پخش زنده
امروز: -
گزارش مکتوب
بازشدن قفل بافت فرسوده با کلید بازآفرینی شهری
بافت تاریخی قزوین؛ پیوند گذشته و آینده است که به علت فرسوده بودن آن نوسازی و بازسازی این بافت ضروری است.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز قزوین، در دنیای مدرن امروز که مردم در پیچ و خم خیابان‌ها و پل‌های گسترده و عظیم گم می‌شوند و در تو در توی لایه‌های شهر‌های آهنی و سرد و بی روح زندگی سخت را پشت سر می‌گذارند در برخی از شهرها مناطقی از ساختار‌های قدیمی با حفظ موقعیت اجتماعی و فرهنگی وجود دارد که گام برداشتن در این مناطق آرامش و کند بودن روند گذر زمان را به همراه دارد.
دو ساختار در شهر قزوین
شهر قزوین با دو ساختار تاریخی و مدرن دو شیوه از زندگی را برای مردم تداعی می‌کند. یک ساختار مجموعه‌ای از محلات اجتماعی همراه با فرهنگ غنی و مردم محور وجود دارد که قدمت این مجموعه از بافت تاریخی شهر قزوین به حدود ۱۲۰۰ سال نیز باز می‌گردد به طوری که گفته می‌شود قزوین تنها شهر باقی مانده از دوره ساسانیان در ایران است.
درساختاری دیگرشهر نشینی مدرن با ساختمان‌های بلند مرتبه و پل‌های زیر گذر و رو گذر عریض و طویل که در آن مردم به دنبال سرعت در رسیدن به مقصد هستند.
وجود آثار تاریخی ارزشمند از جمله مسجد و مدرسه حیدریه، وجود آب انبار‌های متعدد که نمادی از هماهنگ ساختن زندگی مردم با موقعیت آب و هوایی منطقه است، حسینیه‌ها، مقبره امامزادگان، بازار بزرگ قزوین، کاروانسرای سعد السلطنه به عنوان بزرگترین کاروانسرای سر پوشیده ایران، عمارت‌هایی از دوران صفویه از جمله عمارت عالی قاپو، مقبره حمداله مستوفی دانشمند بزرگ جغرافیای ایران، حمام‌ها، وجود محلات قدیمی با مردمی از یک ساختار اجتماعی و فرهنگ غنی بر اهمیت توجه و حفظ بافت تاریخی قزوین افزوده است.
در عین حال از حدود ۵۰ سال گذشته با توجه به افزایش رشد جمعیت شهر نشینی و گسترش شهر، طرح‌ها و برنامه‌هایی در این شهر ارزشمند تاریخی اجرا شد که موجب از بین رفتن برخی از آثار ارزشمند و نیز بر هم خوردن موقعیت اجتماعی محلات و جابه جا شدن و کوچ مردم ساکن در محدوده بافت تاریخی شده است.
سوداگری در بافت تاریخی و فرسوده
این در حالی است که سوداگری برخی (حتی مدیران) به بهانه اجرای طرح‌های اقتصادی، تجاری و بلند مرتبه سازی موجب فراهم شدن زمینه دست درازی به این مجموعه فرهنگی ارزشمند شده، اما می‌توان با یک برنامه ریزی صحیح و دقیق و فراهم ساختن زمینه بازسازی واحد‌های مسکونی و ساختار معابر و محلات قدیمی در این محدوده زمینه درآمد زایی از طریق توسعه و رونق گردشگری را فراهم کرد.
در این رابطه در سال‌های اخیر بنا بر توصیه مقام معظم رهبری و برنامه ریزی دولت در زمینه حفظ مجموعه بافت‌های سطح شهرها، اجرای طرح باز آفرینی شهری دردستور کار قرار گرفته است که می‌تواند گام مناسبی در راستای حفظ ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی شهرها باشد.
طرح بازآفرینی بافت فرسوده، فرصت مناسبی است تا با اجرای آن خانه‌های فرسوده و محله‌های قدیمی را نوسازی کرد.
توسعه شهرنشینی، طولانی شدن مدت زمان سکونت در شهرها، افزایش جمعیت و در نهایت اتمام عمر بنا‌های شهری موجب شده تا همواره بخشی از شهرها با عنوان بافت فرسوده معرفی شوند.
بافت‌های فرسوده قزوین به‌رغم هویت تاریخی و فرهنگی از نظر اجتماعی و شهرنشینی با مشکلات و چالش‌های متعددی مواجه اند که بازآفرینی شهری در آن‌ها ضروی است.
هدف اصلی در اجرای طرح بازآفرینی شهری، حفاظت و صیانت از افرادی است که در سکونت‌گاه‌های نامناسب و ناکارآمد با بافت‌های ضعیف، مشکل‌دار و فرسوده شهری زندگی می‌کنند و در مواجهه با حوادث طبیعی و غیرطبیعی با خطر روبه‌رو هستند، اما در این مناطق خانه‌هایی نیز وجود دارد که از دید میراث فرهنگی باارزش اند.
تراکم جمعیتی ساکن در بافت‌های فرسوده، ریزدانه بودن بناها، سخت‌گذر و قدیمی بودن کوچه‌ها و مسیر‌ها از مهم‌ترین مواردی است که موجب شده تا هشدار‌های مختلفی مبنی بر کاهش امنیت و سلامت مردم در این مناطق به گوش برسد.
اجرای طرح بازآفرینی شهری و چالش‌های پیش رو
استان قزوین با ۲۸ شهر و ۶ شهرستان با جمعیت بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر، یکی از شهر‌های بسیار مهم تاریخی کشور محسوب می‌شود و در حال حاضر ۱۳ محله در استان قزوین با هزار و ۴۳۸ هکتار بافت ناکارآمد شهری شناسایی شده است که تقریباً ۲۰ درصد مساحت شهر‌های استان قزوین را با ۳۱ هزار خانوار ساکن تشکیل می‌دهند.
شهر قزوین دارای ۴۵۰ هکتار بافت فرسوده است که محلات سردار، بُلاغی، امامزاده حسین (ع)، راه‌آهن، دیمج، لالوها، هادی‌آباد و نشاط با ۱۳۰ هزار نفر جمعیت دارای طرح‌های بازآفرینی شهری هستند.
از آنجایی که درصد قابل توجهی از ساکنان شهرها در بافت‌های ناکارآمد زندگی می‌کنند، پرداختن همه‌جانبه به مبحث بازآفرینی شهری از ضروریات جامعه محسوب می‌شود؛ اما فعالان این حوزه می‌دانند که بازآفرینی شهری به همین سادگی‌ها هم نیست.
محله محوری رکن توسعه اقتصادی شهرها
معاون عمرانی استانداری قزوین می‌گوید: محله محوری یکی از ارکان توسعه اقتصادی شهرها است، چون محله‌ها در رونق و توسعه اقتصاد شهری سهم به سزایی دارند.
علی فرخزاد با اشاره به اجرای طرح بازآفرینی، همگام با سیاست‌های ملی و دستورالعمل‌های ابلاغی می‌افزاید: از جمله اقدامات صورت گرفته در این حوزه به ویژه در سطح شهر قزوین به عنوان مرکز استان، مصوبات کمیسیون ماده پنج در خصوص توجه به معماری و شهرسازی ایرانی و اسلامی و طراحی نما الزامی است.
به گفته فرخزاد، در این راستا با طرح موضوع در کمیسیون ماده پنج و موافقت و همراهی تمامی اعضا با رویکرد اتخاذ شده، برای اولین بار در سطح استان استفاده از نما‌های با ریشه غیرایرانی همچون نما‌های موسوم به رومی که علاوه بر تجانس نداشتن از نظر فرهنگی در بعد ایمنی نیز دارای مشکل بودند که در سطح شهر قزوین ممنوع شده است.
سکونت ۱۴ درصدی جمعیت شهری قزوین در بافت فرسوده
چهارده درصد از جمعیت شهری استان قزوین در بافت‌های فرسوده زندگی می‌کنند، این را معاون بازآفرینی شهری و مسکن اداره‌کل راه و شهرسازی استان قزوین می‌گوید.
مجید فرجی پور می‌افزاید: شهر‌های استان از جمله قزوین، آبیک، تاکستان، الوند، بیدستان، بوئین‌زهرا، شال، اسفرورین، آوج، آبگرم، محمودآباد و اقبالیه از جمله شهر‌هایی هستند که تعیین محدوده بافت فرسوده و اقدامات بازآفرینی در آن‌ها در دست انجام است.
فرجی پوربا بیان اینکه طرح‌های بازآفرینی خوبی در محله‌های راه‌آهن، هادی‌آباد، آقاکبیر و سردار انجام شده است، اضافه می‌کند: با همکاری شهرداری در محله هادی‌آباد پروژه‌های بازآفرینی نظیر تامین زیرساخت‌ها، احداث پارک محله، فرهنگسرا، خانه بهداشت، اجرای شبکه آب، آسفالت و جدول گذاری معابر انجام شده است.
او با اشاره به پرداخت تسهیلات برای نوسازی بافت‌های فرسوده اضافه می‌کند: این تسهیلات با سود ۹ درصد تا سقف ۴۰ میلیون تومان و قابل افزایش به ۶۰ میلیون تومان است که ۲۰ میلیون دیگر آن با سود ۱۸ درصد به متقاضیان پرداخت می‌شود.
در کنار آن تسهیلات ودیعه اسکان موقت نیز تا سقف ۲۰ میلیون تومان به متقاضیان پرداخت می‌شود و این تسهیلات در کنار مشوق‌های شهرداری نظیر صدور پروانه ساخت به‌صورت رایگان، مجموعه مشوق‌هایی است که برای ساکنان بافت‌های فرسوده استان در نظر گرفت شده است.
انتخاب ۴ محله در قزوین بعنوان پایلوت بازآفرینی شهری
معاون بازآفرینی شهری و مسکن راه و شهرسازی استان می‌گوید: وجود بنا‌های ناپایدار، واحد‌های مسکونی کوچک و همچنین نبود زیرساخت‌های مناسب و معابر کم عرض، تاکید بر ضرورت انجام پروژه‌های بازآفرینی در این محله را افزایش داده است.
فرجی پور با بیان اینکه، پروژه‌های بازآفرینی در محله‌های تعیین شده از جمله هادی‌آباد با اعتبارات شرکت بازآفرینی شهری ایران و بصورت اقدام مشترک با شهرداری قزوین (از ﻣﺤﻞ ﺗﺒﺼﺮه ۱۸ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﺎل ۱۳۹۷) انجام شده یا در حال انجام است، می‌افزاید: سه پروژه بازآفرینی سرای محله، بهسازی معابر و پارک در این محله تعریف شده است.
به گفته او، به علت پایین بودن ارزش زمین در این محله، نوسازی بصورت خود مالکی برای ساکنان مقرون به صرفه نیست و به همین منظور به دنبال ایجاد انگیزه و تشویق ساکنین محله برای تولید مسکن بصورت تجمیع هستند.
فرجی پور می‌گوید: در این زمینه بسته‌های تشویقی خوبی نظیر تسهیلات نوسازی ۶۰۰ میلیون ریالی (۴۰۰ میلیون ریال با نرخ بهره ۹ درصد و ۲۰۰ میلیون با نرخ ۱۸ درصد)، رایگان بودن صدور پروانه ساخت و تخفیف در عوارض شهرداری اختصاص داده شده است.
معاون بازآفرینی شهری و مسکن اداره کل راه و شهرسازی استان عنوان می‌کند: با انجام طرح‌های پیشگام و محرک توسعه بازآفرینی در محلات هدف شهر قزوین، انگیزه سرمایه‌گذاران و ساکنین محله به امر بهسازی کالبدی به ویژه در بخش مسکن بیشترمی شود.
فرجی پور درباره تولید مسکن در محلات هدف بازآفرینی شهر قزوین، عنوان می‌کند: در زمینه طرح اقدام ملی تولید مسکن با کمک شهرداری قزوین برنامه‌های مشترکی بصورت الگوسازی در حال تدوین است.
اعطای اعتبار به طرح‌های بازآفرینی شهری
مدیرکل راه و شهرسازی استان از تخصیص ۱۳ میلیارد تومان اعتبار به صورت نقد و اوراق برای تکمیل برخی طرح‌های بازآفرینی استان خبر میدهد و می‌گوید: با توجه به پیش بینی اعتبارات در حوزه بازآفرینی، اقداماتی در حوزه‌های مختلف انجام گرفته که با عنایت به پیگیری‌های انجام شده از ۲ محل اعتباراتی به صورت نقدی تامین شد.
به گفته مبارک‌قدم، اعتباری به مبلغ هفت میلیارد تومان در قالب تفاهم‌نامه‌ای میان سازمان برنامه و بودجه کشور و شرکت بازآفرینی ایران ابلاغ شده که اعتبارات آن از دو محل منابع داخلی شرکت بازآفرینی و صندوق توسعه ملی تأمین شده است.
دبیر ستاد بازآفرینی شهری استان می‌افزاید: با توجه به نبود امکان تعریف طرح جدید، این طرح‌ها باید قبلا در ستاد بازآفرینی شهری استان مصوب شده باشند که به همین منظور مبلغ ۶ میلیارد تومان هم به صورت اوراق به استان تخصیص داده شده است.
کاهش آشفتگی‌های بصری شهری درسایه بازآفرینی
سرپرست معاونت بازآفرینی شهری و مسکن و ساختمان اداره کل راه و شهرسازی استان می‌گوید: قزوین دارای محله‌های تاریخی، فاخر و ارزشمندی است که نیاز به احیا و بازسازی دارد.
به گفته مجید فرجی‌پور، استان قزوین در بحث برنامه‌های بازآفرینی شهری اقدامات زیربنایی، روبنایی و نرم‌افزاری لازم را جهت انجام بهتر فرآیند برنامه‌های بازآفرینی شهری در دستور کار قرار داده که به همین منظور تهیه طرح‌های بازآفرینی شهری، طرح‌های زیربنایی و ساختار کوتاه‌مدت و بلندمدت در حد محله و ناحیه جهت بهبود کیفیت زندگی و جذب اعتبارات تخصیصی و لازم در جهت بازآفرینی شهری و محلات استان قزوین در حال اجراست.
بازآفرینی کالبدی و سیمای منظر شهری و جلوگیری از آشفتگی‌های بصری در محلات ناکارآمد و نیاز به توجه ستاد بازآفرینی شهری است که با توجه به اهمیت موضوع و توجه به محلات با هویت تاریخی شهر قزوین و برنامه‌های پیش‌بینی شده سعی بر نگهداشت جمعیت در محلات با هویت تاریخی و احیا اراضی تملک برخی از اراضی جهت پیش‌بینی و استقرار کاربری‌های موردنیاز محله بوده است.
او می‌افزاید: از طرف دیگر بازآفرینی شهری در جهت حفظ هویت تاریخی اقدام به خرید برخی خانه‌های تاریخی و در بلندمدت تبدیل آن به مکان‌های با هویت و جذب گردشگر کرده است و در راستای سیاست‌های اقدام ملی به دنبال تامین مسکن در برخی محلات برای قشر‌های متوسط بوده است.
فرجی‌پور می‌گوید: ستاد بازآفرینی شهری در قدم اول جهت بهینه بودن جلسات و تصمیم‌گیری‌ها سیاست تهیه طرح بازآفرینی شهری برخی شهر‌های استان به منظور تعیین محلات هدف را در اولویت برنامه‌ریزی و تخصیص اعتبار داشته است و بیشتر شهر‌های استان طرح‌های در دست تهیه و در حال تصویب دارند.
اختصاص اعتبار برای بازآفرینی شهری درشهرقزوین
سرپرست معاونت شهرسازی و معماری شهرداری قزوین هم می‌گوید: امسال حدود سه میلیارد تومان اعتبار برای طرح‌های بازآفرینی شهری قزوین تخصیص یافت که در ۲ محله هادی‌آباد و بلاغی برای ساماندهی و بهسازی معابر و احداث سرای محله در حال اجرا ست.
به گفته حمید ضیایی، محلات چهارده‌گانه شهری قزوین شامل باغ نشاط، بلاغی، آخوند، پنبه ریسه، محله سردار، راه‌آهن، سپه، زبیده خاتون، امامزاده علی (ع)، لالوآباد، چوبیندر، هادی‌آباد، دیمج، آقاکبیر و سبزه‌میدان در دستور کار قرار گرفتند.
بسته‌های تشویقی برای نوسازان بافت فرسوده
سرپرست معاونت شهرسازی و معماری شهرداری قزوین می‌افزاید: شهرداری قزوین بعد از مصوب شدن نقشه بافت فرسوده شهری، مشوق‌هایی را برای ترغیب سازندگان مسکن و کاهش عوارض صدور پروانه در دستور کار قرارداده است و صاحبان پلاک‌های تجاری و مسکونی در این محدوده در صورت گشایش معابر و عقب‌نشینی برای توجه به موضوع بحران و تردد خودرو‌های آتش‌نشانی و اورژانس، حداقل سه برابر میزان عقب‌نشینی، تراکم رایگان دریافت می‌کنند.
ضیایی با اشاره به اماکن ارزشمند تاریخی و میراث فرهنگی در محدوده بافت فرسوده از نظر توجه به موضوع میراثی شهر تاریخی قزوین، می‌گوید: هرچند برخی از مناطق محدوده بافت فرسوده همچون هادی‌آباد و آبگیلک ارزش میراثی ندارند، اما برخی از مناطق همچون دیمج و مرقد مطهر امامزاده حسین (ع) دارای تک بنا‌های ارزشی میراثی هستند و تلاش می‌شود حریم این بنا‌های میراثی و تاریخی رعایت شود.
او این را هم اضافه می‌کند که بر اساس آن تمامی دستگاه‌های خدمات‌رسان موظف هستند حداقل ۳۰ درصد از هزینه‌های زیرساختی سالانه خود را در محلات هدف برای اجرای طرح بازآفرینی شهری هزینه کنند.
به گفته این مسئول، طرح احیای مناطق قدیمی و فرسوده و نیز اجرای طرح پیاده محور در محدوده سبزه میدان، خیابان پیغمبریه و امام خمینی (ره) تا محدوده مجموعه سرای سعدالسلطنه، کوچه چراغ برق و دولتخانه صفوی در دستور کار شهرداری قزوین قرار گرفته است.
بهره‌مندی ۵۰ درصدی تخفیف صدور پروانه در بافت فرسوده
شهردار قزوین می‌گوید: ساکنان بافت‌های فرسوده از تخفیف ۵۰ درصدی عوارض صدور پروانه بهره‌مند می‌شوند.
سیاوش طاهرخانی با اشاره به سیاست‌های ابلاغی دولت و اهمیت نوسازی بافت‌های فرسوده اضافه می‌کند: بسته‌های پیشنهادی، تشویقی برای ساخت‌وساز در بافت‌های فرسوده ناکارآمد شهری تعریف شده است.
طاهرخانی وسعت بافت‌های فرسوده قزوین را ۵۷۰ هکتار اعلام می‌کند و می‌افزاید: مجموعه مدیریت شهری با اعمال سیاست‌های محرک و ارایه بسته‌های تشویقی به شهروندان و سرمایه‌گذاری در راستای نوسازی و افزایش سطح رفاه ساکنان آن گام برمی دارد.
طاهرخانی می‌گوید: جمعیت ساکن در بافت‌ها فرسوده شهر قزوین حدود ۱۵۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود که باید فکر اساسی برای بهبود وضعیت چاره‌اندیشی کرد.
او اضافه می‌کند: شهرداری با تصویب شورای شهر امتیازات تشویقی را برای رونق ساخت‌وساز در بافت‌های فرسوده مصوب کرده است.
طاهرخانی عنوان می‌کند: بافت‌های فرسوده و قدیمی این شهر به معضل بزرگ و اساسی برای مدیریت شهری تبدیل شده و در صورتی که ساماندهی نشود، خسارت‌های جبران‌ناپذیری را به دنبال خواهد داشت.
شهردار قزوین با اشاره به سکونت‌گاه‌های غیررسمی واقع در اطراف شهر قزوین، می‌افزاید: نیاز امروز شهر همراهی دوجانبه شهروندان و مسئولان در همه سطوح است، باید در خواست‌های شهروندانی که در بافت فرسوده شهر ساکن هستند توجه ویژه کرد.
به گفته طاهرخانی سعی می‌شود سالانه ۱۵۰ پروانه ساخت در بافت فرسوده شهر قزوین به مساحت ۱۰۰ هزار متر مربع صادر شود.
بافت فرسوده قزوین، دغدغه مهم مدیریت بحران
مدیرکل مدیریت بحران استان می‌گوید: بافت فرسوده در شهرها و بالاخص شهر قزوین آسیب‌پذیرترین نواحی در برابر زلزله، نشست و آبگرفتگی نامقاوم هستند و مقاوم‌سازی، نوسازی و رفع خطر آن‌ها باید در دستور کار دستگاه‌های متولی و مردم قرار گیرد.
به گفته مهدیخانی، بافت فرسوده قزوین که بیش از ۵۰۰ هکتار می‌شود، دغدغه بزرگی برای مدیریت بحران است چرا که در سال‌های اخیر شاهد بروز مشکل بزرگی به شکل نشست ساختمان هستیم که علت عمده آن، شکستگی لوله‌های آب بر اثر عبور وسایل نقلیه سنگین و نفوذ آب به فونداسیون ساختمان‌هاست.
بافت فرسوده از نگاه کارشناسان
استادیار دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) قزوین می‌گوید: هزار و ۲۵۰ هکتار در یک نگاه تهدیدی برای استان و در یک نگاه دیگر فرصت محسوب می‌شود؛ اینکه ما تهدید را در اولویت قرار دهیم یا فرصت را، به توان مدیران استان برمی‌گردد.
رحیم هاشم‌پور می‌افزاید: اصولا هر ۱۰ سال یکبار به موضوع بافت فرسوده رسیدگی و برنامه‌هایی برای آن تنظیم می‌شود، ولی با توجه به وسعت بالای بافت فرسوده در استان به نظر می‌رسد که یا طرح‌های ارائه شده ناکارآمد بودند و یا اینکه مدیران گذشته از توانایی کمتری برخوردار بودند.
در این بین به طور حتم بازآفرینی شهری یکی از روش‌های مداخله در بافت است که به نوعی به تولد دوباره بافت منجر می‌شود.
اما کارشناسان برای بازآفرینی شهری سه فاکتور بخش خصوصی، شهرداری و مشارکت در سرمایه و ساخت را مهم می‌دانند.
از نگاه استادیار دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) اعطا وام به تنهایی قادر به ایجاد تغییر در بافت فرسوده نیست، بلکه ورود سرمایه و ساخت در بافت فرسوده از عوامل مهم بازآفرینی است.
عدم موفقیت مدیران شهری بیشتر به دلیل ضعف مالی مالکین در ساخت‌وساز است و مبلغ وام اعطایی، علیرغم افزایش‌هایی که صورت گرفته به هیج‌وجه برای تخریب و بازسازی کافی نیست.
رحیم هاشم‌پور اعتقاد دارد، روش‌های مداخله هم از نوع طرح تجمیع به پشتوانه انبوه‌سازان همراه با حمایت شهرداری با تعدیل حداکثری ضوابط و مقررات از طرف شهرداری، می‌تواند بازآفرینی در بافت فرسوده را سرعت بخشد.
ظرفیت‌ها و مشکلات بافت‌های فرسوده و تاریخی
مدیر اداره پژوهش، کارآفرینی و ارتباط با صنعت دانشگاه پیام نور قزوین هم می‌گوید: بافت‌های فرسوده و تاریخی در شهرها بافت‌هایی هستند که دچار فرسودگی کالبدی شده‌اند که زمینه ساز بسیاری از معضلات مانند دسترسی و حمل و نقل شده اند
مریم چرخچیان می‌افزاید: این امر منجر به جابجایی جمعیت در این مناطق شده و لذا ساکنین خود را در طول زمان از دست می‌دهند که در واقع نیمه تاریک بافت‌ها محسوب می‌شود
چرخچیان اضافه می‌کند: نیمه روشن این بافت‌ها همه عناصر کالبدی و کوچه پس کوچه‌ها نمادی از هویت و فرهنگ شهر هستند و به واسطه همین امر در سراسر دنیا محل حضور گردشگران به شمار می‌روند که نتیجه آن رونق اقتصادی و فرهنگی شهر و ساکنین آن است.
وی با بیان این مطلب که بهره گرفتن از این ظرفیت مستلزم برخورد و مداخله صحیح در بافت است معتقد است در این زمینه باید نقشه جامع از بناها و معابر قابل نگهداری تهیه شود به طوری که امروزه بسیاری از بافت شهر‌های پر جاذبه اروپایی همچون پراگ، وین و ونیز بنا‌های گذشته و جداره‌های خارجی آن برای جذب گردشگران حفظ می‌شود در حالی که در کشور ما نحوه برخورد با این بافت‌ها و بناها بسیار تهاجمی است.
این استاد دانشگاه ارائه و تدوین ضوابط دقیق و منطبق با هویت کالبدی شهر برای هدایت ساخت و ساز‌های جدید را الزامی می‌داند و می‌افزاید: تمایز قائل شدن به لحاظ تراکم و ارتفاع در این بافت‌ها سبب دانه بندی بافت شده است و این امر چهره جدید و نا متناسبی به بافت بخشیده که افراد هیچ خاطره و پیوندی با آن ندارند.
چرخچیان اضافه می‌کند: به منظور حفظ ساکنین در بافت‌ها و عدم جابجایی جمعیت باید زمینه تشویق ساکنین به سمت مرمت خود جوش محل سکونت خود و مشارکت در احیاء و ساماندهی این بافت‌ها از طریق اعطای تسهیلات، حمایت‌های مالی و نیز جلوگیری از حضور دلالان و سودا گران زمین و مسکن فراهم شود.
وی تاکید می‌کند مداخله در بافت نباید منتهی به حذف یا جابجایی جمعیت شود به طوری که پیوند‌های اجتماعی در میان همسایگان و ساکنین در محلات را تحت الشعاع قرار میدهد. به گفته وی: طراحان و برنامه ریزان باید این نکته را مد نظر قرار دهند که اگر مداخلات کالبدی به نحو صحیح صورت نگیرد ضمن لطمه زدن به هویت شهر تاثیرات اجتماعی و فرهنگی جبران ناپذیری به همراه خواهد داشت.
محدوده بافت
معاونت امور عمرانی استانداری قزوین هم معتقد است: بافت فرسوده شامل دو بخش بافت تاریخی و بافت‌های ناکارآمد و غیر قابل استفاده است که باید برای هر یک از این دو محدوده نسخه‌ها و روش‌های متفاوت اجرا کرد.
علی فرخزاد می‌گوید: در گذشته طرح تملک، تجمیع و بازسازی در محدوده بافت فرسوده اجرا شد در حالی که تجربه ناموفقی در ورود به طرح باز سازی این محدوده را شاهد بودیم.
فرخزاد با اشاره به اینکه دربافت هادی‌آباد شهر قزوین حدود ۳۰۰ واحد را شهرداری تملک کرد می‌افزاید: به علت اینکه امکان تملک همه واحد‌های مسکونی در این منطقه وجود نداشت و نیز تعداد زیادی از خانواده‌ها در واحد‌های مسکونی ۵۰ و ۶۰ متری ساکن بودند که توان خرید یا اجاره واحدی مشابه را نداشتند اجرای این طرح متوقف ماند.
وی به اجرای طرح بازآفرینی شهری در محدوده‌های بافت اشاره و اضافه می‌کند: در طرح باز آفرینی شهری از نظر شکل و ساختار محله‌هایی تعریف شد و در آن با احداث پارک محله، فرهنگسرا، خانه فرهنگ، مجموعه فرهنگی ورزشی به محدوده بافت ورود پیدا کردیم.
فرخزاد در ادامه با اشاره به مجموعه بافت تاریخی شهر قزوین و لزوم توجه و حفظ این محدوده اظهار می‌دارد: به علت وجود آثار و بنا‌های تاریخی در این محدوده امکان تملک و تخریب واحد‌های مسکونی وجود ندارد و در عین حال با این کار مفهوم محله نیز در این بافت از بین می‌رود.
معاون عمرانی استاندار جزیره‌ای عمل کردن دستگاه‌های اجرایی را از ایرادات این طرح ذکر می‌کند و معتقد است ، برای رفع این مشکل در برنامه ششم توسعه در ماده ۵۹، هدفگذاری باز آفرینی شهری در دو هزارو ۷۰۰ محله در سطح کشور به وزارت راه و شهر سازی و سازمان برنامه و بودجه ماموریت داده شد. به گفته وی: بر این اساس در فرآیند برنامه ۶ ساله باید سالانه این محلات مورد باز آفرینی قرار گرفته و هر دستگاه بر اساس چارت تعیین شده در محلات ورود پیدا می‌کنند.
فرخزاد می‌گوید: برهمین اساس در استان قزوین طی فرآیند ۳ساله باز آفرینی در جمیع ابعاد از جمله احداث خدمات رو بنایی، زیر بنایی، فضای شهری، برنامه مسکن و توانمند سازی ساکنین در محلات انجام شده است.
او می‌افزاید: به صورت عملی از سال ۹۶ محلات هدف در شهر قزوین مشخص شد و در این رابطه کار مطالعات در برخی از محلات سپری شده است و در برخی از محلات نیز ورود پیدا کرده‌ایم و در برخی از محلات هم موضوع توانمند سازی اجرا می‌شود.
معاون عمرانی استاندار یکی از چالش‌های پیش رو در محدوده بافت شهر قزوین را همپوشانی بافت فرسوده و بافت تاریخی اعلام می‌کند و می‌افزاید: سیاست‌های برنامه ریزی شده برای بافت فرسوده با سیاست‌های محدوده بافت تاریخی متغیر است و در بافت تاریخی به علت وجود آثار تاریخی و پیشینه‌هایی از لایه‌های خاک عملیات اجرای طرح باز آفرینی با کندی انجام می‌شود.
تسهیلات ویژه برای بازسازی بافت فرسوده
معاون شهر سازی و معماری شهرداری قزوین هم می‌گوید: نقشه محدوده بافت فرسوده در سال ۱۳۸۴ تصویب شد و طی سه مرحله در کمیسیون ماده ۵ به آن اضافه شده است.
فرزانه نظری پور همچنین با اشاره به انتخاب ۱۲ محله هدف در محدوده بافت فرسوده شهر قزوین برای اجرای طرح بازآفرینی شهری می‌افزاید این طرح در جلسات ستاد بازآفرینی شهری به تصویب رسیده است و بر اساس آن تمامی دستگاه‌های خدمات رسان موظف هستند حداقل ۳۰درصد از هزینه‌های زیرساختی سالانه خود را در این محلات هدف برای اجرای طرح بازآفرینی شهری هزینه کنند.
طرح ملی مسکن در بافت فرسودن نیازمند مشارکت مردمی
معاون وزیر راه و شهرسازی می‌گوید: اجرای طرح ملی مسکن در بافت‌های فرسوده نیازمند مشارکت مردم است و برخی استانها مانند قزوین در این زمینه عقب‌تر از بقیه استانها هستند.
محمود محمودزاده در قزوین، با بیان اینکه طرح اقدام ملی مسکن شامل ساخت ۴۰۰ هزار واحد مسکونی است که ۱۰۰ هزار واحد آن در بافت فرسوده ساخته می‌شود می‌افزاید: در صورت همکاری مردمی طرح ملی مسکن می‌تواند بسیاری از مشکلات بافت فرسوده را برطرف سازد.
محمود زادره اضافه می‌کند: اراضی بافت فرسوده یک تفاوت اساسی با سایر زمین‌ها دارد و این تفاوت هم این است که مالکیت آن شخصی است و تصمیم‌گیری برای اجرای طرح ملی مسکن در آن با دولت نیست لذا نیازمند مشارکت مردمی است.
ساماندهی بافت فرسوده در اولویت
استاندار قزوین نیز می‌گوید: بافت فرسوده از چالش‌های مهمی است که باید به عنوان اولویت مهم در دستور کار شهرداری قزوین قرار بگیرد، در این میان دولت نیز در کنار شهرداری قرار دارد.
هدایت‌الله جمالی‌پور می‌افزاید: بازسازی بافت‌های فرسوده برای مردم هزینه بر است و باید همواره برنامه مدون و جامعی برای آن اتخاذ کرد
جمالی پور با بیان اینکه بازآفرینی شهری یکی از مهم‌ترین عوامل توسعه شهری است اضافه می‌کند: سهم استان در حوزه بازآفرینی شهری ۲ هزار و ۱۴۴ واحد مسکونی در نظر گرفته شده است که تحقق آن، نیازمند مشارکت همه دستگاه‌های اجرایی مربوطه است؛ و سخن پایانی این که به‌منظور حفظ ساکنین در بافت‌ها و عدم جابجایی جمعیت باید زمینه تشویق ساکنین به سمت مرمت خودجوش محل سکونت خود و مشارکت در احیا و ساماندهی این بافت‌ها از طریق اعطای تسهیلات، حمایت‌های مالی و نیز جلوگیری از حضور دلالان و سوداگران زمین و مسکن فراهم شود.
بدون شک نقش بازآفرینی شهری شرایط کیفی زندگی و توجه به مناطق و بنا‌هایی در شهر‌هاست که برای مردم ایمن نیستند و یا نیاز به تعمیر و نوسازی دارند و علیرغم اقدام‌هایی که شده، به نظر می‌رسد تحقق این مسئله همت و برنامه‌ریزی بیشتری را می‌طلبد.
دو ساختار در شهر قزوین
شهر قزوین با دو ساختار تاریخی و مدرن دو شیوه از زندگی را برای مردم تداعی می‌کند. یک ساختار مجموعه‌ای از محلات اجتماعی همراه با فرهنگ غنی و مردم محور وجود دارد که قدمت این مجموعه از بافت تاریخی شهر قزوین به حدود ۱۲۰۰ سال نیز باز می‌گردد به طوری که گفته می‌شود قزوین تنها شهر باقی مانده از دوره ساسانیان در ایران است.
درساختاری دیگرشهر نشینی مدرن با ساختمان‌های بلند مرتبه و پل‌های زیر گذر و رو گذر عریض و طویل که در آن مردم به دنبال سرعت در رسیدن به مقصد هستند.
وجود آثار تاریخی ارزشمند از جمله مسجد و مدرسه حیدریه، وجود آب انبار‌های متعدد که نمادی از هماهنگ ساختن زندگی مردم با موقعیت آب و هوایی منطقه است، حسینیه‌ها، مقبره امامزادگان، بازار بزرگ قزوین، کاروانسرای سعد السلطنه به عنوان بزرگترین کاروانسرای سر پوشیده ایران، عمارت‌هایی از دوران صفویه از جمله عمارت عالی قاپو، مقبره حمداله مستوفی دانشمند بزرگ جغرافیای ایران، حمام‌ها، وجود محلات قدیمی با مردمی از یک ساختار اجتماعی و فرهنگ غنی بر اهمیت توجه و حفظ بافت تاریخی قزوین افزوده است.
در عین حال از حدود ۵۰ سال گذشته با توجه به افزایش رشد جمعیت شهر نشینی و گسترش شهر، طرح‌ها و برنامه‌هایی در این شهر ارزشمند تاریخی اجرا شد که موجب از بین رفتن برخی از آثار ارزشمند و نیز بر هم خوردن موقعیت اجتماعی محلات و جابه جا شدن و کوچ مردم ساکن در محدوده بافت تاریخی شده است.
سوداگری در بافت تاریخی و فرسوده
این در حالی است که سوداگری برخی (حتی مدیران) به بهانه اجرای طرح‌های اقتصادی، تجاری و بلند مرتبه سازی موجب فراهم شدن زمینه دست درازی به این مجموعه فرهنگی ارزشمند شده، اما می‌توان با یک برنامه ریزی صحیح و دقیق و فراهم ساختن زمینه بازسازی واحد‌های مسکونی و ساختار معابر و محلات قدیمی در این محدوده زمینه درآمد زایی از طریق توسعه و رونق گردشگری را فراهم کرد.
در این رابطه در سال‌های اخیر بنا بر توصیه مقام معظم رهبری و برنامه ریزی دولت در زمینه حفظ مجموعه بافت‌های سطح شهرها، اجرای طرح باز آفرینی شهری دردستور کار قرار گرفته است که می‌تواند گام مناسبی در راستای حفظ ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی شهرها باشد.
طرح بازآفرینی بافت فرسوده، فرصت مناسبی است تا با اجرای آن خانه‌های فرسوده و محله‌های قدیمی را نوسازی کرد.
توسعه شهرنشینی، طولانی شدن مدت زمان سکونت در شهرها، افزایش جمعیت و در نهایت اتمام عمر بنا‌های شهری موجب شده تا همواره بخشی از شهرها با عنوان بافت فرسوده معرفی شوند.
بافت‌های فرسوده قزوین به‌رغم هویت تاریخی و فرهنگی از نظر اجتماعی و شهرنشینی با مشکلات و چالش‌های متعددی مواجه اند که بازآفرینی شهری در آن‌ها ضروی است.
هدف اصلی در اجرای طرح بازآفرینی شهری، حفاظت و صیانت از افرادی است که در سکونت‌گاه‌های نامناسب و ناکارآمد با بافت‌های ضعیف، مشکل‌دار و فرسوده شهری زندگی می‌کنند و در مواجهه با حوادث طبیعی و غیرطبیعی با خطر روبه‌رو هستند، اما در این مناطق خانه‌هایی نیز وجود دارد که از دید میراث فرهنگی باارزش اند.
تراکم جمعیتی ساکن در بافت‌های فرسوده، ریزدانه بودن بناها، سخت‌گذر و قدیمی بودن کوچه‌ها و مسیر‌ها از مهم‌ترین مواردی است که موجب شده تا هشدار‌های مختلفی مبنی بر کاهش امنیت و سلامت مردم در این مناطق به گوش برسد.
اجرای طرح بازآفرینی شهری و چالش‌های پیش رو
استان قزوین با ۲۸ شهر و ۶ شهرستان با جمعیت بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر، یکی از شهر‌های بسیار مهم تاریخی کشور محسوب می‌شود و در حال حاضر ۱۳ محله در استان قزوین با هزار و ۴۳۸ هکتار بافت ناکارآمد شهری شناسایی شده است که تقریباً ۲۰ درصد مساحت شهر‌های استان قزوین را با ۳۱ هزار خانوار ساکن تشکیل می‌دهند.
شهر قزوین دارای ۴۵۰ هکتار بافت فرسوده است که محلات سردار، بُلاغی، امامزاده حسین (ع)، راه‌آهن، دیمج، لالوها، هادی‌آباد و نشاط با ۱۳۰ هزار نفر جمعیت دارای طرح‌های بازآفرینی شهری هستند.
از آنجایی که درصد قابل توجهی از ساکنان شهرها در بافت‌های ناکارآمد زندگی می‌کنند، پرداختن همه‌جانبه به مبحث بازآفرینی شهری از ضروریات جامعه محسوب می‌شود؛ اما فعالان این حوزه می‌دانند که بازآفرینی شهری به همین سادگی‌ها هم نیست.
محله محوری رکن توسعه اقتصادی شهرها
معاون عمرانی استانداری قزوین می‌گوید: محله محوری یکی از ارکان توسعه اقتصادی شهرها است، چون محله‌ها در رونق و توسعه اقتصاد شهری سهم به سزایی دارند.
علی فرخزاد با اشاره به اجرای طرح بازآفرینی، همگام با سیاست‌های ملی و دستورالعمل‌های ابلاغی می‌افزاید: از جمله اقدامات صورت گرفته در این حوزه به ویژه در سطح شهر قزوین به عنوان مرکز استان، مصوبات کمیسیون ماده پنج در خصوص توجه به معماری و شهرسازی ایرانی و اسلامی و طراحی نما الزامی است.
به گفته فرخزاد، در این راستا با طرح موضوع در کمیسیون ماده پنج و موافقت و همراهی تمامی اعضا با رویکرد اتخاذ شده، برای اولین بار در سطح استان استفاده از نما‌های با ریشه غیرایرانی همچون نما‌های موسوم به رومی که علاوه بر تجانس نداشتن از نظر فرهنگی در بعد ایمنی نیز دارای مشکل بودند که در سطح شهر قزوین ممنوع شده است.
سکونت ۱۴ درصدی جمعیت شهری قزوین در بافت فرسوده
چهارده درصد از جمعیت شهری استان قزوین در بافت‌های فرسوده زندگی می‌کنند، این را معاون بازآفرینی شهری و مسکن اداره‌کل راه و شهرسازی استان قزوین می‌گوید.
مجید فرجی پور می‌افزاید: شهر‌های استان از جمله قزوین، آبیک، تاکستان، الوند، بیدستان، بوئین‌زهرا، شال، اسفرورین، آوج، آبگرم، محمودآباد و اقبالیه از جمله شهر‌هایی هستند که تعیین محدوده بافت فرسوده و اقدامات بازآفرینی در آن‌ها در دست انجام است.
فرجی پوربا بیان اینکه طرح‌های بازآفرینی خوبی در محله‌های راه‌آهن، هادی‌آباد، آقاکبیر و سردار انجام شده است، اضافه می‌کند: با همکاری شهرداری در محله هادی‌آباد پروژه‌های بازآفرینی نظیر تامین زیرساخت‌ها، احداث پارک محله، فرهنگسرا، خانه بهداشت، اجرای شبکه آب، آسفالت و جدول گذاری معابر انجام شده است.
او با اشاره به پرداخت تسهیلات برای نوسازی بافت‌های فرسوده اضافه می‌کند: این تسهیلات با سود ۹ درصد تا سقف ۴۰ میلیون تومان و قابل افزایش به ۶۰ میلیون تومان است که ۲۰ میلیون دیگر آن با سود ۱۸ درصد به متقاضیان پرداخت می‌شود.
در کنار آن تسهیلات ودیعه اسکان موقت نیز تا سقف ۲۰ میلیون تومان به متقاضیان پرداخت می‌شود و این تسهیلات در کنار مشوق‌های شهرداری نظیر صدور پروانه ساخت به‌صورت رایگان، مجموعه مشوق‌هایی است که برای ساکنان بافت‌های فرسوده استان در نظر گرفت شده است.
انتخاب ۴ محله در قزوین بعنوان پایلوت بازآفرینی شهری
معاون بازآفرینی شهری و مسکن راه و شهرسازی استان می‌گوید: وجود بنا‌های ناپایدار، واحد‌های مسکونی کوچک و همچنین نبود زیرساخت‌های مناسب و معابر کم عرض، تاکید بر ضرورت انجام پروژه‌های بازآفرینی در این محله را افزایش داده است.
فرجی پور با بیان اینکه، پروژه‌های بازآفرینی در محله‌های تعیین شده از جمله هادی‌آباد با اعتبارات شرکت بازآفرینی شهری ایران و بصورت اقدام مشترک با شهرداری قزوین (از ﻣﺤﻞ ﺗﺒﺼﺮه ۱۸ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﺎل ۱۳۹۷) انجام شده یا در حال انجام است، می‌افزاید: سه پروژه بازآفرینی سرای محله، بهسازی معابر و پارک در این محله تعریف شده است.
به گفته او، به علت پایین بودن ارزش زمین در این محله، نوسازی بصورت خود مالکی برای ساکنان مقرون به صرفه نیست و به همین منظور به دنبال ایجاد انگیزه و تشویق ساکنین محله برای تولید مسکن بصورت تجمیع هستند.
فرجی پور می‌گوید: در این زمینه بسته‌های تشویقی خوبی نظیر تسهیلات نوسازی ۶۰۰ میلیون ریالی (۴۰۰ میلیون ریال با نرخ بهره ۹ درصد و ۲۰۰ میلیون با نرخ ۱۸ درصد)، رایگان بودن صدور پروانه ساخت و تخفیف در عوارض شهرداری اختصاص داده شده است.
معاون بازآفرینی شهری و مسکن اداره کل راه و شهرسازی استان عنوان می‌کند: با انجام طرح‌های پیشگام و محرک توسعه بازآفرینی در محلات هدف شهر قزوین، انگیزه سرمایه‌گذاران و ساکنین محله به امر بهسازی کالبدی به ویژه در بخش مسکن بیشترمی شود.
فرجی پور درباره تولید مسکن در محلات هدف بازآفرینی شهر قزوین، عنوان می‌کند: در زمینه طرح اقدام ملی تولید مسکن با کمک شهرداری قزوین برنامه‌های مشترکی بصورت الگوسازی در حال تدوین است.
اعطای اعتبار به طرح‌های بازآفرینی شهری
مدیرکل راه و شهرسازی استان از تخصیص ۱۳ میلیارد تومان اعتبار به صورت نقد و اوراق برای تکمیل برخی طرح‌های بازآفرینی استان خبر میدهد و می‌گوید: با توجه به پیش بینی اعتبارات در حوزه بازآفرینی، اقداماتی در حوزه‌های مختلف انجام گرفته که با عنایت به پیگیری‌های انجام شده از ۲ محل اعتباراتی به صورت نقدی تامین شد.
به گفته مبارک‌قدم، اعتباری به مبلغ هفت میلیارد تومان در قالب تفاهم‌نامه‌ای میان سازمان برنامه و بودجه کشور و شرکت بازآفرینی ایران ابلاغ شده که اعتبارات آن از دو محل منابع داخلی شرکت بازآفرینی و صندوق توسعه ملی تأمین شده است.
دبیر ستاد بازآفرینی شهری استان می‌افزاید: با توجه به نبود امکان تعریف طرح جدید، این طرح‌ها باید قبلا در ستاد بازآفرینی شهری استان مصوب شده باشند که به همین منظور مبلغ ۶ میلیارد تومان هم به صورت اوراق به استان تخصیص داده شده است.
کاهش آشفتگی‌های بصری شهری درسایه بازآفرینی
سرپرست معاونت بازآفرینی شهری و مسکن و ساختمان اداره کل راه و شهرسازی استان می‌گوید: قزوین دارای محله‌های تاریخی، فاخر و ارزشمندی است که نیاز به احیا و بازسازی دارد.
به گفته مجید فرجی‌پور، استان قزوین در بحث برنامه‌های بازآفرینی شهری اقدامات زیربنایی، روبنایی و نرم‌افزاری لازم را جهت انجام بهتر فرآیند برنامه‌های بازآفرینی شهری در دستور کار قرار داده که به همین منظور تهیه طرح‌های بازآفرینی شهری، طرح‌های زیربنایی و ساختار کوتاه‌مدت و بلندمدت در حد محله و ناحیه جهت بهبود کیفیت زندگی و جذب اعتبارات تخصیصی و لازم در جهت بازآفرینی شهری و محلات استان قزوین در حال اجراست.
بازآفرینی کالبدی و سیمای منظر شهری و جلوگیری از آشفتگی‌های بصری در محلات ناکارآمد و نیاز به توجه ستاد بازآفرینی شهری است که با توجه به اهمیت موضوع و توجه به محلات با هویت تاریخی شهر قزوین و برنامه‌های پیش‌بینی شده سعی بر نگهداشت جمعیت در محلات با هویت تاریخی و احیا اراضی تملک برخی از اراضی جهت پیش‌بینی و استقرار کاربری‌های موردنیاز محله بوده است.
او می‌افزاید: از طرف دیگر بازآفرینی شهری در جهت حفظ هویت تاریخی اقدام به خرید برخی خانه‌های تاریخی و در بلندمدت تبدیل آن به مکان‌های با هویت و جذب گردشگر کرده است و در راستای سیاست‌های اقدام ملی به دنبال تامین مسکن در برخی محلات برای قشر‌های متوسط بوده است.
فرجی‌پور می‌گوید: ستاد بازآفرینی شهری در قدم اول جهت بهینه بودن جلسات و تصمیم‌گیری‌ها سیاست تهیه طرح بازآفرینی شهری برخی شهر‌های استان به منظور تعیین محلات هدف را در اولویت برنامه‌ریزی و تخصیص اعتبار داشته است و بیشتر شهر‌های استان طرح‌های در دست تهیه و در حال تصویب دارند.
اختصاص اعتبار برای بازآفرینی شهری درشهرقزوین
سرپرست معاونت شهرسازی و معماری شهرداری قزوین هم می‌گوید: امسال حدود سه میلیارد تومان اعتبار برای طرح‌های بازآفرینی شهری قزوین تخصیص یافت که در ۲ محله هادی‌آباد و بلاغی برای ساماندهی و بهسازی معابر و احداث سرای محله در حال اجرا ست.
به گفته حمید ضیایی، محلات چهارده‌گانه شهری قزوین شامل باغ نشاط، بلاغی، آخوند، پنبه ریسه، محله سردار، راه‌آهن، سپه، زبیده خاتون، امامزاده علی (ع)، لالوآباد، چوبیندر، هادی‌آباد، دیمج، آقاکبیر و سبزه‌میدان در دستور کار قرار گرفتند.
بسته‌های تشویقی برای نوسازان بافت فرسوده
سرپرست معاونت شهرسازی و معماری شهرداری قزوین می‌افزاید: شهرداری قزوین بعد از مصوب شدن نقشه بافت فرسوده شهری، مشوق‌هایی را برای ترغیب سازندگان مسکن و کاهش عوارض صدور پروانه در دستور کار قرارداده است و صاحبان پلاک‌های تجاری و مسکونی در این محدوده در صورت گشایش معابر و عقب‌نشینی برای توجه به موضوع بحران و تردد خودرو‌های آتش‌نشانی و اورژانس، حداقل سه برابر میزان عقب‌نشینی، تراکم رایگان دریافت می‌کنند.
ضیایی با اشاره به اماکن ارزشمند تاریخی و میراث فرهنگی در محدوده بافت فرسوده از نظر توجه به موضوع میراثی شهر تاریخی قزوین، می‌گوید: هرچند برخی از مناطق محدوده بافت فرسوده همچون هادی‌آباد و آبگیلک ارزش میراثی ندارند، اما برخی از مناطق همچون دیمج و مرقد مطهر امامزاده حسین (ع) دارای تک بنا‌های ارزشی میراثی هستند و تلاش می‌شود حریم این بنا‌های میراثی و تاریخی رعایت شود.
او این را هم اضافه می‌کند که بر اساس آن تمامی دستگاه‌های خدمات‌رسان موظف هستند حداقل ۳۰ درصد از هزینه‌های زیرساختی سالانه خود را در محلات هدف برای اجرای طرح بازآفرینی شهری هزینه کنند.
به گفته این مسئول، طرح احیای مناطق قدیمی و فرسوده و نیز اجرای طرح پیاده محور در محدوده سبزه میدان، خیابان پیغمبریه و امام خمینی (ره) تا محدوده مجموعه سرای سعدالسلطنه، کوچه چراغ برق و دولتخانه صفوی در دستور کار شهرداری قزوین قرار گرفته است.
بهره‌مندی ۵۰ درصدی تخفیف صدور پروانه در بافت فرسوده
شهردار قزوین می‌گوید: ساکنان بافت‌های فرسوده از تخفیف ۵۰ درصدی عوارض صدور پروانه بهره‌مند می‌شوند.
سیاوش طاهرخانی با اشاره به سیاست‌های ابلاغی دولت و اهمیت نوسازی بافت‌های فرسوده اضافه می‌کند: بسته‌های پیشنهادی، تشویقی برای ساخت‌وساز در بافت‌های فرسوده ناکارآمد شهری تعریف شده است.
طاهرخانی وسعت بافت‌های فرسوده قزوین را ۵۷۰ هکتار اعلام می‌کند و می‌افزاید: مجموعه مدیریت شهری با اعمال سیاست‌های محرک و ارایه بسته‌های تشویقی به شهروندان و سرمایه‌گذاری در راستای نوسازی و افزایش سطح رفاه ساکنان آن گام برمی دارد.
طاهرخانی می‌گوید: جمعیت ساکن در بافت‌ها فرسوده شهر قزوین حدود ۱۵۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود که باید فکر اساسی برای بهبود وضعیت چاره‌اندیشی کرد.
او اضافه می‌کند: شهرداری با تصویب شورای شهر امتیازات تشویقی را برای رونق ساخت‌وساز در بافت‌های فرسوده مصوب کرده است.
طاهرخانی عنوان می‌کند: بافت‌های فرسوده و قدیمی این شهر به معضل بزرگ و اساسی برای مدیریت شهری تبدیل شده و در صورتی که ساماندهی نشود، خسارت‌های جبران‌ناپذیری را به دنبال خواهد داشت.
شهردار قزوین با اشاره به سکونت‌گاه‌های غیررسمی واقع در اطراف شهر قزوین، می‌افزاید: نیاز امروز شهر همراهی دوجانبه شهروندان و مسئولان در همه سطوح است، باید در خواست‌های شهروندانی که در بافت فرسوده شهر ساکن هستند توجه ویژه کرد.
به گفته طاهرخانی سعی می‌شود سالانه ۱۵۰ پروانه ساخت در بافت فرسوده شهر قزوین به مساحت ۱۰۰ هزار متر مربع صادر شود.
بافت فرسوده قزوین، دغدغه مهم مدیریت بحران
مدیرکل مدیریت بحران استان می‌گوید: بافت فرسوده در شهرها و بالاخص شهر قزوین آسیب‌پذیرترین نواحی در برابر زلزله، نشست و آبگرفتگی نامقاوم هستند و مقاوم‌سازی، نوسازی و رفع خطر آن‌ها باید در دستور کار دستگاه‌های متولی و مردم قرار گیرد.
به گفته مهدیخانی، بافت فرسوده قزوین که بیش از ۵۰۰ هکتار می‌شود، دغدغه بزرگی برای مدیریت بحران است چرا که در سال‌های اخیر شاهد بروز مشکل بزرگی به شکل نشست ساختمان هستیم که علت عمده آن، شکستگی لوله‌های آب بر اثر عبور وسایل نقلیه سنگین و نفوذ آب به فونداسیون ساختمان‌هاست.
بافت فرسوده از نگاه کارشناسان
استادیار دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) قزوین می‌گوید: هزار و ۲۵۰ هکتار در یک نگاه تهدیدی برای استان و در یک نگاه دیگر فرصت محسوب می‌شود؛ اینکه ما تهدید را در اولویت قرار دهیم یا فرصت را، به توان مدیران استان برمی‌گردد.
رحیم هاشم‌پور می‌افزاید: اصولا هر ۱۰ سال یکبار به موضوع بافت فرسوده رسیدگی و برنامه‌هایی برای آن تنظیم می‌شود، ولی با توجه به وسعت بالای بافت فرسوده در استان به نظر می‌رسد که یا طرح‌های ارائه شده ناکارآمد بودند و یا اینکه مدیران گذشته از توانایی کمتری برخوردار بودند.
در این بین به طور حتم بازآفرینی شهری یکی از روش‌های مداخله در بافت است که به نوعی به تولد دوباره بافت منجر می‌شود.
اما کارشناسان برای بازآفرینی شهری سه فاکتور بخش خصوصی، شهرداری و مشارکت در سرمایه و ساخت را مهم می‌دانند.
از نگاه استادیار دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) اعطا وام به تنهایی قادر به ایجاد تغییر در بافت فرسوده نیست، بلکه ورود سرمایه و ساخت در بافت فرسوده از عوامل مهم بازآفرینی است.
عدم موفقیت مدیران شهری بیشتر به دلیل ضعف مالی مالکین در ساخت‌وساز است و مبلغ وام اعطایی، علیرغم افزایش‌هایی که صورت گرفته به هیج‌وجه برای تخریب و بازسازی کافی نیست.
رحیم هاشم‌پور اعتقاد دارد، روش‌های مداخله هم از نوع طرح تجمیع به پشتوانه انبوه‌سازان همراه با حمایت شهرداری با تعدیل حداکثری ضوابط و مقررات از طرف شهرداری، می‌تواند بازآفرینی در بافت فرسوده را سرعت بخشد.
ظرفیت‌ها و مشکلات بافت‌های فرسوده و تاریخی
مدیر اداره پژوهش، کارآفرینی و ارتباط با صنعت دانشگاه پیام نور قزوین هم می‌گوید: بافت‌های فرسوده و تاریخی در شهرها بافت‌هایی هستند که دچار فرسودگی کالبدی شده‌اند که زمینه ساز بسیاری از معضلات مانند دسترسی و حمل و نقل شده اند
مریم چرخچیان می‌افزاید: این امر منجر به جابجایی جمعیت در این مناطق شده و لذا ساکنین خود را در طول زمان از دست می‌دهند که در واقع نیمه تاریک بافت‌ها محسوب می‌شود
چرخچیان اضافه می‌کند: نیمه روشن این بافت‌ها همه عناصر کالبدی و کوچه پس کوچه‌ها نمادی از هویت و فرهنگ شهر هستند و به واسطه همین امر در سراسر دنیا محل حضور گردشگران به شمار می‌روند که نتیجه آن رونق اقتصادی و فرهنگی شهر و ساکنین آن است.
وی با بیان این مطلب که بهره گرفتن از این ظرفیت مستلزم برخورد و مداخله صحیح در بافت است معتقد است در این زمینه باید نقشه جامع از بناها و معابر قابل نگهداری تهیه شود به طوری که امروزه بسیاری از بافت شهر‌های پر جاذبه اروپایی همچون پراگ، وین و ونیز بنا‌های گذشته و جداره‌های خارجی آن برای جذب گردشگران حفظ می‌شود در حالی که در کشور ما نحوه برخورد با این بافت‌ها و بناها بسیار تهاجمی است.
این استاد دانشگاه ارائه و تدوین ضوابط دقیق و منطبق با هویت کالبدی شهر برای هدایت ساخت و ساز‌های جدید را الزامی می‌داند و می‌افزاید: تمایز قائل شدن به لحاظ تراکم و ارتفاع در این بافت‌ها سبب دانه بندی بافت شده است و این امر چهره جدید و نا متناسبی به بافت بخشیده که افراد هیچ خاطره و پیوندی با آن ندارند.
چرخچیان اضافه می‌کند: به منظور حفظ ساکنین در بافت‌ها و عدم جابجایی جمعیت باید زمینه تشویق ساکنین به سمت مرمت خود جوش محل سکونت خود و مشارکت در احیاء و ساماندهی این بافت‌ها از طریق اعطای تسهیلات، حمایت‌های مالی و نیز جلوگیری از حضور دلالان و سودا گران زمین و مسکن فراهم شود.
وی تاکید می‌کند مداخله در بافت نباید منتهی به حذف یا جابجایی جمعیت شود به طوری که پیوند‌های اجتماعی در میان همسایگان و ساکنین در محلات را تحت الشعاع قرار میدهد. به گفته وی: طراحان و برنامه ریزان باید این نکته را مد نظر قرار دهند که اگر مداخلات کالبدی به نحو صحیح صورت نگیرد ضمن لطمه زدن به هویت شهر تاثیرات اجتماعی و فرهنگی جبران ناپذیری به همراه خواهد داشت.
محدوده بافت
معاونت امور عمرانی استانداری قزوین هم معتقد است: بافت فرسوده شامل دو بخش بافت تاریخی و بافت‌های ناکارآمد و غیر قابل استفاده است که باید برای هر یک از این دو محدوده نسخه‌ها و روش‌های متفاوت اجرا کرد.
علی فرخزاد می‌گوید: در گذشته طرح تملک، تجمیع و بازسازی در محدوده بافت فرسوده اجرا شد در حالی که تجربه ناموفقی در ورود به طرح باز سازی این محدوده را شاهد بودیم.
فرخزاد با اشاره به اینکه دربافت هادی‌آباد شهر قزوین حدود ۳۰۰ واحد را شهرداری تملک کرد می‌افزاید: به علت اینکه امکان تملک همه واحد‌های مسکونی در این منطقه وجود نداشت و نیز تعداد زیادی از خانواده‌ها در واحد‌های مسکونی ۵۰ و ۶۰ متری ساکن بودند که توان خرید یا اجاره واحدی مشابه را نداشتند اجرای این طرح متوقف ماند.
وی به اجرای طرح بازآفرینی شهری در محدوده‌های بافت اشاره و اضافه می‌کند: در طرح باز آفرینی شهری از نظر شکل و ساختار محله‌هایی تعریف شد و در آن با احداث پارک محله، فرهنگسرا، خانه فرهنگ، مجموعه فرهنگی ورزشی به محدوده بافت ورود پیدا کردیم.
فرخزاد در ادامه با اشاره به مجموعه بافت تاریخی شهر قزوین و لزوم توجه و حفظ این محدوده اظهار می‌دارد: به علت وجود آثار و بنا‌های تاریخی در این محدوده امکان تملک و تخریب واحد‌های مسکونی وجود ندارد و در عین حال با این کار مفهوم محله نیز در این بافت از بین می‌رود.
معاون عمرانی استاندار جزیره‌ای عمل کردن دستگاه‌های اجرایی را از ایرادات این طرح ذکر می‌کند و معتقد است ، برای رفع این مشکل در برنامه ششم توسعه در ماده ۵۹، هدفگذاری باز آفرینی شهری در دو هزارو ۷۰۰ محله در سطح کشور به وزارت راه و شهر سازی و سازمان برنامه و بودجه ماموریت داده شد. به گفته وی: بر این اساس در فرآیند برنامه ۶ ساله باید سالانه این محلات مورد باز آفرینی قرار گرفته و هر دستگاه بر اساس چارت تعیین شده در محلات ورود پیدا می‌کنند.
فرخزاد می‌گوید: برهمین اساس در استان قزوین طی فرآیند ۳ساله باز آفرینی در جمیع ابعاد از جمله احداث خدمات رو بنایی، زیر بنایی، فضای شهری، برنامه مسکن و توانمند سازی ساکنین در محلات انجام شده است.
او می‌افزاید: به صورت عملی از سال ۹۶ محلات هدف در شهر قزوین مشخص شد و در این رابطه کار مطالعات در برخی از محلات سپری شده است و در برخی از محلات نیز ورود پیدا کرده‌ایم و در برخی از محلات هم موضوع توانمند سازی اجرا می‌شود.
معاون عمرانی استاندار یکی از چالش‌های پیش رو در محدوده بافت شهر قزوین را همپوشانی بافت فرسوده و بافت تاریخی اعلام می‌کند و می‌افزاید: سیاست‌های برنامه ریزی شده برای بافت فرسوده با سیاست‌های محدوده بافت تاریخی متغیر است و در بافت تاریخی به علت وجود آثار تاریخی و پیشینه‌هایی از لایه‌های خاک عملیات اجرای طرح باز آفرینی با کندی انجام می‌شود.
تسهیلات ویژه برای بازسازی بافت فرسوده
معاون شهر سازی و معماری شهرداری قزوین هم می‌گوید: نقشه محدوده بافت فرسوده در سال ۱۳۸۴ تصویب شد و طی سه مرحله در کمیسیون ماده ۵ به آن اضافه شده است.
فرزانه نظری پور همچنین با اشاره به انتخاب ۱۲ محله هدف در محدوده بافت فرسوده شهر قزوین برای اجرای طرح بازآفرینی شهری می‌افزاید این طرح در جلسات ستاد بازآفرینی شهری به تصویب رسیده است و بر اساس آن تمامی دستگاه‌های خدمات رسان موظف هستند حداقل ۳۰درصد از هزینه‌های زیرساختی سالانه خود را در این محلات هدف برای اجرای طرح بازآفرینی شهری هزینه کنند.
طرح ملی مسکن در بافت فرسودن نیازمند مشارکت مردمی
معاون وزیر راه و شهرسازی می‌گوید: اجرای طرح ملی مسکن در بافت‌های فرسوده نیازمند مشارکت مردم است و برخی استانها مانند قزوین در این زمینه عقب‌تر از بقیه استانها هستند.
محمود محمودزاده در قزوین، با بیان اینکه طرح اقدام ملی مسکن شامل ساخت ۴۰۰ هزار واحد مسکونی است که ۱۰۰ هزار واحد آن در بافت فرسوده ساخته می‌شود می‌افزاید: در صورت همکاری مردمی طرح ملی مسکن می‌تواند بسیاری از مشکلات بافت فرسوده را برطرف سازد.
محمود زادره اضافه می‌کند: اراضی بافت فرسوده یک تفاوت اساسی با سایر زمین‌ها دارد و این تفاوت هم این است که مالکیت آن شخصی است و تصمیم‌گیری برای اجرای طرح ملی مسکن در آن با دولت نیست لذا نیازمند مشارکت مردمی است.
ساماندهی بافت فرسوده در اولویت
استاندار قزوین نیز می‌گوید: بافت فرسوده از چالش‌های مهمی است که باید به عنوان اولویت مهم در دستور کار شهرداری قزوین قرار بگیرد، در این میان دولت نیز در کنار شهرداری قرار دارد.
هدایت‌الله جمالی‌پور می‌افزاید: بازسازی بافت‌های فرسوده برای مردم هزینه بر است و باید همواره برنامه مدون و جامعی برای آن اتخاذ کرد
جمالی پور با بیان اینکه بازآفرینی شهری یکی از مهم‌ترین عوامل توسعه شهری است اضافه می‌کند: سهم استان در حوزه بازآفرینی شهری ۲ هزار و ۱۴۴ واحد مسکونی در نظر گرفته شده است که تحقق آن، نیازمند مشارکت همه دستگاه‌های اجرایی مربوطه است؛ و سخن پایانی این که به‌منظور حفظ ساکنین در بافت‌ها و عدم جابجایی جمعیت باید زمینه تشویق ساکنین به سمت مرمت خودجوش محل سکونت خود و مشارکت در احیا و ساماندهی این بافت‌ها از طریق اعطای تسهیلات، حمایت‌های مالی و نیز جلوگیری از حضور دلالان و سوداگران زمین و مسکن فراهم شود.
بدون شک نقش بازآفرینی شهری شرایط کیفی زندگی و توجه به مناطق و بنا‌هایی در شهر‌هاست که برای مردم ایمن نیستند و یا نیاز به تعمیر و نوسازی دارند و علیرغم اقدام‌هایی که شده، به نظر می‌رسد تحقق این مسئله همت و برنامه‌ریزی بیشتری را می‌طلبد.
نگارنده: علی صفری الموتی
نظر شما