طلای سبز ایرانی درچنگ مافیا

به گزارش خبرگزاری صدا وسیما،مرکز خراسان رضوی، زیره سبز با کمترین نیاز آبی یکی از مهمترین انواع گیاهان دارویی درکشور است که به سبب اهمیت و خواص دارویی و درمانی و نقش آن در ارزآوری بالا به عنوان طلای سبز شناخته شده است و در بسیاری از استان‌های کشور مورد استقبال کشاورزان قرار گرفته است.

حدود 85 درصد زیره سبز کشور با 25 هزار هکتار سطح زیرکشت در خراسان رضوی تولید می شود و این موضوع خراسان رضوی را به قطب تولید این محصول استراتژیک در کشور تبدیل کرده است.

هر چند در سال گذشته از این استان ، هزارو260 تن زیره سبز از شهرستان‌های سبزوار، جوین، جغتای، خوشاب و داورزن تولید و به کشورهای اروپایی و آسیایی صادر شد و درآمد 12 میلیارد تومانی برای کشور به ارمغان آورد؛ اما این روزها این گنج نهان با روبرو شدن با مشکلاتی در حوزه صادرات، در رنجی بس دشوار بسر می برد.

• رنج برای کشاورز گنج برای دلالان

یکی از کشاورزان خوشابی در این باره می گوید: کشت زیره سبز یکی از کشت‌هایی است که نیروی کار زیاد می‌طلبد و هزینه‌های زیادی به کشاورز تحمیل می کند اما درست در آستانه فصل برداشت قیمت‌ها پایین می‌آید و فقط ضرر آن برای کشاورز باقی می‌ماند.

او ادامه می دهد: زیره سبز با رنج بسیار از دل خاک بیرون می آید اما سود واقعی آن به جیب دلالان و واسطه ها می رود.

یکی دیگر از کشاورزان سبزواری  نیز دراینباره می گوید: دلالان، عمده محصول تولیدی شهرستان را خریداری و در بازارهای داخل استان به فروش می‌رسانند.

وی ادامه می دهد: مشکل اصلی، صادرات و بازاریابی بدون واسطه این محصول ارزشمند است چرا که ما در بازاریابی و برندسازی این محصول به شدت با مشکل روبرو هستیم و همین موضوع موجب شده است محصول خود را به قیمت بسیار پایین به دلالان و کارخانه های زیره پاکنی به فروش برسانیم.

براساس آمارها ایران سومین تولیده کننده زیره سبز دنیاست اما پنجمین صادر کننده ، برای پاسخ به چرایی این سوال به سراغ یکی از تاجران قدیمی زیره سبز در سبزوار می روم. او به شرطی حاضر به گفتگو می شود که از ذکر نامش خودداری کنم.

این تاجر سبزواری می گوید: سال های سال است که به تجارت زیره سبز مشغول است و به کشورهای زیادی از جمله ایتالیا، روسیه، امارات، هند و عراق صادرات داشته است ، اما هفت سال است که مشکلات پیرامون این محصول استراتژیک وی را زمین گیر کرده است.

او می گوید: در گذشته های نه چندان دور زیره سبز ایران در دنیا حرف اول را می زد و برند ایران معتبرترین نشان در این زمینه بود، اما رفته رفته به دلیل مشکلات بوجود آمده از جمله تحریم های ظالمانه؛ نه تنها ما از این جایگاه نزول کردیم که واردکنندگان نیز برای ما تعیین تکلیف می کنند که زیره سبز ایران باید با برند کدام کشور از ایران صادر شود.

این تاجر اضافه می کند: علاوه بر این ما باید پول زیره های صادرشده را هم از کشورهای ثالث دریافت کنیم که همین امر موجب کاهش چشمگیر صادرات این محصول از کاروانسراهای اسم و رسم دار سبزوار  شده است.

از او می پرسم واردکنندگان چه سودی از این کار می برند و مقصد زیره های خریداری شده کدام کشورهاست، که می گوید: ژاپن، امارات، ترکیه، پاکستان مقصد زیره های سبز ایران هستند، آنها این محصول را به قیمت 2 دلار از ما خریداری می کنند و در کشورهای خود به قیمت 3 و نیم دلار به فروش می رسانند و در حقیقت رنج از آن ما و گنج به کام دیگران است.

• سهم مصرف زیره در ایران فقط 15 درصد

هندوستان رقیب اصلی ایران در تولید زیره سبز است که  70 درصد محصول تولید شده را در کشورش مصرف می کند اما سهم ما از مصرف فقط 15 درصدتولید است، علت چیست؟

یکی از صادرکنندگان زیره کشور در این رابطه حرف قابل تاملی زد و گفت: جدای از اینکه زیره یک ترکیب غذایی بسیار مفید است، بیش از 10 نوع مشتقات دارویی از آن  به دست می آید، اما به دلیل نبود مصرف داخلی و صنعت فراوری آن در کشور، ترجیح ما این است که آن را به صورت خام از کشور خارج و برای کشور حتی به قیمت پایین ارزآوری داشته باشیم.

او تاکید کرد: هندوستان 70 درصد زیره سبز تولید شده را درصنایع غذایی، گیاهی و دارویی خود استفاده می کند اما سهم ما از این مهم تنها 15 درصد است که جای تامل دارد.

این صحبت در حالی مطرح می شود که به گفته مدیر باغبانی جهاد كشاورزی خراسان رضوی، سالانه 3 هزار تن زیره سبز از این استان صادر می شود و توسعه كشت گیاهان دارویی در قالب توسعه گیاهان كم آب طلب از اولویت‌های استان است.

حدود 98 درصد زیره سبز کشور در سبزوار تولید می شود که بخاطر رشد کوتاه مدت و مصرف کمِ آب، محصولی ارز آور و مفید برای این شهرستان است.

• نوسان شدید قیمت وکاهش رغبت

راهی یکی از کاروانسراهای زیره سبز در شهر سبزوار می شوم، آن چیزی که در نگاه نخست توجه من را به خود جلب می کند، حجم زیادی از زیره های سبز دپو شده است.

بهنامی فر از تاجران قدیمی زیره سبز در سبزوار علت این حجم از زیره های دپو شده را نبود اعتماد کشاورز به قیمت محصول در زمان برداشت عنوان می کند و می افزاید: نوسات شدید قیمت زیره، سبب شده تا کشاورزان رغبتی به فروش این محصول استراتژیک نداشته باشند و زیره ها را در انبارهایی که کیفیت آن چنانی ندارد، نگهداری کنند.

او می گوید: بزرگترین تولید کنندگان زیره سبز در دنیا کشورهای هند، ایران و افغانستان هستند و در سال های اخیر کشور هند، گوی سبقت را در تولید و امارات در خریداری و برندسازی ربوده است.

بهنامی فر اضافه می کند: نکته قابل تامل اینجاست که مقدار قابل توجهی از زیره صادراتی ایران به صورت مستقیم به کشور امارات ارسال و در آنجا پس از بسته بندی و برندسازی  به عنوان زیره امارات به کشورهای قاره امریکا صادر می شود.

او می گوید:زیره ایرانی در حالی به بیشتر کشورهای دنیا از جمله ایتالیا، فرانسه و آلمان صادر می شود که تاکنون برنامه‌ریزی خاصی برای بسته‌بندی این محصول انجام نشده است و صادرات آن در کیسه‌های 25 یا 55 کیلویی صورت می گیرد.

• باز هم قصه تلخ خام فروشی

معاون پژوهشی مؤسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی در این باره می گوید: زیره سبز، متاسفانه با کمترین بها به کشورهای دیگر صادر می‌شود، درحالی که پس از فراوری دوباره با قیمت بسیار بالا وارد کشور می‌شود. یعنی ما محصول بدست آمده را با تومان به کشورهای حاشیه خلیج فارس می فروشیم و دوباره برای مصرف داخلی با دلار از کشورهای پیشرفته خریداری می کنیم.

ابوالفضل پهلوان لو افزود: خام‌فروشی یا به تعبیری رایگان‌فروشی  موجب از بین رفتن منابع ما می شود و بیشترین بهره این محصول  برای کشورهایی است که فراوری این محصول را انجام می‌دهند، زیرا آنها بدون هزینه کاشت، داشت و برداشت، محصول زیره را با کمترین قیمت خریداری می‌کنند و سپس با بالاترین قیمت پس از استحصال در بازارهای جهانی به فروش می رسانند.

• نفوذ واردکنندگان درصادرات

در کشورما 5 کارخانه زیره پاک کنی فعالیت می کنند که از این تعداد 3 کارخانه تعطیل و نیمه تعطیل هستند و تنها دو کارخانه مشغول به بوجاری زیره هستند.

به تنها کارخانه فعال زیره سبز در سبزوار که یکی از بزرگترین کارخانه های کشور است، می روم. مدیر این کارخانه می گوید: براساس آمار از ابتدای امسال حدود 4 هزار تن زیره سبز به صورت ناپاک از کشور خارج شده است که این یعنی زیره سبز حتی اگر در کشور هم بخواهد پاک، بوجاری و به صورت خام هم از کشور خارج شود؛ ماشین آلات بروزی وجود ندارد.

درحال تماشای کار و فعالیت کارگران این کارخانه زیره پاکنی، موضوعی توجه مرا به خود جلب کرد و آن لیبل هایی بود که با نام کشورهای دیگر بر روی کیسه های 25 یا 55 کیلویی دوخته می شد.

علت را از مدیرکارخانه جویا شدم، درپاسخ گفت: بدون این لیبل ها هیچ کشوری از ما زیره سبز را خریداری نمی کند از این رو مجبور به دوخت این لیبل ها بر روی کیسه ها هستیم.

او اضافه می کند: تا چند سال پیش زیره سبز را با برند خود کارخانه و کشور ایران به سایر کشورها از جمله ژاپن صادر می کردیم اما اکنون واردکنندگان برای ما مشخص می کنند که باید زیره سبز ایران با نام کدام کشور از ایران خارج شود ؛ یعنی واردکننده هم از صادرات سود می برد هم از واردات!

• مسئولان خارج از دسترس ، مافیا در دسترس

برای پاسخ به این سوال که چرا زیره سبز ایرانی با برند دیگر کشورها به صورت خام در کیسه های 25یا  55 کیلویی از کشور خارج می شود و چرا هیچ منعی برای اینگونه صادرات وجود ندارد ، در چند نوبت با سازمان گمرک ایران و وزارتخانه های جهاد کشاورزی و صمت تماس گرفتم. در نخستین تماس مسئولان سازمانهای یادشده حاضر به مصاحبه شدند اما بعد به دلایل نامعلومی نه تنها قرار مصاحبه ها لغو شد، حتی گوشی های تلفن همراه هر کدام از مسئولان نیز از دسترس خارج شد و دیگرهیچ ارتباطی با آنان برقرار نشد.

یکی از مدیران کارخانه زیره پاکنی سبزوار نیز در تماس تلفنی با دفتر خبری صدا وسیما عنوان کرد درصورت انتشار گزارش درباره مشکلات زیره سبز به مراجع قضایی شکایت خواهد کرد.

در همین حال یکی از صادرکنندگان زیره سبز نیز از فعالیت مافیای زیره درکشور خبر داد و گفت: این مافیا نه تنها قیمت زیره را تعیین می کند، بلکه موجب خام فروشی  این محصول به صورت کاملا آسان از مرزهای کشور به ویژه مرز پاکستان است. 

برخی از تجار زیره سبز نیز برای خود امپراطوری های کوچکی تشکیل داده اند که همین امر موجب شده است این گنج در رنجی خود ساخته قرار بگیرد.

• راه اندازی پالایشگاه زیره سبز در استان

با همه این تفاسیر؛ آیا طلای سبز ایرانی می تواند به گنجی تبدیل شود که طعم شیرین سودش به کام کشاورزان و تولیدکنندگان خوش تر آید؟

در این رابطه گروهی از پژوهشگران استان خراسان رضوی برای خروج میلیون ها دلار ارز از کشور دست به کار بزرگی زدند و نخستین پالایشگاه زیره و زعفران کشور را در این استان زرخیر راه اندازی کردند.

معاون پژوهشی مؤسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی ایران در این باره می گوید: خام فروشی یکی از معضلاتی که بسیاری از مسئولان و صاحب‌نظران این عرصه را به این فکر واداشته که برای جلوگیری از آن به سمت فرآوری محصولات حرکت کنند.

پهلوان لو با اشاره به راه اندازی نخستین پالایشگاه زیره کشور در خراسان رضوی و بوجاری روزانه ۴۵ تن زیره در این پالایشگاه می افزاید : باتوجه ‌به اینکه حجم وسیعی از زیره درجه یک ما به صورت خام فروشی صادر می‌شد، تصمیم گرفتیم با ساخت پالایشگاه زیره و زعفران در خراسان رضوی، خام‌فروشی را تعطیل و پس از این فراورده‌های زیره و زعفران مانند عصاره و اسانس آن را صادر و اشتغال مولد ایجاد کنیم.

او تاکید کرد: امید است فعالیت این پالایشگاه انگیزه‌ای برای همه کشاورزانی باشد که تابه‌حال طعم شیرین سود دسترنج را خود نچشیده‌اند.

• بورس کالا شاید گره گشا

رئیس جهاد کشاورزی سبزوار هم باز بورس کالا به عنوان راهکاری برای حل مشکلات صادرات زیره می گویدو می افزاید : در سالهای اخیر بورس کالا کمک فراوانی به توسعه تجارت کرده است که این کاردر روش های سنتی امکان پذیر نیست.

امانیان ادامه می دهد: ما از طریق بورس کالا می توانیم با بازارهای بین المللی ارتباط برقرار کنیم و در کشف قیمت در این بازارها نیز نقش ایفا کنیم که این امر به معنای مرجعیت قیمت کالاهای ایران در بازارهای منطقه ای از مسیر بورس کالا است.

وی تاکید می کند:عرضه زیره سبز در بورس کالا از نظر اقتصادی برای کشاورزان بسیار سودآور است زیرا علاوه بر آنکه کشاورزان را به افزایش تولید ترغیب می کند می تواند منجر به شفاف سازی و کشف نرخ‌های عادلانه ، حذف واسطه ها و فروش مستقیم زیره به مصرف کننده و صادرکننده این محصول استراتژیک نیز شود.

آنچه مسلم است، برقراری توازن نرخ صادراتی در مقایسه با تورم و قیمت تمام شده تولیـد داخلی، بسته بندي و برندسازی زیره سبز، تبلیغات وسیع و موثر براي تشویق و حمایت تولیدکنندگان و صادرکنندگان، توجه به توان متخصصان داخلی در تجهیز امکانات و صنعت فرآوري زیره سبز می تواند کمک زیادی به بازگشت ایران به جایگاه جهانی صادرات این محصول ارزآور کند.

نویسنده وسردبیر: مریم یعقوبی