آغاز سال ۱۴۰۰ مبارک ؛ معنی و تفسیر دعای تحویل سال

 

ای تغییر دهنده دلها و دیده‏ ها * ای مدبر شب و روز * ای گرداننده سال و حالت ها * بگردان حال ما را به نیکوترین حال

 

مرحوم حاج شیخ عباس قمی(قدس سره) در کتاب مفاتیح الجنان آن را ذکر نکرده و همینطور سید ابن طاووس در اقبال و شیخ طوسی در مصباح المتهجد به آن اشاره ای ننموده اند و فقط مرحوم مجلسی در زاد المعاد آورده است که در کتب غیر مشهوره این دعا را برای تحویل سال ذکر نموده اند و ظاهر آن است که در همان کتب هم به معصوم(علیه السلام) نسبت داده نشده است.در هر صورت نمی توان آن را معتبر دانست و نیز نمی توان به معصومین نسبت داد.

«یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ»
مولفه های مهم معنوی که در مسیر کمال انسان نقش دارند قلب و بصیرت قلبی می باشد و تاکید بسیاری در روایات ناب و قرآن کریم بر آنها شده است چرا که سرچشمه همه خیزش ها و جوشش های وجود آدمی قلب است.
«یَا مُدَبِّرَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ»
«إنی جاعل فی الارض خلیفة»، با تکیه بر این آیه انسان جانشینی برای خدا در روی زمین است لایق این است که به کرات تجلی گاه صفات و اسماء الهی باشد یکی از همان اسماء الهی «مدبّر» می باشد که توسط آن خداوند عالم به تدبیر نظام زمین و آسمان و یا روز و شب و نظام خدمت می پردازد انسان بایستی خود را خوگر به اخلاق الهی کند و او نیز تدبیر روز و شب خود نقش داشته باشد.
«یَا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَ الْأَحْوَالِ حَوِّلْ حَالَنَا إِلَی أَحْسَنِ الْحَالِ»
دعای تحویل سال «حَول» به معنای «سال» می باشد و همچنین «احوال» که جمع حال است به معنی طبیعت و تحول وضعیت انسان می باشد. بنابراین می توان نتیجه گرفت که خداوند دگرگون کننده و تحول بخش طبیعت مرتبط به مخلوقاتش است و این تحول لازمه زندگی و حیات موجودات در مسیر رشد و کمال می باشد. در این دعای شریف از درگاه الهی طلب می کنیم که طبیعت وجود ما تبدیل به نیکوترین و بهترین طبیعت ها شود و این تحول ظاهری یا باطنی وجودمان را با تغییر و تحول طبیعت ظاهری، در مسیر بالندگی و شکوفایی همسو و هم جهت کند.

 

واژه عید برگرفته از عود می باشد و در لغت معنی بازگشتن دارد. تحول سال نو و فرا رسیدن نوروز تداعی گر اعیادی چون عید فطر می باشد. روزه داران بعد از عبادت کردن به مدت یک ماه روزی را که از فطرت توحیدی اش غباری زدوده است و بازگشتی نو به فطرت توحید دارد جشن می گیرند. البته ناگفته نماند که در افراد گوناگون این بازگشت به مراتب متفاوت است. دعای تحویل سال هم نیز همین مسیر را با جملاتی کوتاه پیش روی انسان قرار می دهد.
مقلب القلوب والابصار همان خداوند است که قلب ها را برای به کمال رسیدن متحول می کند و دیدگان را به سمت و سوی خود خیره می کند. دلها را برای چندمین بار دگرگون کرده و بعد از دگرگونی به آنها استواری می بخشد چراکه در ادعیه وارد شده است:«و ثبت قلوبنا علی دینک; قلب های ما را بر دین خود ثابت بدار.» چنانچه قلب ها دگرگون شدند استوار گردیدند، ابصار نیز چنین می شوند ; زیرا ابصار فرمانبردار قلوبند شاید از این رو اول قلوب و سپس ابصار ذکر شده است.

 

یَا مُدَبِّرَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ 
«یا مدبر اللیل و نهار» نماد نور و ظلمت، متعلق به نهار و لیل می باشد چنانچه تدبیرگر شب و روز است پس ظلمت و نور را هم می تواند بیافریند. بنابراین تنها او توانایی برداشتن پرده ظلمت از روی دل را داشته و تاباندن نور معرفت در آیینه قلب را دارد. در آیه 257 سوره بقره آمده است:«الله ولی الذین آمنوا یخرجهم من الظلمات الی النور و . . . ; خداوند، ولی و سرپرست کسانی است که ایمان آورده اند:آن ها را از ظلمت ها به سوی نور بیرون می برد.» محول سال و حال او است.
یَا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَ الْأَحْوَالِ 
تحویل سال مقارن با تحویل حال نکته ای است که از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است که کمتر مورد توجه واقع شده است آنطور که رسوم تحویل سال خودنمایی می کند تحویل حال جلوه ای برای خود نداشته و پشت پرده مورد غفلت واقع شده است. سوالی که در این میان جای بحث دارد این است که به هنگام تحویل سال چرا تحویل حال به احسن حال طلب می شود؟ ممکن است به خاطر این باشد که اول احسن الحال را درک کنیم و بعد گامی در تحقق راه آن برداریم؟ بایستی تفسیر آن را از ژرفای این دعا جستجو کرد که «اللهم غیر سوء حالنا بحسن حالک; خدایا، بدی حال ما را به خوبی حال خود تغییر ده.» درباره ذات اقدس الاهی، احسن بودن حال بی معنا است; چراکه تفضیل حالی بر حال دیگر، فقدان و وجدان و تبدیل و تبدل درخواست می کند و ذات اقدس الاهی از آن پیراسته است.
حَوِّلْ حَالَنَا إِلَی أَحْسَنِ الْحَالِ
درباره ما انسان ها برتری حالی بر حال دیگر کاملاً صحت دارد. کمال ما انسانها در همین تبدیل کردن سوء حال به حسن حال و حسن حال و احوال حال است، حسن حال الهی به معنی بودن و وجود همه کمالات نحوه تمام و کمال در ذات اقدس الهی است بنابراین احسن الحال بودن برای ما به معنای رسیدن و دستیابی به همان کمالات ولی به اندازه ظرفیت وجود ما است چراکه ما برتر از آن حالی نداریم.
تحویل حال به احسن الحال تحول و تغییر یافتن سوء حال انسان به حسن حال الهی می باشد و این تغییر زمانی محقق می شود که:
1- رهایی یافتن از پلیدی وصیت ها، چراکه پست ترین مقام و بدترین حال انسان زمانی رخ می دهد که در باتلاق گناه غرق شده است.
2- به جا آوردن واجبات، برای اینکه چراغی برای راهمان باشد و ما را به سمت حسن حال الهی راهنمایی کند.
3- زدودن زنگار صفات زشت از آینه دل تا حال ما تبدیل به حسن حال شود. بنابراین روزه گرفتن در عید نوروز یکی از اعمال این روز مبارک می باشد تا در رسیدن به احسن حال مقرر شود و به اخلاق الله متخلق سازد.

ذکر های مستحب در لحظه تحویل سال 
در لحظه تحویل سال قرائت بعضی از اذکار بسیار سفارش شده و مستحب می باشند و چنانچه آنها را به جا آورید گناهان 50 ساله تان بخشیده می شود، این ذکرها شامل :
بسیار بگو :یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ 
قبل از سال تحویل 365 مرتبه «یا مقلب القلوب و الابصار…» 
120 مرتبه «أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ» 
به تعداد روزهای سال آیه الکرسی را بخوانید و پس از آن این دعا را بخوانید:«اللَّهُمَّ هَذِهِ سَنَهٌ جَدِیدَهٌ وَ أَنْتَ مَلِکٌ قَدِیمٌ أَسْأَلُکَ خَیْرَهَا وَ خَیْرَ مَا فِیهَا وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّهَا وَ شَرِّ مَا فِیهَا وَ أَسْتَکْفِیکَ مَؤُنَتَهَا وَ شُغْلَهَا یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ.»  ( کتاب زادالمعاد علامه مجلسی )

هفت سین قرآنی امام علی (ع)
هفت سین قرآنی امیر المومنین علی (ع) دستور داده اند که:بر روی ظرف چینی با زعفرانی که با گلاب مخلوط شده این هفت ذکر قرآنی نوشته شود:سلام علی آل یاسین سلام علی نوح فی العالمین سلام علی ابراهیم سلام علی موسی و هارون سلام قولا من رب رحیم سلام علیکم طبتم فادخلوها خالدین سلام هی حتی مطلع الفجر سپس این نوشته ها با آب شسته شود (که بهتر است آب زمزم و یا باران باشد) و آب جمع شده را به افراد خانواده بنوشانید؛ امید است که باعث دفع بلا و کسب سلامتی در طول سال جدید شود.

از طرف معلی بن خنیس درباره نماز عید نوروز نقل شده که امام صادق در مورد عید نوروز فرمودند زمانی که روز نوروز فرا رسید … همین که نماز نافله و ظهر و عصر خواندی چهار رکعت نماز به این ترتیب بخوان:
در رکعت اول بعد از سوره «حمد» ده مرتبه سوره «قدر» بخوان در رکعت دوم بعد از سوره «حمد» ده مرتبه سوره «کافرون» را قرائت کن در رکعت سوم ده مرتبه سوره مبارکه «توحید» را بخوان و در رکعت چهارم بعد از سوره «حمد» هر یک از معوذتین «سوره فلق و ناس» را ده مرتبه قرائت کن و سپس سر بر سجده بگذار و سجده شکر به جای آور و این دعا را بخوان خداوند گناهان 50 ساله تو را می آمرزد:
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْأَوْصِیَاءِ الْمَرْضِیِّینَ وَ عَلَی جَمِیعِ أَنْبِیَائِکَ وَ رُسُلِکَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ صَلِّ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ اللَّهُمَّ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِکْ لَنَا فِی یَوْمِنَا هَذَا الَّذِی فَضَّلْتَهُ وَ کَرَّمْتَهُ وَ شَرَّفْتَهُ وَ عَظَّمْتَ خَطَرَهُ اللَّهُمَّ بَارِکْ لِی فِیمَا أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَیَّ حَتَّی لا أَشْکُرَ أَحَدا غَیْرَکَ وَ وَسِّعْ عَلَیَّ فِی رِزْقِی یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ اللَّهُمَّ مَا غَابَ عَنِّی فَلا یَغِیبَنَّ عَنِّی عَوْنُکَ وَ حِفْظُکَ وَ مَا فَقَدْتُ مِنْ شَیْ‏ءٍ فَلا تُفْقِدْنِی عَوْنَکَ عَلَیْهِ حَتَّی لا أَتَکَلَّفَ مَا لا أَحْتَاجُ إِلَیْهِ یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ.( بحار الانوار مجلسی روایات معلی بن خنیس )
اتفاقات بسیار مهمی که در نوروز رخ داده است:
عید نوروز روزی است که کشتی نوح بر کوه جودی قرار گرفت.
همان روزی که جبرئیل بر نبی (ع) نازل شد.
روزی که رسول اکرم (ص) علی (ع) را بر دوش کشید تا بت های قریش را از بالای کعبه رمی کند نوروز روزی است که نبی (ع) به وادی جن رفت و از ایشان بیعت گرفت.
روزی که برای علی (ع) از مردم بیعت گرفت (غدیر خم) نوروز روزی است که قائم آل محمد (عج) ظهور خواهد کرد.
همان روزی که امام عصر (عج) بر دجال پیروز خواهد شد روزی است که حضرت سلیمان (ع) انگشتری خویش را پس از مدتی پیدا کرده است.