بازخوانی تاثیرات منطقه‌ای انقلاب اسلامی ایران

   به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صدا و سیما؛ مجتبي شاهسوني کارشناس مسائل بين الملل در يادداشتي درباره تاثیرات منطقه ای انقلاب اسلامی ایران نوشت: انقلاب اسلامی ایران در واقع با احیای تفکر اسلام و اسلام سیاسی و برجسته کردن نقش اسلام و مسلمانان در عرصه‌های مختلف اجتماعی‏‏، سیاسی به عنوان یکی از رخداد‌های مهم در قرن بیستم تلقی می‌شود. انقلاب اسلامی ایران به دلیل هویت اسلامی از یک سو و موقعیت ژئوپلیتیک و حساس ایران در منطقه خلیج فارس و خاورمیانه از سوی دیگر توانست محیط پیرامونی و فرامنطقه‌ای خود را تحت تاثیر قرار دهد به شکلی که هرگونه تحول و تغییری که در ایران رخ می‌دهد بازتاب آن در دیگر کشور‌های اسلامی قابل مشاهده است.

بحرین
فرآیند تاثیرگذاری انقلاب اسلامی بر شیعیان در بحرین‏‏، دائمی است یعنی این فرآیند با پیروزی انقلاب اسلامی شروع شده و همچنان ادامه دارد. انقلاب اسلامی ایران با کشور اسلامی بحرین مشترکات دینی‏‏، مذهبی‏، فرهنگی و تا حدودی زبانی دارد همین عوامل موجب شد که جنبش شیعیان بحرین از انقلاب اسلامی ایران تاثیرپذیر باشد. شرکت در مراسم راهپیمایی برائت از مشرکین در مراسم حج‏، اجازه ورود اتباع شیعه بحرین به ایران برای تحصیل در حوزه‌های علمیه و دانشگاه ها‏، راه اندازی و حمایت از دفتر جبهه آزادی بخش بحرین و دیگر گروه‌ها و احزاب مانند جمعیت الوفاق بحرین‏، برگزاری مراسم سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی‏، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی‏‏‏، توجه ویژه به مساجد و حسینیه‌ها و ... تنها نمونه‌هایی از تاثیرگذاری انقلاب اسلامی ایران بر جنبش شیعیان در بحرین است.

یمن
یمن کشوری با موقعیت حساسی است که علاوه بر تنش‌های درون ساختاری‏، کشور‌های غربی و منطقه حساسیت بالایی را نسبت به آن دارند. با توجه به بافت ساختاری یمن‏‏، این کشور پذیرای انقلابی از نوع انقلاب اسلامی است. در همین راستا دکتر عصام العماد یکی از مفتیان سابق وهابیت که به تشیع گرویده است می‌گوید: اگر انقلاب اسلامی ایران به وقوع نپیوسته بود مذهب زیدی در یمن از بین رفته بود و فقط با وقوع انقلاب اسلامی و انتشار کتاب‌های شیعه در یمن‏، زیدی‌ها به مذهب زیدی برگشتند؛ بنابراین انقلاب اسلامی نه تنها موجب مراجعت مجدد به زیدیه شد‏، بلکه موجب گردید تا اصول جهادی موجود در فرهنگ مذهبی آنان پررنگ‌تر از گذشته نمود یابد و جنبش انصارالله از دل گروه‌ای شیعی این کشور به یکی از مهمترین نیرو‌های سیاسی- مذهبی یمن تبدیل شود. تاثیرپذیری انصار الله یمن از انقلاب اسلامی در ایران بیشتر به دلیل نفوذ و قدرتی است که این گروه در یمن دارد. تاثیرپذیری انصار الله یمن به صورت غیر مستقیم و خودجوش و بدون مداخله ایران صورت گرفته است به طوری که مردم یمن به دلیل تقارب فرهنگی با ایران و از زمانی که پیشرفت انقلاب اسلامی را دیدند آن را به عنوان الگویی متناسب با آرمان‌های خود برگزیدند. استکبار ستیزی و حق طلبی مهمترین نمونه تاثیرپذیری مردم یمن از انقلاب اسلامی بوده است شاید به دلیل همین تاثیرپذیری عمیق و گسترده است که انصارالله یمن جز اولین گروه‌ها بودند که این انقلاب را به سران ایران تبریک گفتند.

عراق
عراق یکی از کشور‌های همسایه ایران است که مشترکات فرهنگی‏‏، تاریخی و مذهبی زیادی با ایران دارد از این رو روابط ایران و عراق تاریخی است. انقلاب اسلامی ایران توانست از همه جهت بر جنبش شیعیان عراق تاثیر گذارد وحتی نحوه مبارزه و شکل آنان را نیز متغیر ساخت تا آنجا که مبارزان شیعی عراقی و سایر گروه‌های شیعی به طور مستمر با ایران در ارتباط بودند. به طور کلی جمهوری اسلامی ایران همواره یار و همراه مردم عراق بوده است.

عربستان
بدون شک انقلاب اسلامی ایران تاثیر بسزایی بر مردم عربستان و به ویژه شیعیان این کشور برجای گذاشت. در واقع در پی تظاهرات شیعیان ایران در سال ۱۹۷۸ روح در هم شکسته و خسته شیعیان عربستان و دیگر نقاط جهان اسلام زنده شد و مجدداً روح امید در کالبد آنان دمیده شد. پس از انقلاب ایران، روحیه خود باوری و اعتماد به نفس شیعیان عربستان که رو به خاموشی می‌رفت مجددا زنده و تقویت شد و آنان جرات و شجاعت خود را باز یافتند تا در مقابل اربابان سعودی بایستند و به طور علنی و بی پرده شکایات و مطالبات خود را مطرح کنند. در حقیقت به واسطه انقلاب ایران آگاهی و بینش جدیدی در میان شیعیان عربستان و دیگر نقاط جهان پدید آمد و انقلاب به الگوی آنان تبدیل شد، همچنین انقلاب ایران موجب شد فضای جدیدی در عربستان سعودی ایجاد شود و مخالفت سیاسی شیعیان با رژیم آل سعود شتاب و عمق بیشتری پیدا کند.

سوریه
انقلاب شکوهمند اسلامی ایران تاثیرات زیادی بر مردم سوریه داشته است از تأثیرات این انقلاب در سوریه می‌توان از تحرک دوباره جنبش اخوان المسلمین در سال‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۸۲ یاد کرد که تقریباً پس از یک دهه رکود، تحت تأثیر انقلاب اسلامی ایران، مبارزات و فعالیت‌های خود را گسترش داد و نبرد مسلحانه وسیعی علیه رژیم بعث سوریه آغاز کرد. جنبش اسلامی سوریه درصدد برآمد تا به روش انقلاب ایران، یک انقلاب اسلامی نیز در سوریه ایجاد کند. تحت تأثیر انقلاب اسلامی ایران‏، اختلافات بین دولت سوریه و جنبش اخوان المسلمین وارد مرحله جدیدتر و شدیدتری شد و به سمت مبارزات مسلحانه علیه دولت سوریه سوق پیدا کرد که هدف آن براندازی دولت و ایجاد یک حکومت اسلامی در این کشور بود. در مقابل دولت سوریه نیز عکس العمل شدیدی در برابر مخالفان از خود نشان داد و به مقابله و سرکوب شدید مخالفان و جنبش اخوان المسلمین پرداخت. از طرفی مبارزان سوری که مبارزات خود را بر حق و آن را در راستای تحقق یک انقلاب اسلامی در سوریه می‌دانستند، متوقع کمک، همکاری و همدردی از طرف رهبران انقلاب اسلامی ایران بودند وانتظار داشتند که انقلاب اسلامی دولت سوریه را در مورد سرکوب مبارزان محکوم نموده و از جنبش‌های اسلامی سوریه حمایت نماید؛ بنابراین مردم و جنبش‌های مردمی سوریه در بین کشور‌های عرب و کشور‌های مسلمان منطقه بیشترین انگیزه برای برپایی یک حکومت اسلامی در سوریه را از انقلاب اسلامی ایران گرفتند. فعالان سیاسی سوریه بار‌ها بر اثرپذیری جریان‌های اسلامی سوریه از انقلاب اسلامی ایران اشاره کرده و از اویل انقلاب اسلامی ایران نیز حمایت و همبستگی خود را نیز علنا اعلام کردند.

امارات متحده عربی
شیعیان اقلیت مذهبی که کمتر از ۲۰ درصد از جامعه امارات متحده عربی را تشکیل می‌دهند تقریباً هیچ دخالتی در امر کشورداری ندارند و هیچ اتحادیه، حزب و سندیکایی وجود ندارد. تشکیل هر‌گونه حزب سیاسی و انجمن و ... نیز ممنوع است و هیچ گونه فعالیت سیاسی، اجتماعی و مردمی دیده نمی‌شود. مسلمانان امارات متحده نیز به عنوان اقلیتی متفرق و زیر فشار، می‌توانند تأثیرات زیادی از آن بگیرند. در جبهه داخلی امارات نیز بومیان ناسیونالیست و بنیادگرایان طبقه متوسط در اثر موفقیت انقلاب ایران، تشویق شدند تا برای یک اتحاد فدرالی متمرکز، اعمال محدودیت بر مهاجران خارجی، مشارکت واقعی سیاسی و توزیع عادلانه‌تر ثروت، فشار وارد آورند. تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران برای اکثریت سنی و نیز برای حکومت مرکزی حساسیت‌برانگیز نبودند، ولی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، موجی از شور و احساسات، مسلمانان تمامی منطقه را فراگرفت و شیعیان امارات نیز از این امر مستثنا نبودند. در پی تبلیغات سوء علیه جمهوری اسلامی ایران، حاکمان امارات احساس خطر کردند و محدودیت‌های خاصی را بر شیعیان اعمال نمودند؛ لذا از نفوذ شیعیان در رأس امور و مشاغل حساس کشوری و لشکری بیش از گذشته خودداری کردند.

فلسطین اشغالی
تأثیر انقلاب اسلامى بر فلسطین اشغالی بسیار گسترده و الهام بخش بود. به طوری که انقلاب اسلامى در ایران به صورت بهترین نمونه و مهم‌ترین خواسته سیاسى مبارزان مسلمان فلسطینى در آمد. این مبارزان براى بر پایى حکومت اسلامى، به شیوه هاى قهرآمیز و مسلحانه (مانند جنبش جهاد اسلامى) و یا راه هاى مسالمت جویانه (چون حماس) روى آوده اند. جنبش اسلامى فلسطین، همانند انقلاب اسلامى ایران، از مسجد و اماکن دینى سرچشمه مى گیرد و به همان جا ختم مى شود. حتى دانشجویان انقلابى، حرکت هاى ضد صهیونیستى خود را از مسجدِ دانشگاه‌ها سامان مى دهند. بدین سان، مساجد رونقى تازه یافته و اجتماع نمازگزاران در مساجد افزون گشته ومساجد به مرکز مخالفت هاى ضد اسرائیلى تبدیل شده اند و از این روست که انتفاضه را «انقلاب مساجد» نیز گفته اند. امروزه پیروان انقلاب اسلامى بر لزوم وحدت همه قشر‌ها و مذاهب براى نیل به پیروزى در جنبش اسلامى فلسطین پاى مى فشارند انقلاب اسلامى ایران به پیروزى از اسلام ناب محمدى (صلى الله علیه وآله) و انتفاضه به تأثیر از انقلاب اسلامى، وحدت را ابزار کارآمد براى نیل به پیروزى مى دانند و از این رو، بر جنبه هاى اختلاف برانگیز پاى نمى فشارند. در واقع، مسلمانان به توانایى اسلام در بسیج عمومى آگاه شده و به ناکارایى شیوه هاى روشنفکرنمایان غرب زده براى نجات فلسطین پى برده اند. تولّد و موجودیت برخى گروه هاى مبارزه فلسطین، چون جهاد اسلامى و حماس، وامدار انقلاب اسلامى است. این گروه‌ها از اخوان المسلمین مصر به دلیل رکود، رخوت و موضع انفعالى اش جدا شدند، تا با جذب و سازماندهى نوینى به مبارزه نظامى و سیاسى علیه اسرائیل بپردازند. با این حال، اخوان المسلمین فلسطین نیز که از شیوه اى مسالمت جویانه پیروى کرده است، به تأثیر از انقلاب اسلامى، فعّالیت هاى فرهنگى، دینى و اجتماعى خویش را افزایش داده است.

لبنان
پیروزی انقلاب اسلامی ایران زمینه ساز احیای نهضت شیعی لبنان و الهام بخش رهایی مردم شیعه در مبارزه با رژیم صهیونیستی شده است. سرنگونی رژیم پهلوی در ایران‏ تبدیل به الگویی برای مبارزه علیه اشغال و بی عدالتی در جامعه لبنان شده و شیعیان در این کشور با کنار گذاردن سایر الگو‌ها و اتخاذ الگوی اسلام انقلابی برگرفته از ایران‏ به مبارزه برای کسب حقوق خود در جامعه لبنان پرداختند؛ بنابراین انقلاب اسلامی‏ ایران، شیعیان لبنان نیز با حمایت مستقیم از سوی یک کشور انقلابی و مصمم که در پی صدور آرمان‌های انقلاب بود‏، در صدد برآمدند تا موقعیت سیاسی اجتماعی خود را در جامعه لبنان ارتقا دهند.

کویت
با پیروزی انقلاب اسلامی ایران‏ در جای جای کشور‌های منطقه به ویژه کشور‌هایی که بیشتر جمعیتشان شیعه است از جمله در کشور کویت و به ویژه شیعیان که بیش از دیگران در انزوا به سر می‌بردند دیده شد. گویی نوید پیروزی شنیدند و در همنوایی با این ندا به پا خواستند. در واقع پیروزی انقلاب اسلامی موجب شد که رستاخیز شیعه ابعاد گسترده تری به خود بگیرد و در جنبش‌های شیعی و فعالیت‌های شیعیان کویت و دیگر کشور‌ها نمود پیدا کند.

نتیجه گیری:
انقلاب اسلامی ایران توانست تاثیر بی نظیری بر مردم منطقه داشته باشد و مفهوم ارزش هایی، چون تلاش برای آزادی‏، مبارزه با استکبار، همدردی با مستضعفین را به مردم منطقه بیاموزد. همچنین انقلاب اسلامی توانست یک نوع بیداری اسلامی را در منطقه ایجاد کند و آن‌ها را به خودباوری و انسجام برساند. احیای هویت دینی و خارج شدن دین از گوشه غربت و حضور در صحنه اجتماع،  شکل ‏گیری نهضت‏های علمی، فرهنگی و مذهبی در جهان، رشد آگاهی ‏های مسلمانان و احیای خیزش اسلامی، الگوپذیری در مبارزه با طاغوت و استکبارستیزی، طرح اندیشه حکومت اسلامی و عمل بر اساس تجربه نظام جمهوری اسلامی ایران،  رشد مبارزات ضداستعماری و افزایش اعتماد به نفس در بین امت مسلمان، طرح مباحث جدید در مجامع علمی، فکری و فرهنگی چون: نظریه ولایت فقیه، آزادی و دموکراسی، عدالت اجتماعی، حقوق بین‏الملل اسلامی، اندیشه سیاسی اسلامی، مبانی فقهی مشارکت سیاسی ، همبستگی با نهضت‏ های آزادی‏بخش اسلامی و جانبداری از انتفاضه ملت مظلوم فلسطین، ایجاد انسجام و وحدت علمی جهان اسلام، استقبال سایر ادیان در جهت شناخت بیشتر مبانی اسلام و معارف اهل بیت (ع)، استقبال از طرح گفت‏وگوی تمدنها، فرهنگ‏ها و ادیان، ترجمه و نشر آثار امام خمینی (ره)، مقام معظم رهبری و رهبران دینی و فکری انقلاب اسلامی به زبان‏های مختلف از جمله عربی در جهان از جمله تاثیرات منطقه‌ای انقلاب اسلامی ایران به شمار می‌رود.