دست انداز‌های جهش تولید در محصولات کنجدی

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز یزد، شیرینی‌های یزد از دیرباز معروف بوده است، شهری که اکنون شهره جهانی یافته و بعنوان نخستین شهر جهانی ایران شناخته می‌شود. استان یزد با مردمانی سختکوش و مهمان نواز که با شیرینی‌های لذیذش کام مهمانان را شیرین می‌کند و آن‌ها را نمک گیر.
اکنون فصل سرد سال است و شیرینی معروف یزدی‌ها در این فصل، حلوا‌های خوش طعم آن است که با کنجد تهیه و روانه بازار می‌شود.
معروفترین محصولات کنجدی کشور متعلق به مردمان یزد، در قلب کویر مرکزی ایران است. استان یزد سالهاست به قطب محصولات کنجدی ایران شهره شده است. در این بین از دیرباز مردمان شهرستان اردکان با راه اندازی کارگاه‌های سنتی، ارده و حلوا ارده‌های نابی را تهیه و آنرا به نام خود ثبت کرده اند.

یزد، قطب محصولات کنجدی ایران
استان یزد با مصرف ۷۰ درصد کنجد تولیدی کشور و فرآوری آن، بعنوان قطب تولید محصولات کنجدی در ایران شناخته شده است. هم اکنون بیش از ۴۰۰ واحد تولیدی و صنفی محصولات کنجدی در این استان فعال است که از این تعداد، ۷۰ واحد زیر نظر سازمان صمت، ۳۱ واحد زیر نظر سازمان جهاد کشاورزی و ۳۱۲ واحد هم زیر نظر اصناف مشغول به تولید هستند که در مجموع برای بیش از دو هزار نفر اشتغالزایی شده است.
محمدرضا علمدار رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان یزد با اشاره به اینکه میزان مصرف کنجد در کشور ۲۰۰ هزار تن است، می‌افزاید: ۱۴۰ هزار تن از این میزان محصول در استان یزد مصرف می‌شود یعنی چیزی حدود ۷۰ درصد مصرف واحد‌های تولیدی کشور.
او می‌گوید: ۸۵ درصد واحد‌های تولید محصولات کنجدی در شهرستان اردکان متمرکز هستند.
راهی اردکان می‌شوم، شهری در ۶۰ کیلومتری مرکز استان یزد که مردمانش در فعالیت‌های صنعتی نقش آفرینی می‌کنند. اردکانی ها، تولید ارده و حلوا ارده را از نیاکان خود به ارث برده اند و اکنون یکی از صنایع بزرگ این شهرستان، محصولات و فرآورده‌های کنجدی است.
ارده، حلوا ارده، روغن کنجد، کِرِم ارده، ارده شکلاتی و شیرینی‌های کنجدی از جمله فراورده‌های کنجدی تولیدکنندگان اردکانی است.
آنگونه که فرماندار اردکان می‌گوید: بیش از ۳۰۰ واحد تولیدی و صنفی محصولات کنجدی در اردکان فعال هستند که سالیانه ۴۰ هزار تن کنجد را به فراورده‌های کنجدی تبدیل می‌کنند.
بهروز شهابی زاد می‌افزاید: هزار و ۳۰۰ نفر به طور مستقیم و هزار و ۸۰۰ نفر هم به طور غیرمستقیم در واحد‌های تولیدیِ محصولات کنجدی شهرستان اردکان مشغول به کارند.
گرچه اردکان را همه با حلوا ارده‌های معروفش می‌شناسند، اما تولیدکنندگان محصولات کنجدی این روز‌ها برای تهیه، تبلیغ و فروش محصولاتشان در پیچ و خم موانع هستند.

وقتی مواد اولیه سد راه جهش تولید می‌شود
با وجود همه توانمندی‌هایی که در استان یزد برای تولید محصولات کنجدی وجود دارد، اما آن روی سکه، موانع و مشکلاتی است که تولیدکنندگان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.
حاج محمد از تولیدکنندگان خبره محصولات کنجدی در شهر اردکان است. کارگاه سنتی او اکنون به واحدی صنعتی تبدیل شده که نه تنها محصولی با کیفیت را روانه بازار می‌کند، بلکه برای جوانان منطقه هم اشتغالزایی کرده است.
با حاج محمد به گفتگو می‌نشینم. او که بیش از ۵۰ سال در زمینه تولید ارده و حلوا ارده فعالیت دارد، می‌گوید: در واحد تولیدی اش، روزانه چهار تن ارده، حلوا ارده و کِرِم ارده در طعم‌های مختلف تولید و روانه بازار مصرف می‌شود.
او می‌افزاید: هم اکنون بیش از ۵۰ نفر در بخش‌های مختلف این واحد تولیدی به طور مستقیم و غیرمستقیم مشغول به کار هستند.
حاج محمد که به قول خودش، مویش را در صنعت حلوا ارده سفید کرده است، تامین مواد اولیه را عمده مشکل تولیدکنندگان محصولات کنجدی می‌داند و می‌گوید: متاسفانه وارد کنندگان دانه روغنی کنجد غیرحرفه‌ای هستند و این مسئله باعث شده تا به لحاظ خرید کنجد، بازار بی ثباتی داشته باشیم و دلالان با قیمت‌های مختلف آن را به فروش برسانند.
او می‌افزاید: حتی در تامین کنجد داخلی هم با مشکل مواجهیم به طوریکه قیمت کنجد داخلی هم با نوسان بازار ارز و کنجد خارجی، تحت تاثیر قرار می‌گیرد و قیمت آن ثبات ندارد.
گله و شکایت از موانع تامین مواد اولیه، مشکلی که اینبار در صنایع کوچکی، چون تولید ارده و حلوا ارده رخنه کرده است.
اما این موضوع فقط یکی از مشکلات تولیدکنندگان محصولات کنجدی است. علی آقا از تحصیلکرده‌های دانشگاهی هم که این روز‌ها وارد این صنعت شده، از تعلق نگرفتن یارانه به دانه روغنی کنجد گلایه دارد و می‌گوید: این امر باعث شده تا قیمت تمام شده محصولات کنجدی نسبت به محصولات مشابه سبد غذایی بالاتر رود، موضوعی که تمایل مشتری را برای خرید محصولات کنجدی کمتر و بازار ما را محدودتر می‌کند.

محصولات کنجدی همچنان در گمنامی
بازاریابی و تبلیغ محصول، یکی از مهمترین عوامل موفقیت در کسب و کار محسوب می‌شود. مسئله‌ای که با توجه به نیاز مخاطب و خواسته او صورت می‌گیرد. بدون شک وقتی تبلیغ و بازاریابی ضعیف باشد، محصول ناشناخته می‌ماند، نه تنها در بازار خارجی بلکه در بازار‌های داخلی هم خریداری ندارد.
تبلیغ و بازاریابی محدود و نامناسب که اکنون به قصه پر غصه تولیدکنندگان محصولات کنجدی استان یزد تبدیل شده است.
این را می‌توان از صحبت‌های محمد از تولیدکنندگان محصولات کنجدی اردکان پی برد. او می‌گوید: اگر همه واحد‌های تولید محصولات کنجدی در قالب یک تشکل فعالیت کنند، می‌توانیم علاوه بر قبضه بازار داخلی، بسیاری از بازار‌های جهانی را هم پشتیبانی کنیم.
محمد معتقد است با ایجاد این تشکل، واحد‌های غیرفعال تولید فراورده‌های کنجدی، فعال و واحد‌های فعال هم رونق بیشتری می‌گیرند، صادرات این محصولات افزایش می‌یابد و اشتغال هم در این بخش پررنگ‌تر می‌شود.
به سراغ عضو هیئت مدیره خوشه محصولات کنجدی اردکان می‌روم. حسین کمالی هم بزرگترین مانع پیشرفت تولیدکنندگان محصولات کنجدی اردکان را بازاریابی نامناسب می‌داند و می‌گوید: ناشناخته بودن محصول در بین مردم ایران و حتی گردشگران از مشکلات رایج در صنعت تولید محصولات کنجدی است.
کمالی اردکانی می‌افزاید: با تبلیغ و بسته بندی‌های زیبا می‌توان جای محصولات کنجدی را در بین مردم ایران و حتی مردم دیگر نقاط جهان باز کرد.

محصولات کنجدی در پیچ و خم قوانین گمرکی
مشکلات گمرکی از دیگر موضوعاتیست که مانع از رونق تولید در محصولات کنجدی شده است. آقای رضایی از تولیدکنندگان محصولات کنجدی در این باره به ما می‌گوید برای صادرات محصولات کنجدی مشکلات زیادی داریم. او ممنوعیت صادرات روغن کنجد و مشکل تعرفه گمرکی برای صادرات محصولات را از عمده مشکلات خود در این بخش بر می‌شمارد.

آقای احمدی از دیگر تولیدکنندگان محصولات کنجدی در اردکان به ما می‌گوید بدلیل اینکه تخصیص ارز به واحد‌ها تعلق نمی‌گیرد، برای خرید کنجد وارداتی، دچار مشکل هستیم. او از دولت می‌خواهد تسهیلات بیشتری برای واردات کنجد برای تولیدکنندگان در نظر بگیرد.
گرچه در سال‌های اخیر اقدامات خوبی برای ساماندهی و نوآوری در محصولات کنجدی و رفع موانع گمرکی این محصولات انجام شده است، اما آنگونه که باید و شاید مشکلات این واحد‌های تولیدی در بازار، سر و سامان نگرفته است. مسئله‌ای که باعث می‌شود تا برای آگاهی از اقدامات مسئولان به سازمان صنعت، معدن و تجارت استان یزد بروم.
با معاون بازرگانی سازمان صمت استان یزد گفتگو می‌کنم. علی افشارپور می‌گوید: ثبت سفارش واحد‌های کنجدی از اقداماتی بود که با مکاتباتی که با وزارتخانه انجام شد، چند ماه اخیر به سرانجام رسید و اکنون ثبت سفارش محصولات کنجدی بدون مراجعه تولیدکنندگان به تهران، در مرکز استان یزد انجام می‌شود.
وی همچنین از ثبت تعرفه گمرکی برای محصولات کنجدی خبر می‌دهد و می‌افزاید: برای نخستین بار، تعرفه برای هر یک از محصولات کنجدی تعریف شد که این امر هم واردات و هم صادرات این محصولات را تسهیل کرده است.
معاون بازرگانی سازمان صمت استان یزد می‌گوید: با ایجاد تعرفه گمرکی، حتی صادرات روغن کنجد که پیش از این ممنوع اعلام شده بود، آزاد شد و تولیدکنندگان در آینده نزدیک می‌توانند روغن کنجد را به کشور‌های مختلف صادر کنند.
از آقای افشار پور در خصوص مشکل نوسان قیمت مواد اولیه که یکی از مهمترین مشکلات واحد‌های تولیدی محصولات کنجدی است، سوال می‌کنم. او می‌گوید: در زمینه واردات مشکلی نداریم و به هر اندازه نیاز باشد می‌توانیم کنجد را تامین کنیم، اما متاسفانه بدلیل اینکه تخصیص ارز به واحد‌ها تعلق نمی‌گیرد، تولیدکنندگان در زمینه خرید کنجد وارداتی، دچار مشکل اند. مشکلی که کشوری است و هنوز برای آن چاره اندیشی نشده است.
مالیات بر ارزش افزوده، به روز نشدن سامانه ارزش گذاری محصولات کنجدی و بازاریابی محصولات هم دیگر مشکلاتی است که متاسفانه تاکنون اقدامی اساسی برای  رفع آن انجام نشده است و آنگونه که معاون بازرگانی سازمان صمت استان یزد می‌گوید: برای رفع این مشکلات همکاری همگانی نیاز است از تعامل و همفکری نخبگان و اساتید و صاحبان واحد‌های تولید محصولات کنجدی تا پیگیری مجدانه مسئولان صنفی و دولتی.

تلاش‌هایی برای توسعه محصولات کنجدی
از سال ۱۳۹۲ بود که شرکت تامین و توسعه خوشه محصولات کنجدی استان یزد فعالیت خود را آغاز کرد. شرکتی که با هدف پشتیبانی از واحد‌های تولیدی فعال در زمینه محصولات کنجدی تاسیس شد و رسالت آن در وهله اول تامین مواد اولیه (کنجد) و پس از آن تمرکز بر فروش داخلی محصولات کنجدی بود.
هفت سالی از شروع به کار این شرکت می‌گذرد، اینکه در این چند سال چه اقدامی برای رفع مشکلات تولیدکنندگان محصولات کنجدی انجام شده است، سوالی است که برای پاسخ به آن به سراغ مدیرعامل شرکت تامین و توسعه خوشه محصولات کنجدی می‌روم.
خلیلی با اشاره به اینکه در حال حاضر ۹۰ واحد تولیدی محصولات کنجدی، سهامدار شرکت هستند، می‌گوید: برای رفع مشکل تامین مواد اولیه، با توجه به اینکه امسال برداشت کنجد در کشور مطلوب بوده است، با تاجران ایرانی مذاکره و تاحدودی مشکل وجود واسطه‌ها را در این زمینه رفع کرده ایم.
وی می‌افزاید: کنجد را از طریق شرکت تامین و بطور مستقیم در اختیار سهامداران و تولیدکنندگان محصولات کنجدی قرار می‌دهیم.
مدیرعامل شرکت تامین و توسعه خوشه محصولات کنجدی همچنین از تشکیل جلسات متعدد با سازمان توسعه تجارت خبر می‌دهد و می‌گوید: در نظر داریم تا محصولات کنجدی را با یک نشان تجاری مشترک در بازار‌های هدف صادر کنیم.
خلیلی می‌افزاید: بازار صادراتی ما، کشور‌های آذربایجان، ترکیه و روسیه است که ذائقه سنجی با ارائه بیش از دو هزار محصول انجام شده است و نتایج خوبی کسب کرده ایم. در نظر داریم با ثبت این نشان تجاری تا پایان سال، صادرات را به طور جدی پیگیری کنیم.

مرکزی برای تحول در محصولات کنجدی
اسفندماه سال گذشته بود که نخستین مرکز نوآوری خوشه محصولات کنجدی کشور در شهرک صنعتی اردکان راه اندازی شد.
همانروز افتتاحیه ، معاون صنایع کوچک سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران گفت: تامین مواد اولیه و شناسایی مشکلات واحد‌های صنعتی فراوری کنجد و رفع آن به واسه جامعه علمی از اهداف تاسیس این مرکز است.
حدود یک سال از افتتاح مرکز نوآوری خوشه محصولات کنجدی می‌گذرد، مرکزی که زیرنظر شرکت تامین و توسعه خوشه محصولات کنجدی است و راه اندازی شد تا از یک طرف نیاز‌های فناوری و نوآوری بنگاه‌های تولیدی را شناسایی و از سوی دیگر ظرفیت‌های عرضه نوآوری و فناوری مراکز علمی و تحقیقاتی را ایجاد کند.
رئیس هیئت مدیره شرکت تامین و توسعه خوشه محصولات کنجدی می‌گوید: توسعه بازار و فروش محصولات، نیاز‌های نوآورانه و فناورانه، کاهش مصرف آب برای پوست کنی کنجد و ماندگاری بیشتر محصولات از خدماتی است که به همه واحد‌های صنعتی فراوری کنجد ارائه می‌دهد.
مهدی رحمانی می‌افزاید: در یک سال گذشته دو رویداد در این مرکز اجرا شد. "رویداد ایده شو" که با برگزاری آن ایده‌های برتر برای بسته بندی محصولات کنجدی شناسایی و به دنبال آن بهترین ایده که دستگاهی برای بسته بندی حلوا ارده بود، انتخاب شد.
وی ادامه می‌دهد: رویداد "ایده میدان" هم دیگر برنامه‌ای است که اساتید و دانشجویان از دانشگاه‌های سراسر استان یزد در آن شرکت کردند و در آن نیاز‌های محصولات کنجدی ارائه شد تا با رفع آن‌ها بهترین خدمات کسب و کار به واحد‌های تولیدی عرضه شود.
رئیس هیئت مدیره شرکت تامین و توسعه خوشه محصولات کنجدی همچنین به وجود آزمایشگاه مرجع محصولات کنجدی در مرکز نوآوری خوشه محصولات کنجدی اشاره می‌کند و می‌گوید: هر ایده‌ای که به مرکز ارائه در آزمایشگاه بررسی و بحث مکانیزاسیون آن اجرا می‌شود تا بتوان محصولی استاندارد را وارد بازار کرد.

جهان در انتظار بکرترین محصول ایران
وقتی در جستجوگر گوگل به دنبال بهترین محصولات کنجدی جهان می‌گردم، تنها نام ایران و به طور شاخص نام یزد به چشم می‌خورد. واحد‌های تولیدی با نشان تجاری مختلف که سالهاست بکرترین محصولات کنجدی را روانه بازار می‌کنند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اردکان می‌گوید: حلوا ارده این شهرستان در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است چراکه طرز تهیه سنتی این ماده غذایی تنها مخصوص مردمان ایران بویژه هنرمندان اردکانی است.
محسن میرجانی پرونده ثبت جهانی حلوا ارده در دستور کار قرار گرفته است تا علاوه بر جلوگیری از دستبرد آن توسط کشور‌های دیگر، این ماده غذایی مقوی بیشتر در سبد غذایی کشور‌های مختلف جهان جا باز کند.
گرچه محصولات کنجدی در شمار صنایع کوچک قلمداد می‌شود، اما بدون شک اگر برای رفع موانع و مشکلات پیش روی تولیدکنندگان محصولات کنجدی چاره اندیشی و با حمایت همه جانبه، محصولات کنجدی بخوبی شناسانده شود آنوقت نه تنها زمینه رونق تولید و اشتغال بیشتر را فراهم می‌کند، بلکه باعث می‌شود تا با صادرات محصولات ناب ایرانی در بازار‌های جهانی، ارزآوری خوبی را برای کشور به ارمغان آورد.

نویسنده: سیده سکینه میرطاهری