همایش بین‌المللی مجازی «ایران و نظامی گنجوی»

به گزارش خبرنگار حوزه فرهنگ و هنر گروه علمی فرهنگی هنری خبرگزاری صدا و سیما به نقل از روابط عمومی بنیاد ایرانشناسی، مراسم افتتاحیه همایش بین‌المللی «ایران و نظامی گنجوی»، با خواندن پیام حضرت آیت‌الله سیدمحمد خامنه‌ای؛ رئیس محترم بنیاد، آغاز شد.
متن پیام ایشان توسط دکتر سید عبدالمجید میردامادی؛ مدیرکل همکاری‌های علمی و بین‌المللی بنیاد، به شرح زیر قرائت شد:
بسم الله الرحمن الرحیم هست کلید در گنج حکیم
فاتحه فکرت و ختم سخن نام خدای است بر او ختم کن
روز بزرگداشت حکیم نظامی گنجوی در تقویم ایرانی ۲۱ اسفند هر سال است. نظامی گنجوی یکی از چهره‌های برآمده از دوران درخشان تمدن ایرانی اسلامی در قرن ششم است که گذشته از مقام شامخ او در شعر و ادب و حماسه سرائی فارسی، فیلسوفی بزرگ، عارفی وارسته، ریاضی دانی سترک، حکیمی آگاه و فقیهی مبارز بود. منظومه‌های توحیدیه‌های او در سرآغاز منظومه‌هایش گویای تسلط و چیره دستی‌اش در علم الهیات و اینکه او متالهی برجسته بوده و سرایش منظومه‌های پنج گنج مخزن الاسرار، خسرووشیرین، لیلی و مجنون، هفت پیکر و اسکندرنامه نشان از رفعت مقام و منزلت او در شعر و ادب فارسی است. مناجات‌های او گویای معرفت عمیق دینی، کلامی و فلسفی و در اوج عرفان و قرب به مقام ربوبی است و تلمیحات و تصریحات قرآنی او ناظر بر گستره دانش قرآنی و حدیثی او بوده است. گفته‌های او در باب مسیح نشان از آگاهی او از ادیان و نحله‌های بزرگ دارد و حماسه سرائی و بهره‌گیری از داستان‌ها و اساطیر ایرانی یاد آور ادب حماسی شاهنامه فردوسی است. سخن او در قلمرو مدینه فاضله خود بیان از یک بینش اجتماعی فلسفی داشته و دیدگاه‌های او در باب اخلاق از او یک چهره ساختارساز رفتار انسانی قلمداد نموده است. این بزرگ مرد ایرانی که زادگاهش را گاه شهر گنجه در جغرافیای تاریخی ایران و گاه بنا بر شعر او که می‌گوید: گرچه در بحر گنجه گمم/، ولی از قهستان شهر قمم/ به تفرش دهی هست تا نام او/ نظامی از آنجا شده نام جو/ از توابع قم دانسته‌اند. نظامی یکی از درخشان‌ترین چهره‌های ایرانی است که تاثیر بیان و کلام او در قلمرو تمامی توانمندی‌های او فراتر از مرزو بوم ایران گذشته و حال رفته وتاثیر شگرفی بویژه بر ادبیات جهان وجغرافیای ایران فرهنگی، بویژه قلمرو شبه قاره هند و شاعرانی، چون امیر خسرو دهلوی و عرفی شیرازی و یا بلاد و شاعران ترکستان و تاتارستان و عثمانی برجای نهاده است. بزرگداشت شایسته این بزرگ مردان عرصه علم و ادب و تکریم و تجلیل از دانشمندان و اندیشمندان ایرانی که هرکدامین از آنان، چون خورشیدی بر تارک آسمان ایران فرهنگی در هر نقطه جغرافیای تاریخی ایران می‌درخشد افتخاری بزرگ برای ایرانیان و ایران دوستان در تمامی اعصار و ادوار است. در اینجا شایسته و بایسته می‌دانم از تمامی مساعی و اهتمامی که فرهیختگان دیگر ملل جهان در تجلیل و بزرگداشت مشاهیر و مفاخر ایرانی بنا به جایگاه و خدمات جهانی آنان که به جامعه بشری نموده‌اند تشکر و قدردانی نمایم. البته این سلسله گفتگو و گفتار‌های فرهنگی در خصوص چهره‌ها و شخصیت‌های علمی فرهنگی ایران گامی بلند در معرفی و جایگاه فرهنگی تمدنی ایرانی و تلاشی برای معرفی شایسته و بایسته ایران و بمنظور گسترش دانش ایرانشناسی است که همواره مورد توجه جریان ایرانشناسی در کشور بوده است. بار دیگر علاقمندم مراتب تشکر خود را از جامعه ایرانشناسان و صاحبنظران که در این نشست علمی شرکت نمودند ابراز داشته و برای این گفتگوی علمی آرزوی توفیق داشته باشم.

در این مراسم آقای دکتر حامد فروزان؛ معاون اطلاع‌رسانی و همکاری‌های بین‌الملل بنیاد ایرانشناسی، با اشاره به ویژگی‌های شعر نظامی گنجوی گفت: شناخت یک کشور از طریق شناخت ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، علمی، ادبی و تاریخی آن کشور حاصل می‌شود. در بحث ایرانشناسی و در بین چهره‌های ادبی حوزه فرهنگی ایران، «نظامی گنجوی» چهره‌ای ممتاز به شمار می‌رود.
معاون اطلاع‌رسانی بنیاد با اشاره به قول تاریخ نگاران، نظامی را ایرانی نژاد دانست و گفت که نظامی در اواسط قرن ششم هجری قمری در شهرگنجه به دنیا آمد که آن زمان بخشی از کشور ایران بوده است.
وی نظامی را شاعری نمونه و منحصر بفرد معرفی کرد و درخصوص تلاش برخی جوامع برای جدا کردن نام نظامی از ایران اظهار داشت:
امروزه برخی در تلاشند که نظامی گنجوی را ایران جدا کنند و این افتخار بشریت را متعلق به خود معرفی کنند در حالیکه نظامی حتی به زبان ترکی صحبت نمی‌کرده و تمامی آثارش به زبان فارسی است.
وی نظامی را از شاعران برجسته و پر آوازه زبان و ادب فارسی دانست و در خصوص تاثیرات آثار نظامی بر ادبیات فارسی گفت: تحولاتی که نظامی در ساختار و زبان شعر فارسی بوجود آورده است برهیچ پژوهشگر و اندیشمندی پوشیده نیست. از نظر زبانی آنچه بیش از هر چیز دیگر در شعر نظامی در خور اهمیت و توجه است و شعرش را غنا بخشیده، قدرت فوق العاده او در حسن انتخاب واژه‌ها و ترکیب‌سازی است. نظامی را باید سرآمد داستان پردازان غنایی زبان فارسی به شمار آورد. به اعتقاد پژوهشگران و نظامی پژوهان؛ همچنان که فردوسی در سرودن داستان‌های حماسی برترین چهره است، نظامی نیز در عرصه شعر غنایی برترین نماینده در تاریخ زبان و ادب فارسی است.
وی در پایان آثار نظامی را سرشار از معانی بلند بشری و انسانی برشمرد و پژوهش در آثار وی را یکی از مهم‌ترین منابع شناساندن مطلوب برای مطالعه پژوهشگران زبان و ادبیات فارسی به ویژه ایرانشناسان معرفی کرد. وی همچنین از نظامی به عنوان میراث فرهنگی همه بشریت یاد کرد که مجموعه ملت‌هایی که در پهنه جغرافیای ایران فرهنگی حضور دارند می‌توانند از آثار و اندیشه‌های او بهره شوند.

در ادامه همایش آقای دکتر غلامحسین غلامحسین‌زاده؛ رییس انجمن علمی استادان زبان و ادبیات فارسی، با عنوان «تفاوت مرز‌های فرهنگی با مرز‌های جغرافیای سیاسی» سخنرانی کرد و گفت : نظامی یکی از سخنوران بزرگ زبان و ادب فارسی و میراث مشترک زبان و فرهنگ ایران تاریخی بزرگ است به گونه‌ای که از او به عنوان یکی از پنج سخن پرداز بزرگ زبان و ادب فارسی یاد می‌کنند. نظامی از نظر عمق اندیشه، مفاهیم توحیدی، تعالی انسانی، مفاهیم عاطفی و عشقی تسلط بسیار حیرت انگیزی دارد و با زبان بسیار روان و ساده، این مفاهیم دشوار را به زیبایی بیان کرده است به گونه‌ای که سخن او مورد توجه تمام متفکران حوزه تحقیقات ادبی در جهان است و کمتر ایرانشناسی است که نظامی را نشناسد و یا بخشی از آثار او را نخوانده باشد و از آن بهره نبرده باشد.
این استاد زبان فارسی گفت: که نظامی در حوزه زبان فارسی شعر سروده و در محیط فرهنگ ایرانی رشد کرده است و کلیه آثار ادبی که به زبان فارسی تولید شده‌اند محدود به مرز‌های امروز ایران نیستند بلکه این‌ها متعلق به فرهنگ و زبان ایرانی و ایران فرهنگی بزرگ است. آنچه امروز به عنوان میراث ادبی زبان فارسی و میراث فرهنگی زبان و ادب فارسی وجود دارد منحصر به کسانی نیست که در محدوده جغرافیای امروز زندگی می‌کنند بلکه این فرهنگ متعلق به کل جهان است. اگر چه ما امروز دارای مرز‌های بزرگ سیاسی هستیم، اما این مرز‌ها غیر از مرز‌های فرهنگی است که بر این فرهنگ حاکمیت دارد؛ بنابراین در بزرگداشت شعرا و بزرگان شاید نادرست‌ترین کار این باشد که هر کشوری سعی کند بزرگان ادب فارسی را منحصرا متعلق به خود بداند. تمام این بزرگان متعلق به زبانی هستند که به آن زبان شعر گفتند و متعلق به آن فرهنگی هستند که آن فرهنگ را بیان کردند و رشد دادند و به گونه‌ای درخشنده در آوردند که امروز جهانیان به این آثار روی می‌آورند و از آن‌ها استفاده می‌کنند؛ بنابراین عامل اشتراک و اتحاد فرهنگی ما ملت‌ها این میراث فرهنگی هستند که نشان می‌دهد همه ما دارای اصل واحدی هستیم.
آقای دکتر غلامحسین‌زاده با اشاره به جریانات سیاسی و دسیسه‌های قدرت‌های استعماری در ایجاد شکاف‌های فرهنگی در بین ملت‌ها گفت: ما نباید اجازه دهیم که جریانات سیاسی در جهان اتحاد فرهنگی ملت‌ها را از بین ببرد. ما باید از میراث مشترک فرهنگی برای اتحاد و همبستگی استفاده کنیم مانند همان شعر هوشنگ ابتهاج که می‌گوید؛ اگرچه دیوار‌های باغ‌ها را از هم جدا می‌کنند، ولی ریشه درختانی که در این باغ‌ها قرار دارند از زیر به هم وصل هستند و ما امروز نیاز داریم تا با همکاری هم از این محور‌هایی که می‌تواند ما را با هم یکی کند و به هم پیوند دهد استفاده کنیم نه اینکه یک روز چوگان ایرانی را بخواهیم به نام خود ثبت کنیم و روز دیگر تار ایرانی و روز دیگری به دنبال جریان‌های ایرانی باشیم یا شعرا را به خود منسوب کنیم و نمونه این‌ها که گاهی در کشور‌های ما و منطقه اتفاق می‌افتد.
در پایان این استاد زبان فارسی برگزاری چنین همایش‌هایی را گامی مؤثر در راستای معرفی شاعران و فرهیختگان به جهان توصیف کرد و آشنایی بیشتر و بهتر با اندیشه‌های آنان را نقطه عطف این رویداد‌های فرهنگی برشمرد.

در ادامه آقای دکتر حسینعلی قبادی؛ استاد دانشگاه تربیت مدرس با موضوع «پیام‌های جهانی نظامی»، به ایراد سخنرانی پرداخت و در خصوص شرح زندگی و آثار نظامی گفت: نظامی در اوج شکوفایی شعر فارسی و در قلب فرهنگ ایرانی شاعری را آغاز کرده و وامدار میراث فردوسی و ثنایی و عطار، حکما و متکلمان بزرگ ایرانی پیش از خود بوده و میراث حکمی و شعری آن بزرگان را به پرچمداران بعد از خود منتقل ساخته است. این شاعر شاهکار آفرین ایرانی در میانه چنین بزرگانی سربرآورده و بالیده است. او در جمع سرامدانی که آوازه جهانی دارند می‌زیسته و توانسته با طبع هنرآفرین، ذوق سرشار و ذهن پرتوان خیال‌پرداز و قدرت داستان پردازی خود، شاهکاری جهانی بیافریند و با بهره‌گیری از میراث گرانقدر ادب فارسی بر شهرت جهانی ادبیات ایران بیافزاید.
دکتر قبادی در ادامه به بررسی پنج گنج جاودان نظامی به عنوان «خمسه نظامی» پرداخت و گفت:
نخستین گنج از این گنجینه شاعر یعنی «مخزن السرار» سرشار از لطایف حکمی و اخلاقی و راهنمایی‌های سودمند برای حیات فردی و اجتماعی است. مخزن السرار حاصل تاملات و مکاشفاتی است که در پی تصویه و تذکیه دل به سحرخیزی‌ها و مناجات‌های عارفانه حکیم نظامی پدید آمده است. نظامی گنجوی شاعر شاهکار آفرین ایرانی نمونه کمال آمیختگی شعر و اخلاق است و با بکارگیری انواع شگرد‌های زبانی مباحث حکمی و اخلاقی را در کام مستمع شیرین کرده است. او در این مثنوی جاوید آموزه‌های انسانی خود را در قالب حکایت‌ها و تمثیل‌های ژرف در هم آمیخته و باورمندی و پایبندی به آن‌ها را برای سعادت و نیک فرجامی انسان‌ها لازم دانسته است.

در ادامه خانم دکتر نجمه دری؛ مدیرگروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس، به بررسی و تحلیل مضامین ادبیات درباری در منظومه نظامی و مقایسه آن با آثار برگزیده ادبیات جهان پرداخت و گفت:
ادبیات درباری یعنی توصیف زیبا و خیال‌پرور صحنه‏های پر زرق و برق زندگی درباریان با مضامین قهرمانانه و رمانتیک که در میان اقشار سلطنتی جریان دارد که در ادبیات همه جهان وجود دارد. امپراتوری ایران قبل و بعد از اسلام در زمره دربار‌های عظیم و پر زرق و برق قرار دارد و در پی آن شاهد وقوع رویداد‌های واقعی است که در بستر تاریخ ثبت شده و یا سینه به سینه روایت شده است. از نمونه‏های بارز و بازمانده آن منظومه‏هایی است که با «ویس و رامین»، فخر الدین اسعد گرگانی آغاز می‏شود و در آثار نظامی به اوج می‏رسد.
نظامی از بین همه شاهان ایرانی به سراغ شاهان بزرگ سلسله ساسانی می‏رود و «بهرام گور» و «خسرو پرویز» را به عنوان قهرمان دو شاهکارش انتخاب می‏کند و این رویکرد او به این خاطر است که تعلق خاطرش به عظمت ایران را به نمایش در آورد و این آثار بهترین نمونه برای مطالعه ادبیات درباری است.
دکتر دری در پایان سخنرانی خود به بررسی روش داستان نویسی نظامی در آثارش پرداخت و گفت:
نظامی در «خسرو و شیرین» و «هفت پیکر» مرکز ثقل روایتش بر ایران و ایرانی است همچنین حکیم نظامی ترک‏زاده آذری زبانی است که به زبان فارسی می‏سراید و در سرزمینی زندگی می‏کند که در آن دوران از ایران جدا نیست و حال و هوای فرهنگ کهن و باستانی ایران و زبان فارسی در روح و جان مردمش جاری است و در هر کوی و برزن آن نفوذ کرده است. در لابلای ابیات منظومه‏هایش با معلم نازک خیال و شاعر متعهدی مواجهیم که ایران‌دوستی در حال و هوای شعرش جاری است و اگر رزم و بزم را در دوکفۀ ترازو قراردهیم، همانگونه که فردوسی در سویه رزم گوی سبقت را از همگان ربوده است، در روایت و توصیف صحنه‏های بزم؛ نظامی همسنگ و هم تراز او و در سویه دیگر است.

در ادامه این همایش آقای دکتر ناصر نیکوبخت؛ استاد دانشگاه تربیت مدرس، دکتر اخلاق احمد انصاری؛ استاد دانشگاه جواهر لعل نهرو هند، دکتر شفق علی بیگلی؛ استاد دانشگاه و مدیر بخش ترجمه‌های ادبی در موزه ادبیات ملی آکادمی ملی علوم جمهوری آذربایجان، دکتر خواکین رودیگز وارگاس؛ مترجم و پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی و استاد زبان فارسی رایزنی فرهنگی ایران در اسپانیا و ...، پیرامون تاثیر منظومه آثار و اندیشه‌های «حکیم نظامی گنجوی»، بر آثار شاعران ادب فارسی، و ادبیات جهان، شبه قاره هند، تاتارستان، ترکستان و عثمانی، همچنین تاثیر آثار وی بر مطالعات حوزه ایرانشناسی، سخنرانی خود را ارائه کردند.