شورای انقلاب؛ نهادی پرقدرت برای ساماندهی انقلابیون

شورای انقلاب مهمترین نهاد تصمیم گیر کشور بود که در مسیر انقلاب نقشی حساس و تعیین کننده در هدایت نیرو‌های مردمی و مدیریت و اداره کشور داشت؛ شورایی عالی رتبه که طی عمر ۱۷ ماهه اش راهبری، اتحاد و هماهنگی همه نیرو‌های مبارز معتقد به انقلاب را ساماندهی کرد.

درست ۴۲ سال پیش در چنین روزی نخستین و بنیادی‌ترین رکن قدرت سیاسی جمهوری اسلامی ایران شکل گرفت؛ نهادی که در گام‌های نخست انقلاب و در نبود قوای مجریه و مقننه مسئولیت اجرا و قانون‌گذاری را بر عهده داشت.

«آقای مطهری در مراجعت از سفر پاریس، دستور رهبر عظیم الشأن انقلاب را مبنی بر تشکیل شورای انقلاب آوردند. حضرت امام آقایان شهید مطهری، شهید بهشتی و موسوی اردبیلی و شهید باهنر و این جانب هاشمی رفسنجانی را به عنوان هسته‌ی اول شورای انقلاب تعیین و اجازه داده بودند که افراد دیگر با اتفاق نظر این پنج نفر اضافه شوند و در جلسات ابتدایی تصمیم بر این شد که حتی الامکان ترکیب شورا از اعضای روحانی و غیر روحانی به نسبت مساوی و نزدیک به هم باشد» این‌ها بخشی از خاطرات آیت الله هاشمی رفسنجانی از چگونگی شکل گیری شورای انقلاب اسلامی است.

شورایی مهم که در خاطرات اعضای برجسته آن آمده است که اواخر آبان و اوایل آذر ۱۳۵۷ اندیشه تشکیل آن به منظور رهبری انقلاب و تدبیر جریان‌های امور در داخل کشور پدید آمد، اما با پیروزی انقلاب در ۲۲ دی ۱۳۵۷ با پیام امام خمینی (ره) به صورت رسمی تشکیل و کار ساماندهی انقلاب را به دست گرفت.

در پیام سیاسی بسیار مهم امام خمینی (ره) در اعلام تشکیل شورای انقلاب آمده است:

«به موجب حق شرعی و بر اساس رأی اعتماد اکثریت قاطع مردم ایران که نسبت به این جانب ابراز شده است، در جهت تحقق اهداف اسلامی ملت، شورایی به نام شورای انقلاب اسلامی مرکب از افراد با صلاحیت و مسلمان و متعهد و مورد وثوق، موقتاً تعیین شده و شروع به کار خواهند کرد. اعضای این شورا در اولین فرصت مناسب معرفی خواهند شد. این شورا موظف به انجام امور معین و مشخصی شده است، از آن جمله مأموریت دارد تا شرایط تأسیس دولت انتقالی را مورد بررسی و مطالعه قرار داده و مقدمات اولیه‌ی آن را فراهم سازد».

تا پیش از صدور این پیام، نحوه انتقال قدرت برای نیرو‌های انقلاب مشخص نبود، همچنین برخی فرصت طلبان تصور می‌کردند در سازماندهی و اداره امور نارسایی‌هایی وجود دارد و درصدد سوء استفاده بر آمده بودند، اما حضرت امام (ره) با اعلام تشکیل این شورا در واقع نقشه راه را برای ملت ترسیم کردند.

مطابق ماده یک اساس نامه شورای انقلاب؛ هدف کلی از تاسیس شورای انقلاب؛ پاسداری از ثمرات مبارزات آزادی خواهانه و استقلال طلبانه و حق‌پرستی جنبش‌های مجاهدانه ملت ایران، اجرای اهداف انقلاب و ایجاد حکومت جمهوری اسلامی در ایران بود.

در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی ملت ایران؛ این شورا مهندس مهدی بازرگان را به عنوان نخست وزیر دولت موقت پیشنهاد نمود و امام (ره) نیز طی حکمی ایشان را منصوب کردند.
بعد از پیروزی انقلاب نیز در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، شورای انقلاب و دولت موقت تحت لوای رهبری امام و مشروعیت حاصله از حمایت‌های مردمی، زمام امور را به دست گرفتند.

دومین تصمیم مهم شورای انقلاب؛ تصویب اساسنامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در دوم اردیبهشت ۱۳۵۸ بود. سپاه که بلافاصله بعد از پیروزی در سال ۱۳۵۷، بنا به فرمان امام (ره) به فرماندهی حجت الاسلام لاهوتی، تشکیل شده بود و مأموریت حفظ انقلاب و دستاورد‌های آن را برابر حملات ضد انقلاب بر عهده داشت، با تصویب شورای انقلاب رسمیت پیدا کرد.

سپس؛ ملی شدن بانک ها، سامان بخشیدن به محاکمات دادگاه‌های انقلاب، برگزاری همه پرسی در رابطه با نظام، بررسی پیش نویس قانون اساسی و انتشار آن در جراید، تصویب قانون شورا‌های محلی، ملی شدن صنایع بزرگ، تصویب آیین نامه مجلس خبرگان و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و مجلس شورا و ... را انجام داد. بدیهی است که شورا، مافوق دولت بود و خطوط کلی و راهبردی با تمهیدات و تصمیمات اعضای آن اتخاذ می‌شد.

فردای روز تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در ۱۳ آبان ۱۳۵۸؛ دولت بازرگان استعفای خود را تسلیم امام کرد. شورای انقلاب بیانیه مهمی خطاب به ملت صادر کرد و یادآور شد که مصمم است در فرصت محدودی، برگزاری همه پرسی درباره قانون اساسی، انتخابات مجلس شورای ملی و ریاست جمهوری و ... را به انجام رساند.
همه پرسی قانون اساسی در ۱۲ آذر ۱۳۵۸ و متعاقب آن انتخابات ریاست جمهوری در بهمن ۱۳۵۸ برگزار و بنی صدر به عنوان رییس جمهور انتخاب گردید.
بعد از انتخاب بنی صدر، وی حملات شدیدی علیه شورای انقلاب آغاز کرد. این اختلافات تا تشکیل مجلس شورای اسلامی در ۷ خرداد ۱۳۵۹ و تحویل وظایف شورای انقلاب به مجلس ادامه داشت.

با شروع کار مجلس و شورای نگهبان و دیگر نهادها، مسؤولیت و ضرورت وجود شورای انقلاب به پایان رسید؛ لذا در ۱۲ تیر ۱۳۵۹، آیت الله بهشتی اعلام کرد: «مسؤولیت شورای انقلاب دو هفته دیگر پایان می‌یابد».
آخرین جلسه شورای انقلاب نیز به ریاست مهندس بازرگان در پنج شنبه ۲۶ تیر ۱۳۵۹ برگزار شد و و پس از آن بود که روزنامه‌ها نوشتند: «به دنبال تکمیل اعضا و حقوقدانان‌های شورای نگهبان و رفع موانع کار مجلس و تصویب اعتبارنامه ها، پایان کار شورای انقلاب اعلام شد.»
ناهید اکبرزاده خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما