اصول کاشت و پرورش کاکتوس

به گزارش گروه وب‌گردی خبرگزاری صدا و سیما، کاکتوس‌ها امروزه در گونه‌های مختلف قابل تهیه هستند. این گیاه علاوه بر زیبایی ظاهری و استفاده خوراکی، در تصفیه هوا نیز موثر است. جالب است بدانید که طرفداران کاکتوس، افراد خاصی هستند، این افراد بسیار احساسی، آرامش طلب، قانع و البته شکست ناپذیرند. ویژگی منحصر به فرد کاکتوس موجب شده است تا عاشقان کاکتوس به گیاه خود حس وابستگی پیدا کنند. کاکتوس‌ها به شرایط کم آبی و گرمای هوا بسیار مقاوم هستند. اگر در منزلتان محیط آزاد و پر نوری دارید، می‌توانید برای تهیه کاکتوس اقدام کنید، اما قبل از آن بهتر است در مورد این گیاه بیشتر بدانیم.

کاکتوس

گل‌های کاکتوس علاوه بر زیبایی ظاهری و استفاده خوراکی، در تصفیه هوا نیز موثر است.

کاکتوس، به انگلیسی Cactus، با نام علمی Cactaceae، گیاهی چند ساله، از خانواده گیاهان گلدار (Caryophllales) است. کاکتوس با ۱۳۹ جنس و نزدیک به ۲۰۰۰ گونه، بومی مناطق وسیعی از آمریکای شمالی و جنوبی است. مکزیک بیشترین تعداد و گونه از کاکتوس‌ها را دارا می‌باشد. بیشتر گونه‌های کاکتوس بومی مناطق خشک هستند، اما انواعی از آن در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری نیز وجود دارند.

کاکتوس‌ها معمولا دارای ساقه‌های کلفت علفی یا چوبی، حاوی کلروفیل هستند. حالت شاخه‌ها و تیغ‌های ریز و درشت روی ساقه‌های گوشتی، یکی از شاخصه‌های شناخت کاکتوس‌ها است. در بیشتر گونه‌های کاکتوس برگ وجود ندارد و ساقه‌های خاردار، کار ذخیره آب و فتوسنتز را انجام می‌دهند. اما گونه‌های دیگری وجود دارد که دارای برگ‌های موقت (چون (opuntia یا طولانی مدت) مانند (Pereskiopsis هستند. اما تیغ‌های کاکتوس، که در شناسایی کاکتوس بسیار موثراند، در انواع گونه‌ها با هم فرق می‌کنند. برخی از آن‌ها دارای تیغ‌های قلابی شکل و بزرگ بوده و برخی دیگر بسیار ریز و خطرناک هستند که در صورت برخورد به پوست، موجب صدمه می‌شوند. رنگ تیغ‌ها در هر گونه متفاوت است.
گل‌های کاکتوس بر خلاف ظاهرِ گا‌ها وحشی گیاه، بسیار ظریف، متقارن، خوشبو و زیبا است. گل‌های کاکتوس، بسته به نوع آن در رنگ‌های سفید، زرد، قرمز، صورتی و نارنجی متغیر است. ریشه‌های کاکتوس، نازک، فیبری و کم عمق هستند. ریشه‌ها معمولا به طور افقی گستره می‌شوند تا رطوبت سطح را به خود جذب کنند.

تاریخچه استفاده از کاکتوس‌ها
از مارس ۲۰۱۲ میلادی، حقایقی در مورد مشاهده و استفاده انسان از گیاه کاکتوس و میوه آن مطرح شد. بر اساس کاوش‌های باستان شناسی در یک محوطه در کشور شیلی، شواهدی در مورد استفاده از میوه کاکتوس بدست آمده است. علاوه بر این، نقاشی غاری در Serra de capivara در برزیل بیانگر استفاده از گیاه کاکتوس است؛ همچنین بر اثر کاوش‌های باستان شناسی در چند محوطه در پرو و شیلی بذر‌های کاکتوس اپونتیا یافت شده است که تاریخ آن به ۱۲ تا ۹ هزار سال پیش برمی‌گردد.
شواهدی در مورد اینکه کاکتوس از چه زمان برای کاشت به صورت عمده رونق گرفته است در دست نیست؛ اما با توجه به پیشینه کشور مکزیک، احتمال می‌رود که شروع رونق کاشت کاکتوس از این کشور باشد. اگر کمی به پرچم مکزیک توجه کنید، عقابی را خواهید دید که ماری در میان پاهایش گرفته و بر روی گیاه کاکتوسی فرود آمده است و این نشانه اعتقادات کهن مردم بومی این منطقه و تقدس میوه کاکتوس است. باور این است که انواع کاکتوس در حوالی قرن ۱۸ میلادی در اروپا به رونق و شناخت دست یافته‌اند.

انواع کاکتوس‌
معمولا ایرانی‌ها کاکتوس‌ها را به دو گروه گوشتی (برگ دار، در بیشتر گونه‌ها بی تیغ یا ساکولنت) و تیغدار (کاکتوس) تقسیم بندی کرده‌اند.

کاکتوس‌ها از نظر شکل کلی و اندازه بسیار متفاوت هستند. از کاکتوس‌های دکمه‌ای شکل، چون لوفوپورا و انواع کاکتوس‌های میوه دار، چون اپونتیا و انواع پر تیغ مانند اکینوسرئوس تا انواع توپی شکل، چون فروکاکتوس و اچینوکاکتوس‌های بزرگ و زیبا و انواع غول پیکر و ستون مانند، چون: Pachycereus pringlei. بیشتر کاکتوس‌ها در زمین رشد می‌کنند؛ اما چندین گونه هستند (Rhipsalis و Epiphyllum) که روی گیاهان یا درختان دیگر یا صخره‌ها زندگی می‌کنند.

فواید نگهداری از کاکتوس‌ها
تصفیه کننده هوا: کاکتوس با جذب ترکیبات آلی موجود در هوا که در اثر متساعد شدن گاز‌های گلخانه‌ای مثل کربن مونواکسید و دی اکسید کربن به وجود می‌آید، یک پاک کننده قوی هوا است. کاکتوس‌ها بر خلاف دیگر گیاهان که در شب دی اکسید کربن آزاد می‌کنند، با تولید اکسیژن در شب به بهبود شرایط تنفسی و خواب راحت کمک می‌کنند.


مقابله با امواج خطرناک وای فای و مخابرات: کاکتوس‌ها برای جذب امواج نویز خطرناک محیط، بسیار موثر هستند و تا حد زیادی اثرات مضر امواج را کاهش می‌دهند.

کاکتوس به عنوان یک آرامش دهنده و کاهنده استرس: مطالعات نشان داده است که گیاهان آپارتمانی، تمرکز انسان‌ها را بهبود بخشیده و روحیه ما را تا ۱۵ درصد تقویت میکنند! نکته حائز اهمیت این است که داشتن کاکتوس و ساکولنت در خانه یا محل کار، روز شمارا پربارتر و آرام‌تر میکند؛ همچنین تماشای یک گیاه در حال رشد و شکوفایی توسط ما می‌تواند به کاهش افسردگی کمک کند.

استفاده از کاکتوس در سبد غذایی و تولید چرم
کاکتوس نوپال یا Opuntia ficus-indica مدت‌ها است که به عنوان یک منبع غذایی مهم از آن استفاده می‌شود. به نظر می‌رسد که ابتدا این گونه در مرکز مکزیک کشت یا مصرف می‌شده است. کاکتوس اپونتیا علاوه بر میوه، برگ‌های گوشتی آن در مصارف غذایی نیز کاربرد دارند. امروزه انواع کاکتوس‌های اپونتیا و ارقام خوراکی دیگر از کاکتوس‌ها در بخش‌های وسیعی از کشور‌های حوزه دریای مدیترانه کشت می‌شوند.

میوه دراگون فروت یا میوه اژد‌ها یکی از این میوه‌هاست که اخیرا در بازار ایران ورود پیدا کرده است. امروزه از کاکتوس اپونتیا در تولید چرم استفاده می‌شود. این کار با چیدن، پودر کردن و خشک کردن کاکتوس و اضافه کردن مواد دیگر انجام می‌شود. چرم کاکتوس در تولید کیف، کفش و لباس کاربرد دارد. این نوع چرم کاملا طبیعی است و تاثیر منفی بر طبیعت نمی‌گذارد؛ همچنین می‌تواند جایگزین خوبی برای چرم حیوانات باشد. افراد وگان از طرفداران چرم کاکتوس هستند.
کاکتوس

کاکتوس یک ضد ویروس: کاکتوس نوپال بهترین مورد برای تشکیل خط دفاع در انقباض ویروس است. برخی از تحقیقات اولیه نشان داده‌اند که داری فعالیت ضد ویروس در برابر ویروس تبخال سیمپلکس (HSV)، ویروس همگام سازی تنفسی (RSV) و HIV است.

حفاظت از سلول‌های عصبی: سلول‌های عصبی ممکن است مانند دیگر سلول‌ها آسیب ببینند. این عارضه ممکن است موجب از دست دادن انواع حس‌ها، مانند حس درد شود. کاکتوس‌های نپال می‌توانند از تخریب این نوع سلول‌ها جلوگیری کنند

وجود آنتی اکسیدان در کاکتوس: آنتی اکسیدان‌ها می‌توانند از سلول‌های ما در برابر صدمات ناشی از رادیکال‌های آزاد محافظت کنند. آنتی اکسیدان‌ها بدون توجه به سن و شرایط موجود، می‌توانند برای همه سودمند باشند.

تنظیم قندخون و مفید برای دیابت: برخی از مطالعات نشان دادند که کاکتوس نوپال در کاهش میزان قند خون بسیار موثر است. یک منبع معتبر توصیه کرده است که میوه کاکتوس‌های نوپال را به همراه سایر دارو‌های دیابت برای تنظیم قندخون مصرف کنید.

مفید برای درمان پروستات: میوه کاکتوس نوپال می‌تواند برای درمان پروستات بزرگ شده و حتی سرطان پروستات مفید باشد.

علاوه بر این، میوه کاکتوس اپونتیا و میوه دراگون فروت برای درمان یبوست، جوان سازی پوست، تقویت موی سر، کاهش فشارخون، کاهش وزن و سلامت کبد مفید است.

خاک: خاک مناسب برای کاشت کاکتوس باید زهکش کافی را داشته باشد. بهترین خاک پیشنهادی برای کاشت کاکتوس، ۷۰ درصد ماسه شسته شده که عاری از خاک باشد، ۱۵ درصد پیت ماس و ۱۵ درصد ورمی کمپوست. در ضمن برای تسهیل در خروج آب از کف گلدان می‌توانید از یک لایه دو سانتی‌متری سنگ ریزه یا شن درشت استفاده کنید.

آبیاری: یکی از اصول مهم و حیاتی در نگهداری کاکتوس‌ها، آبیاری است. نیاز آبی در همه نوع کاکتوس‌ها یکسان نیست و این نیاز به عوامل دیگری چون: شدت نور، دمای محیط و میزان رطوبت بستگی دارد. کاکتوس‌ها در فصول رشد به آبیاری منظم نیاز دارند.

بهترین زمان آبیاری در فصول گرم سال، هنگامی است که حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از خاک گلدان خشک شده است. اما در زمستان‌ها، آبیاری زیاد لازم نیست و بسته به شرایط محیطی، هر ماه یک مرتبه آبیاری کافیست. توجه داشته باشید که عدم جذب آب و خیس ماندن همیشگی خاک، نشان از خاک نامناسب، پوسیدگی ریشه و بیماری در گیاه است.

نور: یکی از مشکلات رایج در نگهداری از کاکتوس‌ها در منزل و محیط آپارتمان کمبود نور است. کاکتوس‌ها روزانه به دو تا ۵ ساعت نور مستقیم یا فیلتر شده آفتاب نیاز دارند. حتما کاکتوس را پشت پنجره نورگیر، فضای تراس یا حیاط قرار دهید.

دما: کاکتوس‌ها نسبت به تغییر دمایی شدید مقاوم هستند؛ اما دمای زیر ۵ درجه یا بالای ۴۵ درجه سانتی‌گراد موجب مرگ گیاه خواهد شد. البته میزان تحمل دمایی به نوع کاکتوس، شرایط محیطی و اندازه گیاه بستگی دارد.

تعویض گلدان: گلدان کاکتوس‌ها نباید زیاد بزرگ باشد. کاکتوس‌ها در گلدان‌های کوچک رشد بهتری خواهند داشت. لازم است از گلدان‌های سفالی برای کاشت کاکتوس استفاده کنید. بهترین زمان تعویض گلدان، قبل از فصل رشد گیاه، یعنی اوایل فصل بهار است.

بعد از تعویض گلدان باید به مدت ۸ تا ۱۰ روز از آب دادن به گیاه بپرهیزید. برای این‌که طی این مدت کاکتوس آب خود را از دست ندهد، گیاه را در محیط نیم سایه و سایه نگهداری کنید. آبیاری بعد از کاشت موجب توقف رشد یا له شدن ریشه و ساقه می‌شود.

نکته مهم: برای گلدهی کاکتوس در فصل بهار، باید در طول فصل زمستان، آبیاری گیاه را به حداقل برسانید و اجازه دهید خاک گلدان کاملا خشک شود؛ به علاوه دمای زیر ده درجه نیز باید در طول فصل سرما، گیاه را به خواب ببرد. البته گلدهی کاکتوس‌ها علاوه بر موارد ذکر شده، به سن و اندازه گیاه بستگی دارد.

تکثیر کاکتوس و ساکولنت
تکثیر کاکتوس‌ها به سه روش: بذر، قلمه و جدا کردن پاجوش یا شاخه جانبی امکان پذیر است. ساکولنت‌ها علاوه بر موارد ذکر شده، با برگ نیز قابل تکثیر هستند.

تکثیر با بذر: برای تکثیر با بذر به یک بستر کشت، مانند ظرف شفاف در بسته پلاستیکی، مقداری ماسه عاری از خاک و پیت ماس، پلاستیک شفاف و قارچ کش کاربندازیم یا مانکوزب نیاز دارید. ابتدا کف ظرف پلاستیکی را به منظور خروج آب اضافی سوراخ کنید. خاک ماسه و پیت ماس درون ظرف ریخته و با محلول قارچ کش ضد عفونی کنید.

اجازه دهید محلول قارچ کش ۲۴ تا ۴۸ ساعت در خاک باقی بماند تا تمامی قارچ‌ها از بین برود. سپس با اسپری آب، سطح خاک را آبپاشی کنید تا محلول قارچ کش و مواد مضر دیگر از ظرف خارج شوند. بذر‌ها را به فواصل منظم روی بستر خاک قرار دهید. توجه کنید که نباید روی بذر‌ها خاک ریخته شود. به منظور حفظ رطوبت بیشتر درب ظرف را بسته و ظرف را درون پلاستیک شفاف قرار دهید. بستر کشت را در محیطی با نور ملایم و دمایی در حدود ۲۵ تا ۳۵ درجه سانتی‌گراد قرار دهید. بسته به نوع کاکتوس و ساکولنت، بذر‌ها در حدود یک هفته تا دو ماه جوانه می‌زنند.

پس از مشاهد جوانه‌ها، هوادهی را به مرور زمان شروع کنید. دقت داشته باشید که به یک‌باره پوشش حفظ رطوبت را کنار نزنید. این کار باید تدریجی و طی یک ماه انجام شود. بستر کاشت باید همیشه کمی مرطوب باشد. جوانه‌های کاکتوس تا ۳ ماهگی به کود نیاز ندارند. پس از سه ماهگی با کود NPK ازت پایین و پتاس بالا تغذیه را شروع کنید.

تکثیر با قلمه یا پاجوش و شاخه‌های مجاور: قلمه می‌تواند قسمتی از بدنه، پاجوش و یا شاخه کاکتوس باشد. برای تکثیر به روش قلمه زدن باید فصل بهار و تابستان اقدام کنید. قبل از گرفتن قلمه بهتر است گیاه را از چند روز قبل، آبیاری کنیم. قلمه می‌تواند به جوانه منتهی شود یا از دو سمت بدون جوانه باشد. ابعاد قلمه باید بیشتر از ده سانتی‌متر انتخاب شود یا این‌که قلمه باید بیش از یک سال عمر داشته باشد.

قلمه را قبل از کاشت برای مدتی (یک تا سه روز) در محلی خنک قرار دهید تا محل برش کاملا خشک شود. بستر کشت را با خاک ماسه و پیت ماس محیا کنید. محلول قارچ کش را به خاک بزنید و سپس قلمه را در عمق ۳ سانتی‌متر در محیط کشت بکارید. به هیچ وجه بعد از کاشت، بستر کشت را آبیاری نکنید. بعد از یک هفته آبیاری را انجام دهید. تکثیر با پاجوش و یا شاخه‌های مجاور نیز به همین روش صورت می‌گیرد.

تکثیر ساکولنت با برگ: بهترین روش تکثیر ساکولنت با برگ است. ابتدا برگ‌های جوان و شاداب را از گیاه اصلی جدا کنید. سپس برگ‌ها را به مدت یک تا سه روز در محیط خنک قرار دهید تا محل قطع برگ پینه ببندد. برای کشت، خاک کاکتوس مناسب است. برگ‌ها را به صورت افقی روی بستر کشت قرار دهید. بستر کشت را کمی مرطوب نگه دارید و در محیطی با نور غیر مستقیم آفتاب قرار دهید. پس از ظهور جوانه‌های ساکولنت می‌توانید گیاه را به محیط کشت جدید انتقال دهید.

قیمت کاکتوس‌ها بسته به نوع و اندازه آن متفاوت است. برای تهیه کاکتوس، از فروشگاه‌های اینترنتی گل و گیاه یا گلخانه‌های سطح شهر اقدام کنید. همچنین بذر انواع کاکتوس را می‌توانید با بهترین قیمت از سایت‌های فروش بذر کاکتوس و ساکولنت تهیه کنید. با توجه به شرایط اقلیمی مناسب برخی از شهر‌های حاشیه کویر ایران، با کشت انبوه کاکتوس اپونتیا یا نوپال در تولید کاکتوس و میوه آن، همین‌طور تولید چرم پیشگام باشید. با نگهداری انواع کاکتوس در منزل به سلامتی محیط و خودمان کمک خواهیم کرد.