معرفی گیاهان گوشت خوار

این گیاهان برای دریافت نیتروژن و مواد مغذی دیگر، به شکار حشرات و استفاده از مواد موجود در آن‌ها پرداخته و برای این منظور تکامل یافته اند. حدود ۶۰۰ گونه گیاه گوشت خوار وجود دارد

به گزارش گروه وب گردی خبرگزاری صدا و سیما، در بعضی مناطق جهان گیاهانی می‌رویند که به گیاهان گوشتخوار مشهورند و به محض این که حیوان یا پرنده کوچک یا حشره‌ای روی برگ‌های آن گیاهان بنشیند، برگ‌ها به طور ناگهانی بسته می‌شوند و آن درخت یا بوته، تیغ‌های خود رادر بدن این جاندار گرفتار فرو می‌برد و شیره جان وی را که از خون یا نوعی لنف تشکیل شده است، توسط خار‌های خود می‌مکد.

 

گیاهان گوشتخوار دیگری وجود دارند که اگر پرنده باب میلشان بر سر شاخه و برگ آن‌ها بنشیند، با بستن برگ‌های خود آن را گرفتار می‌کنند و اگر حشرات و یا پرندگان باب میل و سلیقه آن‌ها نباشد هیچ واکنشی از خود نشان نمی‌دهند و اگر سنگ یا جسم دیگری به اندازه و وزن پرنده و یا حشره دلخواه گیاه بر سر شاخه و برگ آن بگذاری، هیچ گونه واکنشی از سوی گیاه دیده نمی‌شود

---

به طور حتم تصاویرى از گیاهان گوشتخوار را دیده اید؛ تصاویرى که در آن‌ها برگ هاى آرواره مانند براى شکار حشره اى نگونبخت به انتظار نشسته و یا طعمه لذیذى را نصیب خود ساخته اند. اسرار فیزیکی گیاهان گوشتخوار این گیاهان با آرواره هاى قوی خود که همان برگ هاى تغییر شکل یافته اند، قادرند در یک چشم بر هم زدن و در یک دهم ثانیه، حشرات نشسته در دام را اسیر خویش سازند و از آن‌ها به عنوان منبع غذایى استفاده کنند. برخى از گیاهان نیز جنبش‌ها و تحرکات برق آسایى را براى اهداف غیر تغذیه اى به کار مى گیرند؛ به طورى که در این قبیل گونه هاى گیاهى از حرکات سریع براى انتشار دانه، گرده و یا دور کردن شکارچیان استفاده مى شود.

 

ساختار بافت‌ها و اندام هاى گیاهى در برخى موارد، داراى تفاوت هاى بسیار بارز و عمیقى با گونه هاى جانورى است. براى مثال، همانطور که مى دانیم ماهیچه و بافت هاى عضلانى در گیاهان وجود ندارد، پس گیاهان یاد شده چگونه مى توانند چنین حرکات سریع و برق آسایى از خود نشان دهند؟. اگر امروز این مقاله را میخوانید و روزی خواستید گیاه خوار شوید یا یک گیاه خوار بحثتان شد، حتما به خودتان و او گوشت زد کنید که ما گیاهان گوشت خوار هم داریم! او بقیه ماجرا را با خود او واگذار کنید. اما چرا یک گیاه حشره می‌خورد؟ مگر نه اینکه گیاهان مواد غذایی را از خاک دریافت می‌کنند؟ پاسخ این است که گیاهان حشره خوار در زمین‌هایی مانند مرداب‌ها یا لجنزار‌ها رشد می‌کنند که خاک آن از نظر مواد مغذی بسیار فقیر است.

 

این گیاهان برای دریافت نیتروژن و مواد مغذی دیگر، به شکار حشرات و استفاده از مواد موجود در آن‌ها پرداخته و برای این منظور تکامل یافته اند. حدود ۶۰۰ گونه گیاه گوشت خوار وجود دارد که باور کنید امکان معرفی تک تک آن‌ها نبود فقط این مقاله مشتی بود بر نمونه‌ی خلوار‌ها گیاه گوشت خوار. باور کنید فقط هدف پیشرفت کشاورزی و گیاهشناسی کشور، هدف آشنایی به تکه‌ی گمشده‌ی گیاه شناسی در ایران بود.

در اینجا به معرفی چند نوع از مشهورترین انواع گیاهان حشره خوار می‌پردازم:

 

گیاه کوزه‌ای (pitcher-plant) دارای گونه‌های بسیار متنوع و از بزرگترین انواع گیاهان حشره خوار محسوب می‌شود؛ و ارتفاع بعضی از گونه‌های آن گاهی به ۶۰ سانتیمتر می‌رسد. این گیاه بیشتر در مرداب‌ها و لجنزار‌ها می‌روید و هر گیاه دارای یک ساقه بلند و صاف و یک گل بزرگ با گلبرگ‌های سرخ و مادگی چتر مانند است که در تابستان می‌شکفد.

کوزه‌های این گیاه، در واقع برگ‌های آن هستند که دورتا دور این ساقه و نزدیک به زمین قرار دارند. این برگ‌ها لوله‌ای و به شکل کوزه‌ای دهان گشاد هستند. هر گیاه در اواسط بهار ۵ یا ۶ برگ جدید می‌دهد که هر ۱۵ روز یکی از آن‌ها باز می‌شود. در پایان تابستان تمام برگ‌ها رشد کرده و کامل می‌شوند و در طول زمستان و حتی تا تابستان بعدی، باقی می‌مانند.

این برگ‌ها آب را در خود نگه می‌دارند. شهد گیاه در اطراف کلاهک و دهانه کوزه ترشح می‌شود و حشرات را به سوی خود جلب می‌کند، حشره با رسیدن بر روی برگ به درون کوزه حرکت می‌کند، تار‌های مو مانند که به سمت پایین متمایل هستند و سطح لغزنده کوزه، حشره را به پایین هدایت می‌کند و این شکار نگون بخت که نمی‌تواند از کوزه خارج شود، در آب موجود آن غرق می‌شود.

برگ کوزه‌ای منزلگاه موجودات بسیار ریز مانند تک یاخته ها، کرم‌های بسیار کوچک و سخت پوستان ذره بینی آبزی است. لارو سه نوع حشره هم در این کوزه‌ها زندگی می‌کنند که همه این‌ها همزیستان گیاه هستند و همراه با باکتریها، کار هضم حشره شکار شده را بر عهده دارند. در اوایل تابستان، حشرات بالغ از برگ‌های کهنه خارج شده و در برگ‌های تازه تخم گذاری می‌کنند. برگ کهنه که هضم کننده هایش را از دست داده، می‌میرد و برگ‌های تازه جایگزین آن می‌شوند

این گیاه در بستر‌های خزه خشک شده می‌روید. دروزرا از بالا شبیه یک قطره درشت سرخرنگ و براق به عرض ۵ تا ۱۰ سانتیمتر است. برگ‌های گرد و پهن آن که هر یک بر روی ساقه‌ای جداگانه قرار گرفته، سرخ و کرک دار هستند و قسمت پایین آن‌ها و ساقه سبز رنگ است. گل این گیاه سفید رنگ است و بر روی ساقه ۱۰ سانتیمتری که از میان رستنگاه ساقه‌های برگ‌ها خارج می‌شود، می‌شکفد.

این گیاه نیز برای شکار حشرات از برگ‌های خود استفاده می‌کند. تار‌های متعدد سوزنی شکل بر روی برگ وجود دارند که نوک هر یک از آن‌ها یک قطره ماده چسبناک وجود دارد که شبیه قطره شبنم یا شهدی شیرین به نظر می‌رسد. این قطره ها، حشراتی، چون پشه، مگس و انواع حشرات دوبال را به سوی خود جذب می‌کند. فرود حشره بر روی یک قطره، موجب چسبیدن او بر آن شده و حشره با تقلا برای آزاد شدن، بیش از پیش خود را به دام می‌اندازد.

پس از اینکه حشره تسلیم شد، تار‌ها به ترشح شیره‌ای پر از آنزیم می‌پردازند که حشره را هضم و جذب می‌کند. گاهی تمام برگ به آهستگی به دور شکار می‌پیچد و کار هضم حدود ۲ روز طول می‌کشد. سپس برگ گشوده شده و باقیمانده حشره همراه با باد از برگ جدا می‌شود

باترورت یکی از نامتعارف‌ترین گیاهان حشره خوار است. این گیاه بر روی شکاف سنگ‌ها و صخره‌ها می‌روید. باترورت گل‌هایی ظریف و زیبا – معمولا به رنگ بنفش و آبی- دارد که در ماه‌های آخر بهار می‌شکفند. باترورت نام خود را به خاطر برگ‌هایی که به نظر چرب و “کره ای” شده اند به دست آورده است. برگ‌های این گیاه به صورت مجموعه ۳ تا ۶ تایی و در گونه‌هایی بسیار بیشتر- بر سطح زمین می‌روید. با بررسی دقیق متوجه خواهید شد که برگ‌ها دارای دو نوع غده ترشحی هستند. غدد برآمده‌ای که کار ترشح ماده چسبناک و کره‌ای را بر عهده دارند و غدد کوتاهی که مواد هضم و جذب کننده را ترشح می‌کنند.

این دو غده بویی ایجاد می‌کنند که مگسها، شته‌ها و شش پایان را به تله چسبناک جذب می‌کند. حشره‌ای که به دام بیافتد، با تقلا برای رهایی، موجب ترشح شیره هضم کننده می‌شود. برگ‌ها به آهستگی لوله می‌شوند و حشره را هضم و جذب می‌کنند.
۴- بلدرورت (bladderwort):
بلدرورت یا گیاه مثانه دار در برکه ها، دریاچه‌ها و نهر‌هایی با جریان آب آهسته و در کل در آب‌هایی با عمق کمتر از ۶۰ سانتیمتر یافته می‌شود. این گیاه بدون ریشه در نزدیکی سطح آب شناور می‌شود و شاخه‌های آن تا ۹۰ سانتیمتر و بلندتر رشد می‌کند و ساقه‌های آن پر برگ هستند. این ساقه‌ها تا ۲۰ سانتیمتر بالای سطح آب رشد می‌کنند و خوشه‌هایی از گل‌های زرد رنگ که شبیه گل میمون هستند، بر آن‌ها می‌شکفد.

 

ساقه‌های زیرآبی منشعب شده و برگ‌های نخ مانند بسیار از آن‌ها جوانه می‌زند. این برگ‌ها دارای کیسه‌های کوچک و سبکی هستند که مثانه یا bladder نام دارند. مثانه‌های جوان شفاف هستند و به تدریج تیره می‌شوند. هر مثانه در واقع تله ریز و تو خالی است که ورودی آن یک طرفه است.

اگر یک حشره آبزی کوچک یکی از چهار تار محرک این مثانه را لمس کند، در تله باز میشود و مانند یک جارو برقی، حشره به داخل این کیسه مکیده شده و درب تله در یک چشم برهم زدن حدود یک ۱۵ هزارم ثانیه – بسته می‌شود. ساقه‌ها که دارای غدد ترشح آنزیم هستند، کار هضم و جذب طعمه را بر عهده دارند. مثانه پس از یک یا دو ساعت آماده شکار طعمه جدید خواهد بود

این گیاه گوشت خوار و زیبا بومی سواحل شرقی آمریکای شمالی، تگزاس و جنوب شرقی کانادا و از خانواده‌ی ساراسنیاسه و گیاهی دائمی و با ریزوم میباشد. این گیاه هم حتما باید دارای خاکی ضعیف و مردابی و اسیدی مانند، باشد تا نیترات جذب نگردد، زیرا باید به وسیله‌ی حشرات جذب شود. گلدهی آن‌ها در اول بهار شروع شده و پس از اتمام شروع به تولید کوزه‌ها تا آخر پاییز میکنند در آخر پاییز هم گیاه پژمرده شده و انرژی خود را صرف ذخیره سازی در ریزوم میکند تا در بهار گلدهی داشته باشد.

 

برگ‌های این گیاه شبیه به یک قیف تکامل یافته و و برگ‌های بالاسری هم مثل یک هود عمل کرده و مثل یک دریچه از نفوذ آب باران به داخل کوزه جلوگیری میکند تا اسید معدع یا شیره کوزه رقیق نشوند. گل‌های آن چتر مانند و توسط زنبور‌ها گرده افشانی میشوند. حشرات به وسیله‌ی رنگ و بو و نکتار آن که بله‌ی کوزه ترشح میشوند، جذب شده و مسیر داخلی دیواره‌ی کوزه به وسیله‌ی آنزیم‌ها و شیره‌ی داخل کوزه چرب شده و مسیری یکطرفه را به وجود می‌آورد که دیگر برگشت ممکن نیست. هنگام به دام افتادن حشره‌ی بخت برگشته‌ی مادر مرده، آنزیم‌های پروتآز و دیگر آنزیم‌های تجزیه کننده حجوم اورده و حشره را طوری تجزیه می‌کنند که انگار از اول حشره‌ای نبوده؟! 

 

گیاهی از خانواده‌ی Lentibulariaceae و از زمان برادر، داروین تا سال ۱۹۹۸ هنوز راز این گیاه کشف نشده بود؟! بوته‌هایی به هم فشرده ودرهم وکسی هم شک نمیکرد که این گیاه ساده بوی مناطق مرطوب نیم کره جنوبی در آفریقا و آمریکا گوشت خوار باشد! البته در اشل کوچک یعنی حشرات بسیار ریزو میکروب‌های زیر خاک! خب داستان ازین قرار بود که در آزمایشگاه متوجه شدند ریشه‌های این گیاه بسیار ظریف و نا بجا بوده (زیرا از روی ریزوم‌ها جوانه زدند) و توانایی جذب آب و استحکام گیاه را ندارند.

 

استقرار این گیاه در خاک خای خیلی خیس یا مردابی صورت میگیرد. این گیاه ۲ جور برگ دارد یکی برگ‌های روی سطح که زحمت فتوسنتز و غذا سازی را میکشند و دومی برگ‌های زیر سطحی که وظیفه شکار موجودات را دارد، حتی جور ریشه‌ها در جذب آب و استحکام گیاه را هم میکشد. البته این برگ‌ها برای این کار کمی ساختار خود را تغییر داده و شبیه به لوله‌های توخالی مارپیچی میکند و سپس با فشار مکش پیوسته‌ی رو به داخل آب حشرات نیز به داخل کشیده میشوند سپس در طول مسیر به وسیله‌ی کرک‌ها و مو‌های جاذب جذب و هضم میشوند. سیستم این گل مثل گل اوتراکولاریا آبزی میباشد.
۷- Darlingtonia:

 

یک گیاه عجیب از خانواده‌ی گیاهان گوشت خوار. نگهداری این گیاه در منزل بسیار سخت بوده و دمای شبانه روز نقش اساسی در زندگی این گیاه ایفا میکند. اختلاف دمای مورد نیاز برای این گیاه در ریشه و ساقه حدود ۱۵ درجه تفاوت دارد یعنی ریشه دمای بیش ار ۱۰ درجه را نمیتواند تحمل کند. به خاطر ظاهرش سوسن کوبرا یا گیاه کبرا گفته میشود و بومی شمال کالیفرنیا است. نسبتا کمیاب و حساس بوده و بیشتر در مرداب‌ها و باتلاق‌ها زندگی میکند.

 

برگ‌های این گیاه به صورت تویوب درامده و در پایین محفظه‌ی هضم و در بالا هم دریچه ورود و تله، تعبیه شده است. اول قسمت بالای برگ که به رنگ قرمز و صورتی دارد حشره را جذب خود میکند همینطور آن دو قسمت برگ مانند جلوی تله دارای غدد ترشحی نکتار و شکر و مواد معطر دارد که به جذب حشره کمک میکند. بعد از اینکه حشره جذب شد همینطور که در شکل دیده می شود حشره از در ورودی وارد منطقه‌ی تله شده و از آنجایی که سقف ان منطقه شفاف است و آسمان پیداست، حشره میل به پرواز رو به بالا داخل آن و پیدا کردن راهی برای خروج دارد.

 

داخل هود و تله سطوح واکسی و چسبنده و دارای کرک‌های روبه جهت مخالف هستند و مادامی که حشره خسته شد و روی آن نشست دیگر راه برگشتی ندارد. داخل محفظه‌ی هضم اسید‌های آمینه و شیره‌ی معده کار هضم قسمت‌های نرم حشره را انجام داده و قسمت‌های سخت آن همانجا تجمع میکند یا دفع میشود. گل‌های این گیاه را حشرات گرده افشانی میکنند، ولی تابه حال حشره‌ی گرده افشان ان شناسایی نشده، ولی طبق حدسیات دانشمندان بنا به دلایل موثق توسط سوسک‌ها انجام میشود.
۸ – گل رنگین کمان Byblis:

یک جنس کوچک ۷ جنسی از خانواده‌ی بیبلیداسه که در سال ۱۷۷۰ در شمال استرالیا کشف شد. تقریبا از گونه‌های بیابانی گوشت خوار محسوب میشودولی گونه‌های آبزی نیز دارد. از انجا که دور ساقه‌ی ان را نوعی ماده موسیلاژی فرا گرفته بازتاب آن زیر نور آفتاب شبیه به رنگین کمان دیده می شود. به همین علت به آن گل رنگین کمان هم گفته می شود. تمامی این گیاهان بهتر است با سینی و از زیر آبیاری شود و تماما بهتر است ترکیبی از خاک کمپوست و ماسه استفاده شود.

 

گیاهی است یکساله یا چند ساله، که دارای ساقه‌های بلند و باریک، درگونه‌های یکساله دارای یک محور و در چندساله‌های چندین محور ساقه دارد. سرتا سر ساقه بجز گل‌ها دارای غده‌های چسبیده با ساقه که مواد موسیلاژی و چسبنده تولید میکند تا حدودی مثل گیاه شبنم خورشیدی عمل کرده وقتی حشره روی ساقه مینشیند و فکر میکند این غده‌ها نکتار هستند برگ‌های تیز گیاه که با غده‌ها پوشیده شده سرپاسرپا J عمل هضم این حشره را انجام میدهد. با این تفاوت که ساقه‌ی خود را به دور حشره پیچ نمیدهد.

گیاهی از خانواده‌ی دروزراسه و درواقع پسرعموی ونوس حشره خوار، به خاطر نوع فیلوتاکسی یا نحوه‌ی قرار گیری برگ‌ها به دور ساقه به ان گیاه آسیاب آبی هم گفته می شود. گیاهی بدون ریشه و تنها گونه کاملا آبزی میباشد که دارای ساقه‌های شناور روی آب است. عمل صید این گونه قابل رویت است. نیاز‌های اکولوژیکی آن تا حدودی هنوز ناشناخته مانده برای همین نسل آن در بیشتر نقاط دنیا متاسفانه به خاطر تغییر محیط زیست نابود شده، ولی در برخی کشور‌های دنیا مثل اروپا و استرالیا هنوز در برکه‌ها و مرداب‌ها یافت می شود و خدا رو شکر تا نابودی کامل راه زیادی مانده!

 

این گیاه برای انجام عمل شکار به آب گرم ۲۰ درجه نیاز داشته و به این صورت است که تله‌های این گیاه مثل ونوس با این تفاوت که زیر آب عمل میکند طوری که داروین به آن ونوس مینیاتوری آبزی نام برد، دارای کرک‌هایی هستند که وقتی لارو‌ها یا موجودات ریز به آن برخورد میکنند سریعا با فشار دادن آب به بیرون بسته شده و حشره را گیر می‌اندازد، سپس با آنزیم‌های مربوطه عمل هضم را شروع میکند. دهانه‌ی تله‌ها در فاصله‌ی زمانی ۰.۰۱ تا ۰.۰۲ ثانیه باز و بسته میشود که سریع‌ترین حرکت در بین گیاهان میباشد.
۱۰- ونوس حشره خوار dionea:

 

بسیاری از افراد هنگام صحبت از گیاه حشره خوار به یاد ونوس مگس خوار (Venus flytrap) می‌افتند. این گیاه در مرداب‌های سواحل شرقی آمریکا می‌روید و از جمله گیاهانی است که می‌توان در گلخانه نیز پرورش داد. تله این گیاه از دو برگ تشکیل شده که مانند کفه‌های صدف باز و بسته می‌شوند. به محض اینکه حشره‌ای محرک‌های درخشان این برگ‌ها را لمس کند، تله بسته می‌شود و تا زمان هضم حشره، بسته باقی می‌ماند. این گیاه از آن دسته گیاهانی است که میتواند بشمارد یعنی ۳ عدد کرک در وسط تله گیاه تعبیه شده که با برخورد به عین این ۳ کرک تله بسته میشود حتی اگر دو کرک تکان بخورد هم بسته نخواهد شد.

 

ازین جهت گیاه حرکات طعمه را میشمارد که از حضور و شکار وی مطمئن شود. امروزه این گیاه در رستوران‌ها استرالیا به جای دستگاه‌های مگس کش استفاده میشود تا از استفاده سم جلوگیری شود. تله‌های این گیاه فقط ۳ الی ۴ بار میتواند تا قبل از مردن و سیاه شدن شکار کند پس نباید هرگز با مداد یا دست و خودکار و برس بیخودی انرژی گیاه را تلف کنیم. نگهداری این گیاه در منزل راحت بوده و فقط به جای روشن و خاک خیس و البته ضعیف و اسیدی! و رطوبت بالا اشاره کرد. برای ایجاد شرایط مرطوبت کاشت آن در تراریوم توصیه می شود.

 

نکته‌ی جالب این است که گل‌های این گیاه بالاتر از برگ‌ها ظاهر میشوند که حشرات گرده افشان گیر تله نیوفتند JJ بعد از مدتی بذر هامیرسند که میتوان ان‌ها را در فریزر به مدت ۲ ماه نگه داشت و سپس کاشت یا میتوان گیاه را با تقسیم ریزوم تکثیر کرد. اکثرا مردم ازین نگرانند که در صورت نگهداری این گل در منزل چگونه باید به گیاه گوشت داد؟! در جواب میگویم که ماهی یک عدد مورچه، یا پشه کوره‌های منزل خودکار جذب این گیاه میشوند و مشکلی ازین نظر نیست در غیراین صورت میتوان با تکه گوشتی شکم گیاه خود را سیر کنید.

این گل سفالوتوس شباهت زیادی به نپانتس دارد، ولی در از نظر سیستماتیک هیچ رابطه‌ای با آن ندارد نپانتس از راسته‌ی میخک ها، ولی سفالوتوس از راسته شبدرترشک سانان میباشدوکیسه‌های کوچکی دارد که در دایره نزدیک بهم در روی زمین میرویند گیاه مشتمل بر این دایره کیسه‌ها و دایره دیگری، از برگ‌های معمولی سبز است این گیاه فقط در ناحیه کم وسعت خلنگزار ها‌ی جنوب استرالیا یافت می شود کیسه‌ها به رنگ سبز است وخطوط سرخ وسفید در اطراف لبه سر پوش کیسه‌ها دیده می شود سر پوش نیمه باز روی کیسه‌ها حرکت نمی‌کنند و در یک حالت ثابت مانده وکیسه را شبیه به یک گل معمولی جلوه میدهند کیسه از ماده ابکی وسیالی که برای خود ساخته نیمه پر است.

 

همیشه سبز بوده و دارای ریزوم است ارتفاع نزدیک به زمین دارد و برگ‌ها مستقیم از روی ریزوم بیرون می‌آیند. زیستگاه این گل به شدت در طبیعت به خاطر تخریب آن تهدید شده است. در مرداب‌ها و باتلاق‌ها و درز سنگ‌ها زندگی میکند. مکانیزم شکار مثل همان گل کوزه‌ای است یعنی حشره وارد شده، ولی دیگر نمیتواند خارج و همانجا هضم میشود. زائده‌ی چتر مانند بالای کوزه از نفوذ باران جلوگیری میکند

این گل زیبا از خانواده‌ی اناناس سانان میباشد و ظاهر شبیه به آکمائا دارد. ولی در باطن گوشت خوار است. همانطور که در مقاله‌ی اکمائا مطالعه کردید این گیاهان در حفره‌ی وسط خود آب ذخیره میکنند ودررون خانه هم باید آن تو آب ریخته شود. خب ذات گیاه اینطور ایجاب میکند. این گیاه گوشت خوار هم که بومی ونزوئلا و برزیل است درون ان حفره‌ی مرگبار خود آب ذخیره کرده، آبی که کمی معطر است و ناحیه دور کاسه آب نور ماوربنفش را بسیار بازتاب میدهد.

 

همانطور که میدانید چشم اکثر حشرات به نور بنفش حساس است و به طرف آن جدب میشود. این ناحیه بسیار لیز بوده و جای پای محکمی ندارد بنابراین حشراتی که به دور جمع میشود به آرامی داخل غرق و توسط آنزیم فسفاتاز و برخی باکتری‌ها تجزیه می شود.