استخوان ثانویه می‌گویند. این نوع از پوکی استخوان در ۲۰ درصد زنان و ۴۰ درصد مردانی که پوکی استخوان دارند دیده می‌شود. برخی از دارو‌های خاص که برای درمان اختلالات غدد درون ریز همچون پرکاری تیروئید، اختلالات مغز استخوان، اختلالات کلاژن، مشکلات گوارشی و اختلالات تشنجی مورد استفاده قرار می‌گیرد در این لیست طبقه بندی می‌شود. استفاده طولانی مدت از گلوکوکورتیکوئید‌ها (استروئید‌های خوراکی) برای درمان بیماری‌هایی مانند آسم و آرتریت می‌تواند به ویژه برای استخوان‌ها مخرب باشد. خود این بیماری‌ها نیز به تنهایی خطرناک هستند پس نمی‌توانید بدون توصیه پزشک و برای پیشگیری از پوکی استخوان دارو‌های خود را قطع یا جایگزین کنید.

بعد از اینکه سابقه پزشکی، معاینات فیزیکی و تست‌های تشخیصی انجام شد و پوکی استخوان اولیه در فرد شناسایی گردید، درمان آغاز می‌شود.

درمان پوکی استخوان معمولا در برگیرنده تغییر رژیم غذایی، مواد مغذی، تمرین ورزشی (اگر شکستگی وجود نداشته باشد) و استفاده از داروهاست. هدف از درمان پوکی استخوان جلوگیری از شکستگی‌های بعدی است.

در ابتدا، پزشک تلاش می‌کند مقدار مناسب از کلسیم و ویتامین D و سایر مواد مغذی مورد نیاز را تجویز کند. اگر لازم بود، تمرینات ورزشی و تناسب اندام برای کمک به حفظ تراکم استخوان و کاهش خطرِ افتادن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تعدادی دارو برای درمان پوکی استخوان وجود دارد و می‌تواند خطر شکستگی را کاهش دهد. به طور کلی این دارو‌ها می‌توانند استحکام استخوان‌ها را حفظ کنند و از بروز شکستگی استخوانی جلوگیری نمایند. دارو‌هایی برای درمان یا پیشگیری از پوکی استخوان وجود دارند.