ترک انفاق چه معنایی دارد؟

 

 

«ذات عقد نکاح رابطه زناشویی است.» این جمله ساده یکی از مهم‌ترین اصول قوانین حقوقی است که به صراحت اعلام می‌کند که زن در رابطه ازدواج باید از همسر خود تمکین کند. تمکین نیز دو شکل عام و خاص دارد و از نظر قانون جز در مواردی نادر زن حق تمکین نکردن از همسر خود را ندارد و اگر به دلایل غیرواقعی از این مساله سرپیچی کند، ناشزه تلقی و از دریافت نفقه محروم می‌شود.

 

در مقابل چنین مساله صریحی مرد نیز باید بدون، چون و چرا نفقه همسر خود را تامین و به وی پرداخت کند و وسایل لازم برای زندگی او را فراهم کند. این دو مفهوم زندگی زناشویی همواره از سوی مردان و زنان مختلف مورد اعتراض و شکایت قرار می‌گیرد و بخش عمده‌ای از شکایت‌های خانوادگی به این موضوعات اختصاص می‌یابد.

 

شکایت نفقه گذشته، یکی از شکایت‌های طولانی و وقت‌گیر دادگاه‌های خانواده است که شاکی برای رسیدن به حق خود باید مراحلی طولانی تا اثبات شکایت کارشناسی پرونده را سپری کند.

 

با توجه به این توضیح ممکن است این پرسش برای خوانندگان این مطلب پیش بیاید زنانی که مدعی دریافت نفقه از همسر خود هستند و احتمالا به دلیل قطع نفقه در سختی و مشکل به سر می‌برند، باید تا چه زمانی متحمل سختی و مشکل باشند؟

 

آیا قانون می‌پذیرد که این زنان به دلیل تاخیر در دریافت نفقه دچار مشکلات مختلف شوند؟ آیا راه حلی برای دریافت زود هنگام نفقه وجود دارد؟

 

قانون در این بخش برای حقوق زنان اهمیت خاصی قائل شده و این امکان را پیش‌بینی کرده است که در صورت پرداخت نکردن نفقه حال، زن می‌تواند در شکایتی مستقل با نام ترک انفاق نفقه حال خود را مطالبه و در صورت خودداری همسرش از پرداخت این نفقه، او را به دلیل این کار تحت تعقیب قرار داده و با شکایت کیفری او را راهی زندان کند.

 

 

پریسا بهزادی، وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی ازجمله وکلایی است که همواره به پرونده‌های حقوقی با این موضوع نیز رسیدگی می‌کند.

 

او درباره انگیزه‌هایی که سبب می‌شود زنان دست به شکایت کیفری ترک انفاق علیه همسر خود بزنند می‌گوید: «در بیشتر موارد زنان هنگامی به سراغ شکایت کیفری نفقه می‌روند که از سوی همسرانشان از خانه بیرون شده‌اند یا این که با وجود زندگی در خانه همسرشان، مرد به او نفقه نداده و او را رها کرده است. در چنین شرایطی زنان می‌توانند با مراجعه به دادگاه‌های کیفری محدوده سکونت خود این شکایت را مطرح کنند و امیدوار باشند در مدتی کوتاه به حق خود برسند.

 

در شکایت ترک انفاق نیز اولین قدم نوشتن دادخواست در دادسراست.

 

زن پس از مراجعه به دادگاه در متنی می‌تواند شکایت خود را این گونه مطرح کند:

 

«ریاست محترم دادسرای ناحیه ...

با سلام و احترام؛ به استحضار می‌رساند اینجانب.. شاکی فوق در تاریخ.. طی عقدنامه شماره... دفترخانه.. به عقد دائمی آقای.. درآمده‌ام. نامبرده بعد از عقد تاکنون فقط مبلغ.. به بنده پرداخت کرده و با وجود آمادگی اینجانب برای تمکین، از پرداخت نفقه حال اینجانب خودداری کرده است، لذا از محضر دادگاه به خاطر ترک انفاق از نامبرده شکایت دارم و خواهان تعقیب کیفری وی هستم.»

 

این شکایت پس از ثبت در واحد رایانه از سوی سرپرست دادسرا به یکی از شعب دادیاری ارجاع می‌شود. پریسا بهزادی درباره مراحلی که این شکایت از این پس طی می‌کند، می‌گوید: بعد از ارائه این شکایت به دادگاه و تعیین شعبه، دادیار از خواهان پرس و جو می‌کند و براساس نشانی ذکر شده از متهم او را فرا می‌خواند.

 

ممکن است این احضار به صورت تلفنی صورت بگیرد، اما در صورتی که مرد حاضر به شرکت در دادگاه نشود، دادگاه وی را به شکل کتبی احضار خواهد کرد. ویژگی این احضار هم این است که برگه اخطاریه به زن داده می‌شود تا با مراجعه به کلانتری محدوده سکونت همسرش، این برگه را به همراه مامور کلانتری به مرد ابلاغ کند.

 

در این برگه نیز عنوان شده است که مرد ظرف مدت مشخصی برای ادای توضیحات باید به دادسرا مراجعه کند و در غیر این صورت جلب خواهد شد. البته در مواردی نیز انجام تحقیقات به عهده کلانتری محدوده سکونت گذاشته می‌شود و کلانتری از طریق دایره قضایی این تحقیقات را تکمیل و پس از آن پرونده را برای دادسرا ارسال می‌کند.

 

 

در این شکایت نیز مانند هر نوع شکایت دیگری زن به عنوان خواهان (شاکی) باید وقوع جرم ترک انفاق را اثبات کند. راه‌های اثبات هم مانند شکایت‌های دیگر شیوه‌هایی کاملا مشخص است.

 

مثلا در مواردی که زن مدعی است همسرش او را از خانه بیرون کرده یا مدتی است به او نفقه نداده، این مساله در صورتی برای دادگاه اثبات می‌شود که یا همسر زن در محضر دادگاه به این مساله اقرار کند و این اتهام را بپذیرد یا این که شهود معرفی شده از سوی زن به دادگاه این موضوع را تایید کنند.

 

شاهدان هم شرایط خاصی دارند. مثلا آن‌ها باید به اتفاقی که رخ داده اشراف کافی داشته باشند و ضمنا از بستگان و اقوام زن هم نباشند. رعایت دیگر شرایط شهود هم از مواردی است که برای زنان دردسر کمتری ایجاد می‌کند.

 

این که شهود باید کارت شناسایی معتبر یا شناسنامه داشته باشند که در دادگاه احراز هویت شوند. شهود هم معمولا به این مساله شهادت می‌دهند که از وضعیت زندگی خواهان مطلع هستند و می‌دانند او به دلیل پرداخت نکردن نفقه از سوی همسرش در سختی و مشکل است.

 

ترک انفاق از جمله جرایم مستمر به شمار می‌آید و معنی این حرف این است که این جرم به دفعات قابل شکایت کیفری است در مواردی هم که شهود حاضر به حضور در دادگاه و ادای شهادت نباشند، دادیار پرونده دستور می‌دهد تا کلانتری محل تحقیقات مورد نیاز را تکمیل و پرونده را برای دادسرا ارسال کند.

 

البته همه این موارد به سرعت صورت می‌گیرد تا در حداقل زمان ممکن پرونده تکمیل و درباره آن اظهارنظر شود. در کلانتری‌های هر محدوده دادگاه مامورانی حضور دارند که هر روز پرونده‌ها را از کلانتری به دادسرا می‌آورند و پس از بررسی پرونده، در صورت نیاز به تحقیق پرونده را به کلانتری ارجاع می‌دهند.

 

البته پیگیری شاکی هم سبب می‌شود زودتر به پرونده رسیدگی و درباره آن تصمیم‌گیری شود. تا زمانی هم که پرونده‌ای تکمیل نشود، دادسرا نسبت به آن تصمیم‌گیری نمی‌کند.

 

 

مردان پس از احضار به دادسرا معمولا در پاسخ به این پرسش که آیا اتهام مذکور را می‌پذیرید؟ چند موضع گیری مشخص دارند.

 

دسته‌ای از آن‌ها اعلام می‌کنند این ادعا را قبول دارند؛ اما در مقابل همسرشان از آن‌ها تمکین نکرده است. آن‌ها دلایلی را هم برای تمکین نکردن همسرشان عنوان می‌کنند و این مساله در برگه‌های موسوم به برگه بازجویی و صورت‌مجلس ثبت می‌شود. ممکن است در چنین موردی مرد حاضر به پرداخت نفقه به همسرش باشد و ممکن است به دلیل تمکین نکردن این پرداخت را انجام ندهد.

 

دسته‌ای دیگر عنوان می‌کنند این اتهام را می‌پذیرند و حاضر به پرداخت نفقه همسر خود هستند. در چنین حالتی دادگاه با ایجاد صلح و سازش میان طرفین و در نهایت دریافت تعهدنامه از مرد پرونده را می‌بندند و طرفین را به امان خدا می‌سپارد.

 

دسته سوم مرد‌ها مدعی می‌شوند نفقه را پرداخت کرده‌اند؛ اما زن دلایلی را عنوان می‌کند که این ادعا را رد می‌کند. در چنین موردی بسته به نظر دادیار، پرونده با صدور قرار برای دادگاه ارسال می‌شود. این قرار ممکن است قرار الزام به حضور، قرار کفالت و قرار وثیقه باشد. به این ترتیب پرونده برای تصمیم‌گیری در اختیار مقام قضایی قرار می‌گیرد.

 

دسته‌ای دیگر از مردان نیز با ارائه دلایل و مدارک کافی از خود رفع اتهام می‌کنند که در چنین موردی دادگاه برای مرد قرار منع تعقیب صادر می‌کند که البته این قرار به معنای بی‌گناهی مرد از سوی دادگاه است، اما در صورت اعتراض زن قابل رسیدگی است.

 

 

ترک انفاق از جمله جرایم مستمر به شمار می‌آید و معنی این حرف این است که این جرم به دفعات قابل شکایت کیفری است. بهزادی با اشاره به این موضوع ادامه می‌دهد: «مثلا اگر مردی نفقه آذر ماه همسر خود را ندهد و طی شکایت این نفقه را در دادسرا یا دادگاه از همسرش اخذ کند، او می‌تواند پس از این شکایت بلافاصله شکایتی برای دریافت نفقه دی ماه خود نیز مطرح کند.»

 

این وکیل دادگستری در پایان چند راه حل را برای جلوگیری از طرح شکایت ترک انفاق از سوی زنان علیه مردان پیشنهاد می‌کند:

 

اگر زنی در پی مشاجره لفظی به حالت قهر خانه را ترک کرد، مرد بهتر است مبلغی پول که در حد و اندازه نفقه کفایت کند، با قید «بابت نفقه» به حساب همسرش بریزد و این فیش را نزد خود نگه دارد.

 

شکل دیگر ارائه پول به همسر هم ارسال پول از طریق پست بانک است که می‌تواند بعدا مورد ادعای مرد واقع شود. شکل دیگر نیز این است که مرد از همسر خود بابت پولی که به وی می‌دهد رسید بگیرد.

 

گاهی ممکن است مردان پس از شکایت ترک انفاق منزل مسکونی نامناسبی را برای همسر خود تهیه کنند و در دادگاه با معرفی این منزل، خواستار تمکین همسر خود شوند؛ اما منزل مسکونی باید شرایط مناسب زندگی را داشته باشد و اگر فاقد این ویژگی باشد، تصمیم‌گیری دادگاه به ضرر مرد خواهد بود.

 

یکی از شیوه‌هایی که در زمان بروز اختلاف خانوادگی می‌تواند مانع از شکایت‌های دیگر شود، ارسال اظهارنامه از سوی زن و مرد برای یکدیگر است. ارسال اظهارنامه یکی از رکن‌های طرح دعوی است و زن و مرد در هنگام بروز اختلاف خانوادگی با تهیه و ارسال اظهارنامه می‌توانند مانع از شکایت طرف مقابل بابت نفقه یا تمکین شوند.