سرنخ معمای رکود در صنعت نساجی

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز یزد، صدای پای رکود در بزرگترین صنعت اشتغالزای کشور اکنون بیشتر از همیشه به گوش می‌رسد. این را از گشتی در بازار پوشاک و منسوجات یزد به خوبی می‌فهمم. اینجا خیابان شهدای نعیم آباد یزد است، جایی که مرکز فروش پارچه در شهر یزد به شمار می‌رود. 

خیابانی که در روزگاری نه چندان دور، جای سوزن انداختن نبود و ترافیک خودرو‌ها در آن بیداد می‌کرد، اکنون سوت و کور است. بازار پر شَر و شور پارچه آنهم در قطب نساجی ایران، اکنون کساد است و از هیاهوی خرید مردم خبری نیست. قصه پر غصه رکود بازار که پس از شیوع بیماری کرونا شروع شده و اکنون در صنف بزازان شدت بیشتری گرفته است. حکایت خیابان نعیم آباد اکنون فقط حکایت این خیابان نیست بلکه حکایت صد‌ها خیابان، بازار و مغازه پوشاک و منسوجات در سراسر کشور است که روز‌های سخت رکود را پشت سر می‌گذارد.

البته این حکایت، فقط حکایت بازار‌های منسوجات نیست. گشتی در فضای مجازی و سایت‌های خبری نشان می‌دهد در طول سال‌های گذشته، صد‌ها کارخانه در صنعت نساجی یا تعطیل و یا به حال نیمه فعال درآمده است.

برخی از کارخانجات معروف در استان یزد با تعطیلی، ساختمان و تجهیزات خود را به حراج گذاشته اند و برخی دیگر بخش‌هایی از تولیدات را به حال تعطیل درآورده و نیرو‌های کار خود را تعدیل کرده اند.

رکود در صنعت نساجی در حالی که این صنعت بزرگترین صنعت اشتغالزای کشور است و آن هم در یزد که دومین تولیدکننده در صنعت نساجی کشور محسوب می‌شود مرا بر آن می‌دارد تا ریشه‌های مشکل را واکاوی کنم. ریشه رکود در صنعت نساجی چیست؟

منسوجات گران است

وقتی پوشاک و منسوجات گران باشد طبیعی است که مردم هم استقبال چندانی از خرید این محصولات نداشته باشند. مخصوصا در شرایطی که تورم در کشور بیداد می‌کند. این‌ها را فروشندگان و مشتریان بازار پوشاک یزد به من می‌گویند و البته حق هم دارند.

رکود بازار پارچه مرا کنجکاو می‌کند تا به سراغ فروشندگان بروم. وارد مغازه امیر آقا می‌شوم. او جوانی سی ساله است و پس از خدمت سربازی پشت دخل مغازه پارچه فروشی، فروشندگی می‌کند. او می‌گوید: چند ماهی است که با گران شدن پارچه، حتی قیمت پارچه‌های تولید کارخانه‌های یزد هم بالا رفته است. امیر از سردی بازار خبر می‌دهد و اضافه می‌کند: متاسفانه مردم دیگر رغبتی برای خرید نشان نمی‌دهند و حضورشان در مغازه صرف بازدید و پرسیدن قیمت است.

در حال گفتگو با امیر هستم که حاج احمد از راه می‌رسد. او که سال‌های زیادی بزاز بوده و کهنه کار بازار یزد است، می‌گوید: از زمانی که به یاد داریم، این چنین بازارمان راکد نبوده است. صدای لرزان حاج احمد از درد عمیق این روز‌ها حکایت دارد. او ادامه می‌دهد: متاسفانه از ابتدای امسال قیمت پارچه‌ها چند برابر شده است، موضوعی که هم ما را برای خرید پارچه با مشکل مواجه کرده است و هم مشتریان ناراضی هستند.

مغازه دار‌ها می‌گویند تولیدکنندگان قیمت محصولات خود را افزایش داده اند و ما هم چاره‌ای جز افزایش قیمت نداریم.

با چند نفر از مشتریانی که به بازار مراجعه کرده اند، گفتگو می‌کنم. آقای رضایی که برای خرید کت تک به بازار آمده است، می‌گوید: قیمت کت تک تا سه برابر افزایش یافته در حالیکه حقوق ما کارمندان فقط درصد کمی افزایش یافته است.

با خانواده دیگری که برای خرید مراسم عروسی آمده اند، گفتگو می‌کنم. مادر عروس می‌گوید: آنقدر قیمت پارچه افزایش یافته که حتی برای عروسی دخترمان هم نمی‌توانیم هزینه کنیم.

او می‌افزاید: سابق هزینه پوشاک بخش کمی از جهیزیه در مراسم عروسی بود، اما اکنون مجبوریم حدود ۳۰ تا ۴۰ میلیون تومان در این بخش هزینه کنیم.

صحبت‌های مغازه داران و مشتریان مرا وا می‌دارد تا به چند کارخانه نساجی مراجعه کنم تا علت گرانی محصولات نساجی را جویا شوم.

مواد اولیه گران است

چرا گران می‌فروشید؟ سوالی که از تولیدکنندگان صنعت نساجی می‌پرسم و همین سوال باعث می‌شود تا سر درد و دل هایشان باز شود. در گام اولی سری به کارخانه یزدباف می‌زنم بزرگترین کارخانه نساجی ایران که بیش از نیم قرن از فعالیتش در زمینه تولید نخ و پارچه می‌گذرد.

با آقای قدمگاهی مدیر کارخانه به گفتگو می‌نشینم. او با اشاره به اینکه روزانه بیش از ۲۰ تن نخ و ۱۵۰ هزار مترمربع پارچه در این واحد نساجی تولید می‌شود، می‌گوید: توانستیم با تولید محصولات باکیفیت، بازار خوبی به لحاظ پارچه و پوشاک ایجاد و زمینه اشتغال ۸۰۰ نفر را هم فراهم کنیم.

وحید زینی می‌افزاید: هر آنچه گفته شد، یک روی سکه است. روی دیگرش مشکلات تامین مواد اولیه است. از او می‌خواهم توضیح بیشتری در این خصوص بدهد. او می‌گوید: ما مشکل تامین پنبه و نخ پلی استر داریم. تولیدات پنبه داخلی برای صنعت نساجی ما کافی نیست و مجبوریم با واسطه پنبه خارجی وارد کنیم.

زینی می‌گوید: مواد پتروشیمی هم نوسانات قیمت بالایی دارد حتی در بورس که دولت متصدی کنترل آن است.

به گفته او، وقتی مواد اولیه صنعت نساجی دارای نوسان قیمت بالا باشد، مجبوریم که محصولاتمان را با قیمت بالاتری عرضه کنیم.

برای آنکه گزارشم تکمیل شود سری هم به اصفهان و مشهد می‌زنم. دو استانی که در صنعت نساجی مثل یزد حرف‌هایی برای گفتن دارند.

در این دو استان هم وضع خراب است. در اصفهان با آقای لباف از تولیدکنندگان قدیمی صنعت نساجی به گفتگو نشستم. او هم برای من از مشکل تامین مواد اولیه گفت.

لباف می‌افزاید: وقتی مواد اولیه صنعت نساجی که عمدتاً قیمت پنبه و مواد پتروشیمی است بی حساب و کتاب بالا می‌رود، روی قیمت تولیدات ما هم بصورت مستقیم تاثیر می‌گذراد و ما مجبوریم به قیمتی منسوجات را عرضه کنیم که برای مصرف کننده، مقرون به صرفه نیست.

او می‌گوید: همین مسائل است که برخی کارخانجات را به حال تعطیل یا نیمه فعال درآورده است.

مشکل را در مشهد هم پیگیری کردم. حاج آقا احمدی که مویش را در راه صنعت نساجی سفید کرده است و مغازه دار‌ها می‌گویند تولیدکنندگان قیمت محصولات خود را افزایش داده اند و ما هم چاره‌ای جز افزایش قیمت نداریم. اکنون ورشکست شده است، می‌گوید: وقتی کار برای ما صرف نکند، بهتر است که کارخانه را تعطیل کنیم.

او می‌گوید: وقتی پنبه گران باشد، پلی استر گران باشد، نرخ کارگر بالا باشد، پارچه خارجی به وفور در بازار باشد، دیگر کارخانه نساجی صرفه اقتصادی ندارد.

با این حال او بیش از همه بر مشکل گرانی پنبه وارداتی و مواد اولیه پتروشیمی بعنوان مشکل کار تاکید می‌کند. موضوعی که باعث می‌شود تا من راهی استان‌های خراسان جنوبی و خوزستان شوم تا هم مشکل تولید پنبه داخلی را بررسی کنم و هم از علت گرانی مواد پتروشیمی سردرآورم.

وقتی امید پنبه کاران پنبه می‌شود

پنبه ایرانی که حدود دو دهه پیش به کشور‌های مختلف صادر می‌شد، اکنون با تولید سالانه ۶۰ هزار تن قادر به تامین نیاز داخل هم نیست. آمار‌ها نشان می‌دهد، سطح زیرکشت پنبه در دهه ۷۰ تا ۲۰۵ هزار تن هم رسیده است، حال آنکه در دهه ۹۰ میزان تولید پنبه به ۸۰ هزار تن کاهش پیدا کرده است.

راهی بشرویه می‌شوم. جایی که قطب تولید پنبه در کشور به شمار می‌رود. با کشاورزان پنبه کار و دست اندرکاران فروش پنبه ایرانی به گفتگو می‌نشینم.

حاج حسینعلی یکی از کشاورزان قدیمی پنبه کار به من می‌گوید: متاسفانه رقیب اصلی ما در کشت پنبه، دولت است. از او می‌خواهم در این باره بیشتر توضیح دهد.

حاجی می‌افزاید: وقتی دولت به جای حمایت از کشاورزان اجازه می‌دهد تا پنبه خارجی به هر میزان وارد کشور شود، ما توان رقابت را از دست می‌دهیم. به او می‌گویم برخی کارخانه داران از کیفیت پنبه داخلی ناراضی اند، علت ش چیست؟ او می‌گوید: پنبه ایرانی ناخالصی دارد. اما راهکارش حمایت از کشاورزان با دادن تجهیزات کشاورزی، تسهیلات، آموزش و دادن بذر مناسب است.

سری به یکی از کارخانه‌های پنبه پاک کنی در بشروئیه سر می‌زنم. اینجا تا چشم کار می‌کند، بسته‌های بزرگ پنبه دپو شده است.

حاج علی که از فروشندگان پنبه ایرانی است، می‌گوید: متاسفانه پنبه ایرانی خریدار ندارد. از او در مورد علت دپوی پنبه‌ها سوال می‌کنم. او می‌افزاید: متاسفانه تولیدکنندگان ایرانی رغبت چندانی به خرید پنبه ایرانی ندارند. او در مورد علت این موضوع هم می‌گوید: پنبه ایرانی دارای پپه یا ناخالصی است در صورتیکه پنبه‌های خارجی، تمیز و مرغوب است و از همین رو تولیدکنندگان ترجیح می‌دهند از پنبه خارجی استفاده کنند.

حاج علی معتقد است دولت باید بجای واردات پنبه، به کشاورزان کمک کند تا پنبه داخلی را با کیفیت مرغوب تولید کنند و از بابت فروش آن مشکلی نداشته باشند.

اما مشکل فقط در پنبه داخلی نیست، پنبه خارجی هم با قیمت‌های متفاوت عرضه می‌شود. با آقای عابدینی از صادرکنندگان پنبه از تاجیکستان به ایران، تلفنی گفتگو می‌کنم. او می‌گوید: قیمت پنبه در تاجیکستان نسبت به سال گذشته، پایین‌تر آمده، اما متاسفانه در ایران به علت اینکه تخصیص ارز به تولیدکنندگان داده نمی‌شود، قیمت متناسب با نوسانات ارز بالا می‌رود.

اگرچه تخصیص نیافتن ارز یارانه‌ای یکی از دلایل افزایش قیمت پنبه وارداتی است، اما نباید نقش واسطه‌ها در افزایش قیمت پنبه وارداتی را هم نادیده گرفت. موضوعی که آقای ضرابیه مدیرعامل یکی از واحد‌های تولیدی نساجی بر آن صحه می‌گذارد.

دست‌های پتروشیمی در جیب مردم

از پنبه به سراغ دیگر ماده اولیه صنعت نساجی یعنی مواد پتروشیمی می‌روم. اکنون صد‌ها واحد تولیدی نساجی روزانه به بیش از هزاران تن مواد پلیمری نیازمندند، اما این مواد اولیه هم که از نفت زیرپایمان تهیه می‌شود به قیمتی حتی بیشتر از خارج به دست تولیدکنندگان می‌رسد. تولید کنندگان صنعت نساجی معتقدند با قیمت بالای این مواد اولیه نفتی، بخش زیادی از سرمایه بخش نساجی به بخش صنایع نفتی منتقل می‌شود که این مسئله منجر به گرانی تولیدات نساجی و فشار بر مصرف کنندگان و نهایتا رکود در صنعت نساجی می‌شود.

دستمالچیان عضو انجمن نساجی ایران می‌گوید: ما که تولید کننده نفت و مواد پتروشیمی هستیم، باید مواد اولیه پتروشیمی را گران‌تر از کشور چین خریداری کنیم و به همین خاطر نمی‌توانیم در بازار رقابت داشته باشیم.

آقای نصیریانی از تولیدکنندگان نخ در یزد است. او می‌گوید: ما با ظرفیت تولید ۲۰۰ تن با تولیدکننده‌ای که روزانه ظرفیت تولید ۱۰ تن را دارد، میزان موادی که به ما می‌رسد، در یک سطح است.

آقای سلطان آبادی هم از تولیدکنندگان محصولات نساجی است. او هم می‌گوید: مصرف ماهانه مواد پتروشیمی ما ۴ هزار تن است، ولی در حال حاضر یکهزار تن هم مواد به ما نمی‌رسد.

وزارت صنعت، معدن و تجارت مواد اولیه پلیمری مورد نیاز برای کارخانجات تولید الیاف نخ را بر اساس میزان تولید آن‌ها سهمیه بندی کرده است، اما این میزان پاسخگوی نیاز تولیدکنندگان نیست.

آنگونه که نصیریانی می‌گوید: عرضه پتروشیمی صرفا یک سوم نیاز تولیدکنندگان را پوشش می‌دهد. مسئله ایکه باعث شده تا عرضه کم و رقابت بالای آن در بورس کالا، قیمت پایه مواد پتروشیمی را به میزان زیادی افزایش دهد.

قریشی عضو انجمن نساجی ایران هم می‌گوید: پتروشیمی‌ها قیمت گذاری را براساس فوب بین الملل انجام می‌دهند. او می‌ادامه می‌دهد: چرا باید برای ما که در داخل با ریال خرید می‌کنیم، خرید با قیمت فوب بین المللی و به قیمت دلار، مواد را تهیه کنیم.

حاج آقا لباف از تولیدکنندگان نساجی هم به رقم ۴۶۶ میلیارد ریالی در یکماه اشاره می‌کند که مابه التفاوت رقابت در بورس کالا با خرید مواد پتروشیمی است که به جیب شرکت‌های پتروشیمی رفته است. او که دل پردردی دارد، موی گوید: چرا من باید پول از بانک بهره بگیرم و به پتروشیمی انتقال دهم؟!

برای اطلاع از میزان تولید و نحوه عرضه مواد پتروشیمی راهی استان خوزستان می‌شوم. نخ‌های پلاستیکی یا پلی استر از یک ماده اولیه نفتی به نام چیپس پلی استر تهیه که در ایران عمدتاً در پالایشگاه شهید تندگویان در ماهشهر تولید می‌شود.

با رئیس مجتمع پالایشگاه شهید تندگویان همصحبت می‌شوم. محمدعیسی انوشا می‌گوید: بحث قیمت گذاری از حیطه اختیارات ما خارج است و توسط وزارت صمت و وزارت نفت انجام می‌شود.

او می‌افزاید: چون ما خوراک را بر اساس فوب منفی ۵ درصد می‌خریم و همه هزینه‌های شرکت بر اساس ارز نیمایی است به تبع بایستی مبنای محاسبه برای فروش هم فوب جهانی باشد.

علاوه بر مشکل قیمت گذاری مواد پتروشیمی، یک مشکل دیگر هم میزان عرضه این مواد است. برخی آمار‌ها از کاهش میزان عرضه مواد پتروشیمی نسبت به سال‌های گذشته حکایت دارد.

کاظمی عضو هیئت مدیره انجمن صنایع نساجی ایران می‌گوید: وقتی آمار را بررسی می‌کنیم، متوجه می‌شویم در سال گذشته، هفته‌ای شش هزار تن مواد پتروشیمی در بورس عرضه می‌شد که این میزان امسال به چهار هزار تن کاهش یافته است.

او می‌افزاید: این اختلاف، رقابت را در بورس افزایش داده و از حد نرمان خارج شده است. مسئله‌ای که قیمت تمام شده را برای تولیدکنندگان بالا برده است.

سرنخ کلاف سر در گم

همه این راه‌ها را رفتیم. از یزد تا اصفهان تا مشهد تا بشروئیه و تا ماهشهر. با آدم‌های زیادی صحبت کردیم. از مردم که خریدار اصلی اند تا مغازه داران، کارخانه داران، پنبه کاران، واردکنندگان و کارشناسان. همه و همه برای اینکه به سرنخ کلاف سر در گم رکود در صنعت نساجی به عنوان بزرگترین صنعت اشتغالزای کشور برسیم.

اکنون بعد از همه این کند و کاو‌ها به سرنخ‌های مهمی دست یافته ایم. اگر پنبه داخلی با حمایت مسئولان، ارتقا کشت و کیفیت پیدا کند، می‌تواند نیاز تولیدکنندگان را برطرف کند و در قیمت نهایی کالا موثر باشد.

اگر قیمت گذاری مواد پتروشیمی بر اساس ریال و نه دلار انجام شود و میزان عرضه آن افزایش یابد و سهمیه بندی‌ها هم عادلانه توزیع و دست واسطه‌ها قطع شود، می‌توان امید داشت قیمت نهایی محصولات نساجی کاهش یابد و رونق خرید و فروش منسوجات بازهم به بازار بازگردد.

غیر از این باشد کم کم باید منتظر آن باشیم که منسوجات خارجی روز به روز جا را برای تولیدات داخلی تنگ و تنگتر کند.

اگر ثبات قیمت و ثبات رویه در برنامه ریزی‌ها رخ دهد می‌شود امید داشت که کارخانه‌های نساجی بازهم دوران رونق خود را تجربه کنند.

اگر مسئولان کشور براستی می‌خواهند بازار پارچه‌های منسوجات با نشان ایرانی پُر شود، باید شرایط را مهیا کنند؛ از تامین مواد پتروشیمی تا حمایت از پنبه کاران.

آری، میدان عمل اینجاست ...

نویسنده: سیده سکینه میرطاهری