گزارش مکتوب:
سرمای دیر رس؛ باغها و مزارع بی ثمر
سرما هر سال موجب خسارت به باغها و اراضی استان همدان میشود. امسال نیز سرما بیش از ۲۰۴ میلیارد تومان خسارت وارد کرد.
درختانش را که به ما نشان میدهد انگار قلمویی بر روی آنها رنگ سیاه پاشیده است برگهای درختان سوخته اند و چهرهای عجیب به باغش داده است. پیرمرد ۶۵ ساله روستای مریانج همدان در حالی که دست بر شاخهها و برگهای سوخته درختانش میکشد میگوید:" امسال هوا خوب بود، اما با سرمای ناگهانی که فروردین ماه آمد درختانم به این روز افتاده اند".
این عکس تنها منظرهای است از وضعیت درختانی که انتظار میرفت در بهار و اردیبهشت شکوفههای سیب، زردآلو، هلو و گیلاس را بر شاخه هایشان ببینیم، اما این روزها حال و روز خوشی ندارند و نیامده خشک شده اند.
سرمازدگی، قصهای که انتها ندارد
قصه همان قصه تکراری سرمازدگی محصولات کشاورزی در فصل بهار است که هر ساله خسارت بی شماری را برای کشاورزان استان همدان که از قطبهای کشاورزی استان است به بار بیاورد.
طبق آنچه بارها در خبرها، گفتگو و مصاحبهها عنوانشده این استان با یک هزار و ۹۵۰ هکتار وسعت ۴۶ درصد آن را منابع طبیعی، ۳۳ درصد اراضی زراعی، ۳.۷ درصد باغ و حدود ۱۳.۱ درصد آن را اراضی آیش تشکیل داده است؛ همین ظرفیتهاست که سبب شده بخش کشاورزی ۲۹ درصد از اقتصاد استان را به خود اختصاص دهد، ضمن آنکه سالانه حدود ۴.۵ میلیون تن محصول کشاورزی هم تولید میکند و این یعنی ۹ درصد محصولات کشاورزی کشور در همدان است.
با تحقیق بیشتر دریافتم سرمازدگی درختان به تغییرات فیزیکی در اثر روبرو شدن اندامهای مختلف گیاه با دمایی بین بازه صفر تا منفی ۱۰ درجه سانتی گراد گفته میشود که علائمی هم، چون سوختن شکوفهها و تیره شدن برگها را به همراه دارد.
جوانههای گل معمولا در دمای منفی ۲ یا منفی ۳ درجه سانتی گراد از بین میروند و از آنجایی که میوههای تازه تشکیل شده نسبت به گلها حساسیت بیشتری دارند اغلب در دمای صفر تا منفی ۵ درجه سانتی گراد آسیب میبینند. برای بررسی وضعیت سرمازدگی باغها سری به برخی مناطق استان میزنم تا هم گفتگویی با برخی کشاورزان داشته باشم و هم از نزدیک بدانم سرمای بهاره چقدر روی مزارع و باغهای استان تاثیر گذاشته است.
در ابتدای به روستای
خاکو رفتم این روستا در نزدیکی شهر همدان قرار دارد و دارای باغات مختلفی مانند گیلاس، زردآلو، آلبالو، گردو و سیب است.
"سعید علی فر" باغدار روستای خاکو که از محل فروش میوههای باغش زندگی میگذراند میگوید:" فکرش را هم نمیکردم امسال محصولات باغم دچار سرمازدگی شود. " این کشاورز ۳۵ ساله همدانی ۵ هکتار باغ دارد که محصولات مختلفی مانند گیلاس، سیب، زردآلو، گردو و آلبالو را در باغش پرورش میدهد. سعید علی فر در ادامه سخنانش میگوید:" خوشبختانه به درختان آلبالو آسیبی وارد نشده، اما امسال به علت سرما زدگی ۲۰ درصد از درختان گردو باغش محصول خوبی نخواهد داد".
شکوفهها باز نشده، خشک شدند!
"علی سیفی" هم از باغداران روستای برکت آباد شهرستان ملایر است که ۳ هکتار باغ میوه دارد. او بابیان اینکه براثر سرمازدگی گلها دچار سوختگی شده و شکوفهها روی درخت خشکشده است میگوید:" سال گذشته محصول تولیدی باغ من خوب بود، اما امسال به نظر نمیرسد وضعیت خوبی داشته باشد. "
براساس نقشههای هواشناسی و زمین شناسی در سالهای اخیر اقلیم همدان تغییر کرده است. درحالیکه انتظار داریم دیرتر شاهد شکوفه کردن درختان باشیم، اما بهیکباره در ابتدای سال درختان شکوفه میکنند و با اولین افت محسوس دما تمام شکوفهها و گلها دچار سرمازدگی میشوند.
امسال خبری از نوبرانهها در بازار نیست"علی ابوالقاسمی"یکی از کشاورزان روستای
ملحمدره شهرستان اسدآباد هم با چهرهای غمگین میگوید:" پنج هکتار زمیندارم که دو هکتار آن باغ میوه است و در آن میوههای تابستانی را پرورش میدهم، اما سرمای فروردین ماه موجب شد ۳۰ درصد درختان باغم آسیب ببینند. "
"صفر ملکی" هم که از کشاورزان ملحمدره است در حالی که درختان گردو، زردآلو، گیلاس و سیب باغش را نشانم میدهد عنوان میکند:" ۳۰ درصد خسارت به درختان زردآلو و گیلاس باغم واردشده است. "
برای دانستن میزان خسارت محصولات به جهاد کشاورزی استان میروم، " احد ظفری " رئیس اداره بحران سازمان جهاد کشاورزی استان همدان" مانند همیشه که برای مصاحبه به دفترش میرفتم اینبار هم با هماهنگی قبلی پای میز مصاحبه حاضر شد.بر روی میزی بزرگ پروندههای بسیاری وجود دارد که بر روی آنها نام کشاورزان و شهرستان آنان نوشته شده است.
سرما، هم برجان درختان داغ میزند هم بر جان کشاورزان" احد ظفری"، " رئیس اداره بحران سازمان جهاد کشاورزی استان همدان" خسارت به بار آمده در باغهای استان را بین ۱۰ تا ۵۰ درصد عنوان میکند:" محصولات گردو، هلو، بادام، شلیل و زردآلو در بین محصولات کشاورزی بیشترین آسیب را دیدهاند".
او خسارت ایجاد شده در بخش زراعت را هم بین ده تا صد درصد تخمین میزند و میگوید:" چغندرقند، کلزا، گندم و جو از محصولاتی هستند که در استان سرمای بهاره به جان شان افتاد".
به گفته این مسئول بیش از ۱۸ هزار هکتار از اراضی زراعت و بیش از ۸ هزار هکتار از باغهای استان دچار خسارت شده اند که بیشترین خسارت سرمازدگی هم در شهرستانهای جنوبی از جمله نهاوند، تویسرکان، ملایر و اسدآباد رخ داده است.ناگفته نماند این گونه اتفاقها هم به کشاورزان خسارت مالی وارد میکند و هم آنکه باعث میشود بازار با کمبود میوه و گرانی آن روبرو شود.
"ظفری"، "رئیس اداره بحران سازمان جهاد کشاورزی استان همدان" میگوید:" طبق برآوردها خسارت واردشده به بخش کشاورزی استان همدان رقمی معادل ۲۰۴ میلیارد تومان است.
امسال استانهای دیگری هم، چون همدان گرفتار سرمازدگی شدند مثلا سرما ۸ هزار میلیارد تومان خسارت به باغهای کرمان خسارت وارد کرده است و یا بیش از ۵۶۰ میلیارد تومان خسارت سرمای بهاره به باغهای سنندج بوده است.
سرما؛ رهگذاری که میهمان همیشگی شده
گذشته از صحبتهای کشاورزان اگر نگاهی به خسارتهای برجایمانده از سرمازدگی محصولات کشاورزی داشته باشیم میبینیم سرمازدگی به یک میهمان دائمی به کشاورزی استان تبدیل شده است که به گفته کارشناسان؛ بیمه محصولات میتواند به جبران خسارتها کمک کند؛ اما وقتی پای گفتگوی کشاورزان مینشستم دل خوشی از بیمه کردن محصولات خود نداشتند. برایم جای سوال بود که چرا کشاورزان آن چنان از این طرح استقبال نمیکنند.
بیمه، عطایی که به لقایش بخشیدند" مجید سبزواری" ازکشاورزان باغدارشهر همدان معتقد است برای دریافت خسارت باید آنقدر از این اتاق به آن اتاق رفت و هفت خوان رستم را طی کرد تا بتوان اندک پولی از دولت بگیری برای همین کشاورزان آنچنان علاقهای به بیمه کردن محصولات کشاورزی خود ندارند".
"علی امیدی" هم ازکشاورزان روستای
سیمین همدان میگوید:" پولی که بیمه به عنوان خسارت به کشاورزان پرداخت میکند بسیار کم است و برایمان به صرفه نیست محصولات مان را بیمه کنیم". او اضافه میکند:" پارسال ۵ هکتار از باغ هایم در اثر سرما آسیب دیدن، اما توانستم بعد از چندماه دوندگی تنها خسارت ۳ هکتار از باغم را بگیرم. "
دوباره به سراغ "احد ظفری"، "رئیس اداره بحران سازمان جهاد کشاورزی استان همدان" میروم و از او درباره بیمه محصولات کشاورزی استان میپرسم. او سطح زیر کشت بیمه محصولات کشاورزی در استان همدان را ۱۴۹ هزار هکتار عنوان میکند:" باغداران استان امسال ۹۳۸ هکتار از باغهای خود را بیمه کردهاند".
"احد ظفری"، "رئیس اداره بحران سازمان جهاد کشاورزی استان همدان" میگوید: "آن دسته از کشاورزانی که محصولات خود را بیمه کرده اند باید درخواست خود را به دفاتر صندوق بیمه شهرستانها ارائه دهند تا پس از بازدید میدانی کارشناسان در کمترین زمان خسارت کشاورزان زراعی و باغی پرداخت شود".
پای صحبتهای یک کارگزار بیمه هم نشستم تا درباره علت عدم تمایل کشاورزان به بیمه نکردن محصولاتشان بدانم. " پیمان مرادی" درباره میزان و چگونگی پرداخت خسارت میگوید:" خسارتها براساس درصد آسیب دیدگی به کشاورزان پرداخت میشود و اگر مشخص شود این آسیبها در نتیجه سوء مدیریت مانند استفاده نکردن از روش مکانیزاسیون باشد از میزان پرداخت بیمه کاسته میشود".
او با بیان اینکه "در بیمهنامه نوشته شده است دولت تنها ۷۰ درصد حق بیمه محصولات کشاورزی را میدهد" میگوید:" علت نارضایتی مردم از بیمه محصولات کشاورزی آنست که کشاورزان گمان میکنند دولت همه خسارت آنان را پرداخت میکند. "
کشاورزان انتظار دارند؛ زمانی که محصول خود را بیمه میکنند دولت تمامی خسارت آنان را جبران کند که به نظر میرسد خواسته منطقی هم باشد پس در راستای جذب بیشتر کشاورزان به بیمه نمودن محصولات کشاورزی دولت میزان پوشش بیمه را افزایش دهد.
چاره کار چیست؟
"امیر توتونچیان" یکی از کارشناسان حوزه کشاورزی استان همدان معتقد است مهمترین موضوع و مسئله برای جلوگیری از وقوع سرمازدگی، اطلاعرسانی شفاف، سریع و بهموقع است که در این زمینه کشاورزان باید به پیامها و هشدارهایی که جهاد کشاورزی ارسال میکند توجه کنند.
او که ۲۵ سال است به کار کشاورزی مشغول است میگوید:" باغداران در صورتی که نکاتی مانند حضور شبانه در باغهای حساس به سرمازدگی، عدم شخم زنی و هرس باغها را رعایت کنند؛ دچار خسارت نمیشوند".
"مجید حسینی مقدم" دیگر کارشناس بخش کشاورزی هم بر این عقیده است که انتخاب ارقام دیرگل، استفاده از ترکیبات شیمیایی، پاشیدن آب بر روی درختان، گرم کردن باغ توسط بخاریهای باغی و همچنین سرشاخه کاری درختان از جمله اقداماتی است که به کاهش میزان خسارت سرمازدگی کمک میکند.
استفاده از مالچ، پوشانندن درختان، آبیاری درختان، آمادسازی سوخت و ادوات اعم از پلار باغی، بخاریها، هیترها، مواد سوختنی بادوام، و یا بکارگیری فنها و دراگونها برای باغدارانی که مجهز به این دستگاهها هستند هم از جمله کارهایی است که در کاهش این خسارتها نقش دارند.
"جعفر قلی پور" یکی از کشاورزان روستای سیمین است که توانسته است با استفاده از کود ضد سرما سرمازدگی را در باغش به حداقل برسند.این کشاورز که ۷ هکتار باغ زردآلو، سیب و گیلاس دارد میگوید:" پارسال به پیشنهاد یکی از دوستان کود ضد سرما برای درختان استفاده کردم که باعث شد امسال درختانم از سرمازدگی در امان باشند. "
یکی از کودهایی که خاصیت ضد سرما دارد و از آن به عنوان کود ضد سرما یاد میشود؛ پکیج آمینو اسید است که شامل کود فروت ست گرومور، کود میکروآمینو میکس گرومور، کود جلبک دریایی وایتافری است که به منظور جلوگیری از سرمای شدید مورد استفاده کشاورزان در باغها و مزارع قرار میگیرد.
در طرح سرشاخه کاری هم که یکی از راههای جلوگیری از سرمازدگی درختان است برخی شاخههای درختان بریده میشوند و سرشاخههای جدید بر روی قسمتهای بریده درختان پیوند زده میشوند. با گذشت زمان درختان در قسمتهای بریده از طریق سرشاخههای اصلاح شده رشد و ویژگیهای درخت از قسمت سرشاخهها متفاوت با بقیه قسمتهای درخت میشود و به تدریج این درختان در برابر سرمای دیر رس بهاره و زودرس پاییزه و حتی دیگر آفات مقاوم میشوند.
پوشاندن جامه بیمه بر تن درختان
"احد ظفری"، " رئیس اداره بحران سازمان جهاد کشاورزی استان همدان" هم بابیان اینکه بهرهبرداران بخش کشاورزی باید نسبت به بیمه محصولات اقدام کنند، میگوید: "در راستای ترغیب و فرهنگ سازی بیشتر کشاورزان به بیمه محصولات کشاورزی اقدامات مختلفی، چون صحبت کردن با کشاورزان از طریق دهیاریها صورت میگیرد".
کارشناسان معتقدند قرار گرفتن ایران روی کمربند خشک و تغییرات مداوم آب و هوایی در آن ضرورت بیمه محصولات کشاورزی را دو چندان کرده است.
"مرتضی جهانشاهی " کارشناس اقتصاد کشاورزی میگوید:"زمانی که یک دهقان پس از روزها و ماهها رسیدگی به محصولش دچار حوادث و عوامل تخریب کننده مانند سیل، سرمازدگی و یا آتش سوزی میشود ضرورت بیمه دو چندان میشود، زیرا اگرچه کشاورزان ناکام مانده اند، اما با دریافت خسارت از بیمه، انگیزهای قوی برای ادامه فعالیت و تلاش دوباره مییابند".
کلام پایانی...
در پایان باید بگویم همانطور که کارشناسان در این گزارش به آن اشاره کردند استفاده از راههای مختلف مانند استفاده از محلولهای شیمیایی، سرشاخه کاری درختان و گرم کردن باغها میتواند به کاهش آثار مخرب سرمازدگی کمک کند. در این راستا کشاورزان باید آموزش بیشتری ببینند که در این میان نقش سازمان جهاد کشاورزی و دهیاریها بسیار پر رنگ است؛ از طرفی دیگر ضرورت استفاده از بیمه هم بسیار احساس میشود. بیمههایی که میتواند تا حدودی غم از دست رفتن محصولات کشاورزی و سرمایه کشاورزان را التیام بخشد.
نویسنده: لیلا نادعلی فر