تحلیل روز‎‎‏‎؛ کودتای نمایشی در اردن

   به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صدا و سیما، مجتبی شاهسونی تحلیلگر مسائل بین الملل در یادداشتی درباره آخرین تحولات اردن نوشت: ماجرا از شامگاه شنبه ۳ آوریل ۲۰۲۱ آغاز شد که محافل سیاسی و امنیتی اردن بدون افشای اطلاعات دولتی، از بازداشت‌های بی سابقه در این کشور خبر دادند به طوری که در جریان آن گروهی از شخصیت‌های نخبه سرشناس قبیله ای، «باسم عوض الله» مقام سابق اردنی و رئیس دربار پادشاهی و یکی دیگر از نزدیکان کاخ سلطنتی دستگیر شدند. در همین حال شاهزاده حمزه بن الحسین برادر ناتنی عبدالله دوم پادشاه اردن نیز در یک پیامی ویدئویی اعلام کرد که به همراه ملکه نور همسر آمریکایی الاصلش در کاخ خود در امان تحت حصر خانگی قرار گرفته است. مقامات اطلاعاتی اردن از همان ابتدا این طرح را " برنامه ریزی شده" توصیف و اعلام کردند توطئه گران ظاهرا با خارج ارتباط داشته اند. اما با توجه به اینکه اردن، متحد نزدیک آمریکاست بعید بود که این کشور از این کوتا بی اطلاع باشد. از زمان مرگ ملک حسین در سال ۱۹۹۹, ملک عبدالله در اردن حکمرانی و روابط نزدیکی با روسای جمهور آمریکا برقرار کرده است. این رویدادها در حالی در این کشور رخ داد که شهروندان اردنی چندی قبل با برگزاری تظاهرات در «امان» علیه سیاست‌های دولت شعار سر داده و خواستار مبارزه با فساد، لغو افزایش قیمت سوخت، عدم لغو یارانه نان و همچنین آزادی زندانیان سیاسی، لغو قانون مالیات بر درآمد و جرایم الکترونیکی را خواستار شدند.

 

رد پای مزدوران منطقه ای آمریکا در کودتا
اگرچه رسانه‌های رژیم صهیونیستی اعلام کردند که کابینه این رژیم تصمیم گرفته است به حوادث اخیر اردن به صورت رسمی واکنش نشان ندهد. اما روزنامه یدیعوت آحارنوت از مطلع بودن نتانیاهو از مسائل پشت پرده در اردن در روز‌های گذشته و موج بازداشت‌ها در میان افراد نزدیک به حمزه برادر ملک عبدالله دوم شاه اردن در پی اتهام به تلاش برای کودتا خبر داد.

 از سویی دیگر بعد از مطرح شدن طرح کودتا در امان، منابعی عالی‌رتبه این کشور به روزنامه صهیونیستی یدیعوت آحارونوت اعلام کردند که «ولیعهد سعودی و یکی از روسای شیخ‌نشین‌های امارات شرکای اصلی و مخفی در تلاش ناکام برای کودتا در اردن بوده‌اند. منابع اردنی به عنوان شاهدی برای این ادعای خود به سفر ناگهانی اخیر ملک عبدالله به ریاض و دیدار با ولیعهد سعودی اشاره می‌کنند که پس از آن دو طرف از صدور بیانیه مشترک خودداری نمودند.

در همین حال ایدی کوهن تحلیلگر صهیونیست در یکم آوریل یعنی دو روز قبل از کودتای اردن خبر از اقدام حمزه برادر پادشاه فعلی اردن برای گرفتن پادشاهی داده بود. موضوعی که هرچند عجیب، اما نشان از طرح رژیم صهیونیستی برای اجرای کودتای نمایشی در اردن دارد.

 از سوی دیگر سعودی‌ها در واکنش به کودتا در اردن شتابزده عمل کردند به طوری که در کمتر از یک ساعت پس از آنکه ارتش اردن اولین بیانیه رسمی خود را درباره خبر دستگیری حمزه بن الحسین، برادر ناتنی پادشاه اردن و ولیعهد سابق این کشور و آنچه واشنگتن پست آن را تلاش برای کودتای "پیچیده" خواند، منتشر کرد، دربار سلطنتی عربستان سعودی بیانیه‌ای صادر کرد و نسبت به این وقایع واکنش نشان داد و بر حمایت از اردن تأکید کرد. اما صدور بیانیه عربستان به دلیل روابط ریاض با دو تن از مهم‌ترین بازداشت شدگان در رابطه با اتفاقات اخیر اردن، یعنی شریف حسن بن زید و باسم عوض الله، سوالات و شک و تردیدی را درباره دلایل رخ دادن این اتفاقات ایجاد کرد.

در همین حال، "آرون دیوید میلر"، مشاور اسبق وزارت خارجه آمریکا در امور خاورمیانه در توییتی در این باره نوشت: تنش‌ها و رقابت‌های عربستان و اردن فقط یک عنوان اصلی نیست، بلکه یک روند است که دهه‌های زیادی را دربرمی‌گیرد.

 

حمزه بن الحسین کیست؟
شاهزاده حمزه بن الحسین برادر ناتنی عبدالله دوم پادشاه اردن است. حمزه بن حسینِ متولد ۱۹۸۰ که در آستانه ۱۹ سالگی به ولیعهدی رسید. عبدالله، اما پنج سال بعد در سال 2004  در حرکتی جنجالی، حمزه را از ولیعهدی خلع کرد و این مقام را به پسر ۱۰ ساله خود، حسین بن عبدالله، داد که تا امروز نیز در این جایگاه مانده است.

باسم عوض الله کیست؟
باسم عوض الله به عنوان رئیس اسبق دربار پادشاهی اردن کار می‌کرد، سپس عبدالله دوم وی را به عنوان نماینده خود در عربستان منصوب کرد. عوض الله در سال ۲۰۱۸ از این سمت برکنار شد و پس از آن به محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان نزدیک شد و در حال حاضر یکی از مسئولین پروژه شهر "نئوم" عربستان است. در همین راستا، پس از برکناری باسم عوض الله از سمت نماینده اردن در عربستان، منابع رسمی در امان در گفتگو با الجزیره گفتند که وی روابط قوی با دربار پادشاهی عربستان دارد و این روابط از زمان پادشاهی عبد الله بن عبد العزیز، پادشاه سابق عربستان آغاز شده است. علاوه بر این عوض الله روابط نزدیکی با امارات دارد، به طوری که در سال ۲۰۱۸ به عنوان عضوی از هیئت مدیره دانشکده مدیریت دولتی دوبی تعیین شد.
عوض الله در کنفرانس اقتصادی برگزار شده توسط عربستان در اکتبر ۲۰۱۸ و چند روز پس از قتل جمال خاشقجی، روزنامه نگار منتقد سعودی دیده شد که هدف آن راه اندازی چشم انداز اقتصادی محمد بن سلمان بود، این اتفاق نقش آفرینی عوض الله را در سیاست‌های بن سلمان تأیید می‌کند. در همین حال منابع اردنی معتقدند «باسم عوض‌الله» وزیر اقتصاد اردن که تابعیت عربستان را نیز دارد حلقه اتصال میان عربستان و کودتاچیان بوده است.

 

شریف حسن بن زید کیست؟
شریف حسن بن زید، دیگر زندانی اصلی که همراه با باسم عوض الله بازداشت شده است؛ یک فرد از خاندان هاشمی اردن و برادر کاپیتان شریف علی بن زید است که در سال ۲۰۱۰ و درجریان مأموریت‌های نیرو‌های مسلح اردن درافغانستان کشته شد. طبق گزارش رسانه‌های محلی اردن، شریف حسن پیش از آنکه به همراه باسم عوض الله به عربستان برود به عنوان مشاور و افسر روابط استراتژیک در دفتر پادشاه اردن کار کرده بود. پس از اعلام بازداشت عوض الله و حسن بن زید توسط مقامات اردن، کاربران فعال در توییتر، توییت‌هایی را مبنی بر وجود ارتباط میان عربستان و رویداد‌های اخیر اردن، به دلیل روابط این دو متهم اصلی با محمد بن سلمان منتشر کردند و برخی دیگر نیز سؤالاتی را درباره اهداف عربستان از صدور فوری بیانیه مبنی بر حمایت از پادشاه و ولیعهد اردن مطرح کردند.

علل کودتای نمایشی در اردن
سمیر عبید نویسنده و تحلیلگر مسائل سیاسی درباره علل کودتا در اردن نوشت علت این کودتا ملک عبد الله است که حاضر نشد در خصوص مدیریت اوقاف اسلامی در قدس امتیازی بدهد؛ وی حاضر نشد درخصوص نقش اردن عقب نشینی کند. ملک عبد الله در مقابل طرح اسرائیل برای اینکه اردن وطن جایگزین فلسطینیان باشد، به شدت مخالفت کرد. علاوه بر این وی در مقابل وابستگی عشایر به کشور‌های حوزه خلیج فارس ایستادگی کرد. با این وجود به نظر می رسد هشدار به پادشاه اردن برای مقابله احتمالی با طرح های آمریکا و رژیم صهیونیستی در منطقه و فلسطین مهمترین هدف و از عوامل اصلی طراحی این کودتا باشد. 

قدس، هدف کودتاچیان در اردن
یک کارشناس لبنانی معتقد است کودتا در اردن برای این نبود که پادشاه اردن قهرمان عربی و اسلامی است، بلکه به خاطر این بود که با معامله قرن مخالفت کرد که از اهداف آن، برکناری وی از حکومت و دوری وی از اداره مسجد الاقصی و اعطای آن به محمد بن سلمان بود تا اماکن مقدس در حجاز و فلسطین تحت سیطره دین جدید او باشد.

واکنش ایران به کودتای نافرجام اردن
سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز هرگونه تنش و بی‌ثباتی داخلی در منطقه غرب آسیا را به نفع رژیم صهیونیستی دانست و اضافه کرد: همواره ردپایی از این رژیم در هر فتنه‌ای در کشور‌های اسلامی دیده می‌شود.
خطیب‌زاده در ادامه تاکید کرد: جمهوری اسلامی ایران با هرگونه بی‌ثباتی داخلی و دخالت خارجی مخالف است و اعتقاد دارد کلیه امور داخلی کشور‌ها باید در چارچوب قانون پیگیری شود.

کودتا‎، اقدامی پیشگیرانه و هشدارگونه
به نظر می‌رسد، این اتفاق بی‌سابقه در اردن بیشتر یک اقدام پیشگیرانه و هشدار گونه باشد تا خنثی کردن کودتایی قریب الوقوع چرا که سال‌هاست در خاندان هاشمی اردن اختلاف وجود دارد که چیز عجیبی نیست و در کنار آن هم در این سال‌ها اختلافات میان اردن با عربستان، امارات و حتی مصر نیز بر سر مسائل مختلف بروز کرده است بنابراین به نظر می‌رسد این اتفاق به نوعی واکنش آمریکا و رژیم صهیونیستی و همپیمانان آنان به مخالفت اردن با طرح به اصلاح معامله قرن باشد.
اگرچه دخالت عربستان و امارات در امور اردن دور از ذهن نیست، اما کودتا در کشوری، چون اردن در همسایگی اسرائیل بدون موافقت ضمنی تل‌آویو و واشنگتن امکانپذیر نیست و از این رو، با توجه به سر کارآمدن بایدن و شکرآب بودن روابطش با بن سلمان بسیار دور از ذهن است که وی و محمد بن زاید حتی با هماهنگی اسرائیل در اندیشه چنین کودتایی در اردن بوده باشند.
علاوه بر این ساختار قدرت در اردن به گونه‌ای است که اساسا وقوع چنین کودتایی به این آسانی هم نیست. اردن یکی از قوی‌ترین دستگاه‌های اطلاعاتی را در سطح منطقه دارد که تبعیت مطلق از پادشاه دارد.

نمایان شدن ردپای آمریکا‏، رژیم صهیونیستی، عربستان سعودی و امارات در ناآرامی‌ها اخیر اردن‏ متحد نزدیک آمریکا نشان دهنده اجرای کودتای نمایشی در این کشور است. سیاستی هشدار گونه که دولت بایدن مشابه آن را نیز در درگیری نمایشی با بن سلمان در پیش گرفته است. بنابراین به نظر می رسد در پس بازداشت‌ها و کودتای نمایشی در اردن، سناریو‌های دیگری وجود دارد که از جمله مهم‌ترین آن رساندن این پیام به ملک عبدالله است که در صورت مخالفت با طرح‌ها و نقشه‌های شوم رژیم صهیونیستی از جمله طرح به اصطلاح معامله قرن، سلطنتش به خطر خواهد افتاد. تحولاتی که بازیگردانی آن توسط بازیگران خارجی، با وجود بحران ناشی از همه گیری ویروس کرونا و بحران شدید اقتصادی چیزی جز افزایش فشار و تشدید سیاست ریاضت اقتصادی برای مردم این کشور نخواهد داشت.