کلاب هاوس؛ فضایی برای تفاهم اجتماعی یا تعارض اجتماعی؟

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: کلاب هاوس چیست و چگونه فراگیر شده است؟ اگر در توییتر، «نوشتار» و در اینستاگرام «تصاویر» حرف اصلی را می‌زنند، آنچه در کلاب هاوس محور اصلی می‌باشد، «صوت» است.

 

کلاب هاوس یک شبکه اجتماعی مبتنی بر گفتگوی صوتی است. در این شبکه اجتماعی نوظهور، کاربران به مکالمه، مصاحبه و گفتگو‌های صوتی افراد مختلف به خصوص چهره‌های مشهور گوش می‌دهند. چیزی شبیه به پادکست با این تفاوت که گفتگو‌ها «برخط» و «زنده» است. چیزی که آن را از رسانه‌های سنتی مشابه نظیر رادیو متمایز می‌کند تعاملی بودن و امکان مشارکت آزادانه کاربران در گفتگوهاست.

کلاب هاوس مبتنی بر زمان حال است نه گذشته. در سایر شبکه‌های اجتماعی شما تصاویر و ویدئو‌های ضبط شده از گذشته را به اشتراک می‌گذارید، اما در این برنامه امکانی برای به اشتراک گذاری مطالب گذشته وجود ندارد، یا باید صحبت کنید یا به صحبت‌های دیگران گوش فرا دهید این یعنی مهم‌ترین اندامی که در کلاب هاوس کاربرد دارد نه چشم بلکه گوش و زبان است. همین مهم امکان فعال سازی قوه تخیل حتی همذات پنداری بین کاربران را افزایش می‌دهد.

در این شبکه اجتماعی الزامی برای صحبت کردن وجود ندارد و می‌توانید تا انتهای حضور در یک اتاق شنونده صرف باشید، اما در صورت تمایل به صحبت کردن با استفاده از آیکون کسب اجازه، تمایل خود برای صحبت کردن را نشان می‌دهید. با این وجود تصمیم نهایی درباره اینکه چه کسی در اتاق صحبت کننده باشد بر عهده سازندگان و مادریترور‌های آن اتاق است. پس در صورتی که بعد از بلند کردن دست، آن‌ها این اجازه را به شما بدهند، می‌توانید نظر خود را اعلام کنید.

اتکای کلاب هاوس بر صوت می‌تواند همچنین مسیر ورود افراد نابینا به دنیای شبکه‌های اجتماعی را هموار سازد. از طرفی کاربران عادی می‌توانند بدون نگاه کردن به صفحه تلفن همراه خود، با یک هدفون در اتوبوس یا هر مکان دیگری به گفتگو‌های در حال انجام، گوش دهند.

در کلاب هاوس خبری از لایک و فالور نیست و همین موضوع نظر برخی از کارشناسان و منتقدان را به خود جلب کرده است. گر چه سلبریتی‌ها باز هم در این شبکه جدید دارای جایگاهند به طوری که هر چه اتاقی از افراد چهره تری تشکیل شود، تمایل کاربران به عضویت در آن اتاق بیشتر و بیشتر می‌شود. در ابتدا محدودیت هر اتاق برای حضور ۵ هزار نفر بود، اما بعداً این محدودیت برداشته شد. کاربران در این اتاق‌ها همدیگر را نمی‌بینند و بدون هیچ ویرایشی در حال گفت و گوی صوتی با یکدیگر هستند.

اگر تاکنون به راحتی، شبکه‌های اجتماعی دیگر را از اپ استور‌ها دانلود می‌کردید و با ایجاد یک حساب کاربری در آن‌ها عضو می‌شدید، این امکان در کلاب هاوس برای شما فراهم نیست. چرا که برای عضویت در این شبکه اجتماعی نیاز به «دعوت نامه» دارید. شبیه به یک نشست و کنفرانس تخصصی در فضای واقعی. همین موضوع می‌تواند تا حدود زیادی مانع از راه یافتن حساب‌های کاربری جعلی و ربات‌ها در این شبکه اجتماعی شود.

هنگام پیوستن، موضوعات متنوعی مانند فناوری، ادبیات، تجارت یا ورزش به شما پیشنهاد می‌شود. هرچه اطلاعات بیشتری راجع به علایق خود به برنامه بدهید، برنامه بر اساس الگوریتم‌های تعبیه شده در آن، اتاق‌های گپ و افراد بیشتری را در آن موضوعات به شما پیشنهاد می‌دهد تا آن‌ها را دنبال کنید یا به آن‌ها بپیوندید. می‌توانید در اتاق‌هایی عضو شوید که از رمز و راز‌های موفقیت در زندگی می‌گویند یا در گروه‌هایی که در حال گفتگو‌های پوچ و بی ارزشند، این کاملاً بستگی به علاقه و انتخاب شما دارد.

اتاق‌های گفتگو، مانند یک تماس صوتی است که برخی در حال مکالمه هستند و تعداد زیادی نیز به آن مکالمات گوش می‌دهند. درست مثل تماس تلفنی، پس از پایان مکالمه، اتاق گفتگو بسته می‌شود و اثری از مکالمات باقی نمی‌ماند.

 

دیگر امکان ذخیره مکالمات و مراجعه افراد به فایل‌های ذخیره شده وجود ندارد. این مهم یکی دیگر از تمایزات اصلی کلاب هاوس با سایر شبکه‌های اجتماعی است.

 چگونه می‌توان دعوت نامه کلاب هاوس را دریافت کرد؟
برای عضویت در این برنامه که در حال حاضر برای سیستم عامل «آی او اس» ارائه شده، یک کاربر موجود در کلاب هاوس مجبور است از برنامه خود، دعوت نامه‌ای برای شما ارسال کند تا به شما امکان راه اندازی حساب کاربری دهد. اگر از شما دعوت شود، پیوندی را مشاهده می‌کنید که به شماره تلفن شما ارسال شده و شما را به صفحه ثبت نام در برنامه هدایت می‌کند. برای عضویت در این شبکه اجتماعی باید نام واقعی و شماره همراه خود را وارد کنید، همچنین یک ایمیل شخصی برای ارتباطات بعدی در آن ثبت نمایید. برای تنظیم نمایه یا همان پروفایل می‌توانید از طریق گالری گوشی اقدام کرده یا با پیوند دادن حساب توییتر، از نمایه توییتری خود برای کلاب هاوس استفاده کنید.

کاربران کلاب هاوس نمی‌توانند برای هرکسی دعوت نامه بفرستند. کاربران موجود، در ابتدا صرفاً امکان ارسال دعوت نامه به دو نفر را دارند. در پست اخیر وبلاگ این برنامه، سازندگان اعلام کرده اند، که هدف آن‌ها در سال جاری میلادی، تکمیل نسخه بتای این شبکه اجتماعی و بازگشایی آن بر روی تمام جهانیان است. آنطور که سازندگان می‌گویند به احتمال زیاد تا تابستان سال جاری نسخه اندروید این برنامه روانه بازار می‌شود.

 ایلان ماسک چه ارتباطی با کلاب هاوس دارد؟
کلاب هاوس در مارس ۲۰۲۰ (بهار ۱۳۹۸)، توسط دو نفر از کارآفرینان دره سیلیکونی آمریکا یعنی «پاول دویدسون» و «روهان ست» راه اندازی شد. تا ماه می ۲۰۲۰ فقط ۱۵۰۰ کاربر و ۱۰۰ میلیون دلار ارزش داشت. اما از هفته آخر اسفند که ایلان ماسک ثروتمندترین مرد جهان و رئیس پروژه فضایی اسپیس ایکس آمریکا، در کلاب هاوس، میزبان یک گپ صوتی با «ولاد تنف» مدیرعامل شرکت رابین هود شد، مکالمات زنده آن‌ها از یوتیوب پخش شد و همین موضوع توجه‌ها را به این برنامه جلب کرد تا جایی که کلاب هاوس به صدر جدول استارت آپ‌ها رسید و تقاضا‌ها برای عضویت در آن افزایش یافت. از ۱ فوریه ۲۰۲۱ که تعداد کاربران این شبکه به ۲ میلیون رسید تاکنون روند صعودی عضویت در آن ادامه دارد و طبق آخرین آمار به ۱۰ میلیون کاربر رسیده است.

 

علاوه بر ماسک چهره‌های سرشناس دیگری مانند «مارک زاکربرگ» و «مارک اندرسن» نیز در اتاق‌های گپ کلاب هاوس ظاهر شده اند.

سازندگان این برنامه، از ویژگی‌های جدید آن نظیر بلیط فروشی و امکان پرداخت مستقیم به سازندگان اتاق‌های گپ خبر داده اند. با کسب بودجه‌های جدید از زمان راه اندازی، کلاب هاوس اکنون با یک میلیارد دلار ارزش به عضویت باشگاه «یونی کورن»‌ها یعنی کیس‌های سرمایه گذاری با ارزش بازار میلیاردی در آمده است.

 

رویترز گزارش داده که تقاضا‌ها برای عضویت در این برنامه، آنچنان داغ شده که بازار آن‌ها در پلتفرم‌هایی مانند «ای بی» و «ردیت» رشد کرده و در چین دعوت نامه‌های این برنامه در «علی بابا» فروخته می‌شود. موضوعی که اخیراً در ایران نیز نمونه‌هایی از آن در بستر‌هایی مانند دیوار مشاهده شده تا جایی که هر دعوت نامه کلاب هاوس تا ۵۰۰ هزار تومان خرید و فروش می‌شود.

ماسک در هنگام گفتگو با تنف در کلاب هاوس، خلاصه جذابیت این شبکه اجتماعی را در خاموش بودن نوتیفیشن‌ها (اعلان‌های برنامه) و امکان تمرکز بر یک موضوع خاص دانست چرا که به عقیده او از این شاخه به آن شاخه پریدن یا به تعبیر دقیقش تغییر زمینه ها، قاتل ذهن است.

 نگرانی‌ها در خصوص کلاب هاوس
کلاب هاوس اعلام کرده امکان و اجازه ضبط برای اعضا وجود ندارد، اما خود این شرکت در حین گفتگو مکالمات را ضبط می‌کند تا در صورت شکایت اعضا بتواند به فایل گفته‌ها دسترسی داشته باشد، اما در صورتی که گزارشی دریافت نکند به محض پایان یافتن یک جلسه، تمام فایل‌ها را از سرور‌های خود حذف می‌کند.

 

با این وجود برخی از کاربران اقدام به ضبط غیرمستقیم و انتشار فایل‌های صوتی این برنامه کرده اند. به عنوان مثال یکی از کاربران یوتیوب، اتاق گپی را که توسط ایلان ماسک راه اندازی شده بود را به صورت مستقیم در یوتیوب پخش کرد.

اخیراً یکی از کاربران دیگر این شبکه نیز اقدام به رله برخی از اتاق‌های گپ کلاب هاوس به وبسایت دیگری کرده است. گرچه پس از مدتی کلاب هاوس اعلام کرد این کاربر را برای همیشه مسدود کرده و هرگونه تلاش برای ضبط و سوء استفاده از مکالمات در این شبکه را تحمل نمی‌کند و اگر کاربری اقدامی برای انتقال محتوا‌ها به سایر سایت‌ها کند، برای همیشه از این شبکه اخراج می‌شود.

آن طور که اعلام شده بیشتر فناوری کلاب هاوس، در یک شرکت نوپای چینی به نام «آگورا» ساخته شده است. این شرکت ارائه دهنده خدماتی صوتی است که در کلاب هاوس صورت می‌گیرد. همین موضوع باعث شده برخی از کارشناسان به خصوص رسانه‌های آمریکایی نسبت به اشراف اطلاعاتی دولت چین بر این برنامه هشدار دهند. «الکس استاموس» رئیس سابق بخش امنیت فیسبوک به روزنامه گاردین گفته «در حال حاضر نمی‌توانم به افرادی که از کلاب هاوس استفاده می‌کنند برای انجام مکالمات حساس توصیه کنم».

همچنین این شرکت با انتقاد از شیوه‌های حفظ حریم خصوصی خود روبرو شده است. برای دعوت از دوستان و همکاران به پلتفرم، کاربران باید دفترچه مخاطبان خود را در سرویس بارگذاری کنند، ظاهراً برای کمک به آن‌ها در یافتن دوستانی که از قبل در این برنامه حساب کاربری دارند. این بدان معناست که حتی افرادی که نمی‌خواهند به این سرویس بپیوندند در صورتی که دوستانشان اطلاعاتشان را در اختیار برنامه قرار دهند ممکن است داده‌های شخصیشان در این برنامه نگهداری شود. از طرفی این موضوع به کلاب هاوس اجازه می‌دهد تا شبکه دوستان و افراد مرتبط با یکدیگر را به راحتی تشخیص دهد و بر این اساس توصیه‌هایی به هر کاربر داشته باشد.

 

رفته رفته الگوریتم‌های این شبکه اجتماعی مانند سایر پلتفرم‌ها بر اساس ردپایی که کاربران از خود به جا می‌گذارند، علایق و سلایق کاربر را شناسایی کرده و بر آن اساس به او پیشنهاد‌هایی را هر چند تبلیغاتی ارائه می‌دهد.

البته دسترسی به لیست مخاطبان تلفن و اقدامات پنهان الگوریتم ها، گزینه‌ای است که در بسیاری از شبکه‌های اجتماعی نظیر واتسپ، تلگرام، فیسبوک، اینستاگرام و... نیز وجود دارد و از این جهت نمی‌توان کلاب هاوس را متهم به یک باگ امنیتی فراتر از سایر پلتفرم‌ها کرد.

حذف حساب کاربری در این شبکه اجتماعی همانند وارد شدن به آن کار آسانی نیست. چرا که هیچ گزینه یا دکمه‌ای برای حذف حساب کاربری در این برنامه وجود ندارد. در توضیحات این برنامه آمده «لطفاً در صورت نیاز به تغییر یا اصلاح اطلاعات شخصی خود یا در صورت تمایل به حذف حساب کاربری به حساب خود وارد شوید و از طریق رایانامه با ما تماس بگیرید». از آنجا که مدت زمان پاسخگویی به درخواست‌ها مشخص نیست، حذف حساب کاربری در این برنامه چالشی برای اعضای آن است.

علاوه بر آنچه گفته شد به مانند هر شبکه اجتماعی دیگر در کنار استفاده‌های مفید، امکان استفاده سوء از کلاب هاوس وجود دارد. به طوری که برخی کاربران مغرض یا روان پریش با راه اندازی اتاق‌های نامناسب اقدام به توصیه‌های شیطانی، منفی، ضدفرهنگ و نا ایمن می‌کنند. این موضوع به خصوص برای کودکان به سبب اثر پذیری بیشتری که دارند به مرور آسیب زا خواهد بود.

 گفتگو‌های سیاسی در کلاب هاوس و احتمال رادیکالیزه شدن کاربران
فضای آزادانه کلاب هاوس باعث جلب توجه شهروندان برخی از کشور‌ها همچون چین شده است. به طوری که «ملیسا چان» روزنامه نگار چینی با اشاره به فضای آزاد موجود در این برنامه در توییتی نوشت «من احساس می‌کنم در کلاب هاوس بیش از اندازه آزادم». کلاب هاوس امکان گردآمدن توده‌های همتا را فراهم می‌آورد و در آن افراد می‌توانند آزادانه دیدگاه‌های سیاسی خود را مطرح کنند. عضویت پرسرعت شهروندان چینی در این شبکه باعث شد دولت این کشور به دلیل ضدامنیتی دانستن این برنامه‌ی آمریکایی، از ۸ فوریه دسترسی به آن را مسدود کند. در کنار امکان استفاده بهینه از چنین پلتفرمی برای آزادی بیان، احتمال شکل گیری اتاق‌های پژواک یا همان حباب‌های فیلتر در این برنامه بیش از هر پلتفرم دیگری است.

به این معنا که به سبب تمایل روانشناسانه افراد به همزیستی با همفکران، افراد هم عقیده در اتاق‌های گپ کلاب هاوس عضو می‌شوند و در آن صرفاً و دائماً صدا‌ها و نظرات همسو با خود را می‌شنوند و این موضوع رفته رفته کاربران را «رادیکالیزه» کرده و بر تعصبات سیاسی و عقیدتی آن‌ها هر چند غلط باشند می‌افزاید، نهایتاً در عین انتظار برای ترویج روحیه گفتگو، مسیر «تفاهم اجتماعی» را مسدود می‌سازد و شهروندان را از پذیرش و حتی شنیدن سایر نظرات موجود در جامعه دورتر می‌کند.

 

این مهم به دلیل تأثیر بیشتر صوت نسبت به متن بر ناخودآگاه و ذهن افراد تبعات بیشتری در مقایسه با سایر پلتفرم‌های اجتماعی به همراه دارد. از دیگر سو طرح دیدگاه‌های خلاف واقع و بدون سند از سوی اعضای اتاق‌ها و عدم امکان ارائه مستندات تصویری بر خطرات ناشی از گسترش سخنان بی پایه و اساس و پذیرش آن از سوی سایرین می‌افزاید، دقت شود که آزادی بیان با طرح سخنان کذب، خلاف واقع و توهین آمیز متفاوت است و نباید این اصطلاح دستاویزی برای طرح هر گفته نابجا و ناحقی شود.

شاید این پرسش برای شما ایجاد شود که در رادیو و تلویزیون نیز شاهد گفتگو بین افراد هستیم و این امری مرسوم است، اما باید توجه داشت که اولاً رادیو و تلویزیون رسانه‌هایی رسمی و تحت نظارت قانونی هستند و طرح هرگونه صحبت خلاف واقع، هم برای رسانه هم برای گوینده آن مسئولیت زا است دوماً امکان ضبط و رجوع به گفته‌های افراد در این رسانه‌ها برای مراجع مختلف فراهم است، سوماً امکان حضور دیدگاه‌های مختلف در همه حال در تمام اتاق‌های کلاب هاوس فراهم نیست و غالباً اتاق‌های ایجاد شده متشکل از افراد همسو و همفکر هستند و در صورت حضور دیدگاه مختلف هم، چون امکان ارائه مستندات در حین گفتگو‌ها وجود ندارد، تمییز سخن درست از غلط کار دشوار و پیچیده‌ای است.

با این وجود رغبت به این شبکه اجتماعی در ایران نیز در حال افزایش است و برخی از مشاهیر و چهره‌های سیاسی اتاق‌های گپی راه اندازی کرده اند به خصوص آنکه انتخابات آتی کشور، رفته رفته تنور گفتگو‌های سیاسی را داغ می‌کند و کلاب هاوس می‌تواند بستری برای شکل گیری این مکالمات باشد، به خصوص آنکه کرونا مانع از برگزاری تجمعات و نشست‌های حضوری شده است. مانع اصلی کنونی برای گسترش این برنامه در ایران، عدم ارائه نسخه اندرویدی آن است چرا که بسیاری از شهروندان ایرانی از سیستم عامل اندروید استفاده می‌کنند. به همین دلیل بعید است تا انتخابات این برنامه بتواند تأثیر زیادی بر معادلات انتخاباتی ۱۴۰۰ داشته باشد.

با این وجود در صورت ارائه نسخه اندروید آن در روز‌های آینده، پیش بینی می‌شود این برنامه بستر مهمی برای شکل گیری کمپین‌های انتخاباتی در حمایت از کاندیدا‌های مختلف با حضور چهره‌های سرشناس سیاسی شود. شاید این سئوال برایتان پیش بیاید که لایو‌های اینستاگرامی نیز چنین امکانی را آن هم تصویری فراهم می‌سازد، اما توجه به این نکته ضروری است که میزان مصرف بالای اینترنت و احتمال قطعی آن حین نشست باعث می‌شود تا بسیاری از کاربران برای گفتگو‌های سیاسی، پلتفرم صدامحوری، چون کلاب هاوس را بر هر پلتفرم دیگری ترجیح دهند. باید منتظر ماند و دید پس از ارائه نسخه کامل این پلتفرم و فراگیری آن، کلاب هاوس چه تأثیری بر رویداد‌های سیاسی به خصوص انتخابات‌ها خواهد گذاشت.

محمد حسین آزادی، پژوهشگر