در یادداشتی بررسی شد،
چشم انداز مذاکرات سد النهضه در سال ۲۰۲۱
از آنجا که کاسته شدن ۵۰ درصد از ورودی آب نیل به مصر یک دغدغه اصلی برای این کشور محسوب میشود از این رو پیگیری این موضوع از اولویتهای مصر در سال ۲۰۲۱ خواهد بود.
به گزارش سرویس بین الملل
خبرگزاری صدا و سیما،
با جدی شدن موضوع آبگیری سد النهضه، تنشها به ویژه میان مصر و اتیوپی افزایش یافت تا حدی که مصر از حمله نظامی به اتیوپی سخن به میان آورد. مصر رسما اعلام کرد که اگر اتیوپی آبگیری سد «النهضه» را آغاز کند این سد را بمباران خواهد کرد. این تهدید، زنگ خطری جدی برای آغاز جنگ در این منطقه از آفریقا بود. تهدید نظامی مصر، اما واکنشهای مختلفی را در پی داشت. سرلشگر «آدم محمد» رئیس ستاد مشترک ارتش اتیوپی اعلام کرد: برای دفع هرگونه حمله نظامی به سد النهضه آماده هستیم و همچنین در صورت هر حمله مقابله به مثل میکنیم. فرمانده نیروی هوایی اتیوپی هم گفت: نیروی هوایی آماده درهم شکستن هر حمله هوایی به سد النهضه است.
در حالی که ناقوس جنگ در شاخ آفریقا با موضع گیریهای دو کشور به صدا درآمده بود، بسیاری از مقامات منطقهای و حتی مقامات سیاسی مصر و اتیوپی نسبت به خطرات آن هشدار داده و خواستار توقف چنین موضعگیریهایی شدند. سرتیپ «طلعت مسلم» کارشناس نظامی و راهبردی مشهور مصر در این زمینه گفت: «اساس کار برای حل بحران سد النهضه راههای مسالمت آمیز است. توسل به سلاح باید آخرین گزینه باشد یعنی پس از اینکه همه راههای مسالمت آمیز به کار گرفته شد.
سرانجام دولت اتیوپی در بحبوحه تنشها و حتی احتمال درگیری نظامی با مصر و سودان، آبگیری سد النهضه را به طور رسمی آغاز کرد و «ابی احمد» نخستوزیر این کشور مرحله نخست آبگیری سد النهضه را به مردم کشورش تبریک گفت. «گیدو آندرگاشیو» وزیر امور خارجه اتیوپی نیز با اشاره به اینکه احداث سد النهضه تاریخ و جغرافیای سیاسی منطقه را تغییر داده، گفت: احداث سد النهضه برای تثبیت عدالت بود و این اقدام، پیامدهای مثبتی برای ملتهای منطقه خواهد داشت. آبگیری سد النهضه بیش از پیش مقامات مصر و سودان را برآشفته کرد، آنها خواستار پاسخگویی اتیوپی در این زمینه شدند. طبق برآورد کارشناسان مصری، در صورتی که اتیوپی سد النهضه را پر کند، سهم مصر از آب نیل حدودا ۵۰ درصد (معادل ۲۷ میلیارد متر مکعب) کاهش خواهد یافت. چنین کاهشی باعث خواهد شد که ۶۷ درصد (۲۰۲۳۴ کیلومتر مربع) زمینهای کشاورزی مصر بایر شوند. چنین اتفاقی، باعث افزایش نرخ بیکاری مصر به ۳۴ درصد خواهد شد.
از این رو سد جنجالی النهضه بر روی نیل در اتپوپی باعث گردیده است مصر بدنبال ایجاد بلوکی از کشورهایی برآید که با اتیوپی اختلاف دارند. در همین راستا به دلیل اختلافات سودان جنوبی با اتیوپی، مصر تلاش میکند با ارائه کمکهای مختلف از ظرفیتهای سیاسی و سوق الجیشی این کشور برای اعمال فشار و تهدید علیه اتیوپی بهره برداری کند. دیدار اخیر رئیس جمهور و رئیس دستگاه اطلاعاتی مصر از جوبا در همین راستا ارزیابی میشود.
سد النهضه اولویت اول مصر در سال ۲۰۲۱
مصر خواستار ارجاع موضوع اختلاف با اتیوپی بر سر آبگیری سد النهضه به شورای امنیت شده است تا بلکه به یک راه حل متوازن و تضمین شدهای بر اساس قواعد حقوق ببن الملل برای این بحران دست یابد. به نظر میرسد مصر علیرغم تلاشهای مستمر در سال ۲۰۲۰ و اعمال فشارهای سیاسی و تهدید نظامی از رسیدن به راه حل دوجانبه و چند جانبه مایوس شده و امیدوار است سازمان ملل راهی برای حل مشکل که هر روز پیچیده میشود بگشاید. از سوی دیگر از آنجا که کاسته شدن ۵۰ درصد از ورودی آب نیل به مصر یک دغدغه اصلی برای این کشور محسوب شده و آن را خطری علیه امنیت ملی خود تلقی میکند لذا پیگیری این موضوع از طرق مختلف سیاسی دو و چند جانبه و مراجع بین المللی همچنان از اولویتهای مصر در سال ۲۰۲۱ خواهد بود.
آبگیری سد النهضه ساز و کارها و توافقات گذشته فیمابین کشورهای پائین دست و کشورهای بالا دست رود نیل جوابگوی وضعیت فعلی میان مصر و اتیوپی نمیباشد و به نظر میرسد اولویت اول در این منطقه تنظیم یک توافقنامه فنی در مورد پر کردن مخزن سد النهضه میباشد. کما اینکه اتیوپی بدون توجه به اعتراضهای مصر و سودان با این استدلال که پروژه برقی آبی سد معیشت مردم کشورش و منطقه را بهبود میبخشد همچنان به تکمیل و آبگیری سد ادامه میدهد و از سوی دیگر مصر با استناد به توافقنامه ۱۹۵۹ برای خود حق وتو در خصوی پروژههای مربوط به رود نیل قائل است که عملا با اقدام اتیوپی در ساخت سد، این حق اعمال نشده و عملا بی اثر شده است.
سناریوهای مذاکرات سد النهضه در سال ۲۰۲۱
با ادمه بحران آبگیری سد النهضه میان مصر و اتیوپی چند سناریو به شرح زیر برای سال ۲۰۲۱ قابل تصور است:
پذیرش ساخت سد النهضه از سوی مصرمصر ساخت سد را به عنوان امر واقع بپذیرد که در این صورت ضعف مصر در مقابل اتیوپی آشکار و امنیت آبی و غذائی این کشور به خطر افتاده و باعث تقویت اتیوپی و تبدیل شدن آن به قدرت منطقهای در شاخ آفریقا خواهد شد.
ادامه گفتگوها بدون حضور میانجیگران خارجیبا توجه به اینکه اتیوپی در سالهای گذشته تفوق خود را در اداره بحران به خوبی نشان داده است ادامه مذاکرات بر اساس شروط اتیوپی پیش خواهد رفت که نتیجه آن همانند سناریو اول به زیان مصر خواهد بود.
ارجاع مصر به شورای امنیتچنان چه مصر بتواند این راه حل را به اتیوپی تحمیل و قطعنامهای از شورای امنیت مبنی بر توقف همه فعالیتهای مرتبط با سد بگیرد موفقیت نسبی بدست آورده و شرایطی را ایجاد میکند تا روند حل و فصل اختلاف در این سازمان طی شود.
گزینه نظامیراه حل نظامی و ضربه محدود برای تخریب سد بدون ورود به درگیری فراگیر؛ استفاده از ابزار نظامی بدون پیمودن راه حلهای دیپلماتیک و سیاسی و بدون جلب حمایت منطقهای و بین المللی مصر را با فشارهای فزاینده خارجی مواجه ساخته و هزینههای غیر قابل پیش بینی برای مصر در پی خواهد داشت.
نويسنده: مجتبي شاهسوني
کارشناس مسائل آفريقا