فاطمه عليها السلام از منظر آیات قرآن

به گزارش گروه وب گردی خبرگزاری صدا و سیما؛ مفسران کلام الهی، «کوثر» را خیر و برکت بسیار معنا کرده و گفته اند: «مقصود از آن، فراوانی نسل و ذریه پیامبر (ص) است و این معنا از طریق فرزندان فاطمه (ع) محقق شده، به گونه‌ای که عدد ذریه او از شمارش خارج است و این روند تا روز قیامت تداوم دارد.
در این مجال به بررسی برخی از آیات قرآن و بیان پاره‌ای از حقایق درباره حضرت فاطمه زهرا (س) می‌پردازیم.

۱. خانه فاطمه (ع) جلوه گاه نور هدایت الهی

قرآن کریم، خداوند را نور آسمان‌ها و زمین می‌خواند و تصریح می‌کند که او هر فردی را که بخواهد، به نور خویش هدایت می‌کند. در ادامه می‌فرماید: «[ این نور هدایت]در خانه‌هایی است که خداوند اذن فرموده است رفعت بیابند؛ خانه‌هایی که نام خدا در آن‌ها ذکر می‌شود و مردانی که تجارت و معامله، آنان را از یاد الهی غافل نمی‌کند و می‌ترسند از روزی که در آن، دل‌ها و چشم‌ها زیر و رو می‌شود، صبح و شام در آنها، تسبیح او می‌گویند.» (۱)

هنگامی که پیامبر خدا (ص) آیات مذکور را تلاوت کرد، یکی از اطرافیان حضرت پرسید: یا رسول الله! این خانه‌ها کدام خانه هایند؟ فرمود: «خانه‌های انبیا». ابوبکر برخاست و گفت: یا رسول الله! آیا خانه فاطمه و علی از مصادیق این آیه است؟ پاسخ شنید: «آری، از برترین مصادیق آن است.» (۲)

۲. مشکات الهی

قرآن برای تبیین و معرفی نور خداوند، مثالی ذکر می‌کند: «مثل نور خداوند، مثل چراغدانی است که درون آن، چراغی گذارده باشند...» (۳).

راوی می‌گوید: از امام (ع) درباره این کلام الهی پرسیدم. فرمود: «آن چراغدان، فاطمه (ع) است و آن چراغ، امام حسن (ع) و آن زجاجه (فانوس یا حباب شفاف)، امام حسین (ع) است.» (۴) این بیان در حقیقت اشاره به جایگاه والا و متعالی فاطمه (ع) و فرزندانش در عالم تکوین و هدایت بشر دارد.

۳. ستاره فروزان

امام (ع)، ذیل این آیه قرآن که می‌فرماید: «ستاره‌ای درخشنده، چون مروارید» (۵)، فرمود: «فاطمه ستاره درخشان و فروزانی از میان جمله زنان عالم است.» (۶)

۴. انسان بزرگ الهی

امام باقر (ع) درباره آیه «همانا آن از مسائل مهم است (و) هشدار و انذاری است برای همه انسان ها» (۷) فرمود: «یعنی فاطمه» (۸). واژه «کُبَر» جمع «کبری» و تأنیث اکبر است. بنابراین، آیه مذکور چنین معنا می‌شود: «فاطمه زهرا (ع) یکی از بزرگان است» (۹).

در بیانی کوتاه می‌توان گفت: این تفسیر، عظمت معنوی آن بانوی بزرگوار اسلام را بازگو می‌کند که در اثر آراسته شدن وی به سجایا و کمالات الهی برایش حاصل گشته است.

۵. دریای فضیلت

ذیل این آیه که می‌فرماید: «(خداوند) دو دریا را در کنار یکدیگر قرار داد؛ در حالی که با هم تماس دارند. در میان آن دو، برزخی است که یکی بر دیگری غلبه نمی‌کند.» (۱۰)، از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمود: «علی و فاطمه، آن دو بحر عمیقی اند که هیچ یک را بر دیگری برتری نیست. بین آن دو، واسطه‌ای است که همان رسول خداست و محصول این بحر عمیق، لؤلؤ و مرجان است که آن دو، حسن و حسین هستند.» (۱۱)

ثعلبی در تفسیر خود، از سفیان ثوری نقل می‌کند: «مرج البحرین یلتقیان» یعنی فاطمه و علی، و منظور از «یخرج منهما اللؤلؤ و المرجان» حسن و حسین و مراد از «بینهما برزخ» رسول خداست.» (۱۲)

ابوسعید خدری نیز آیات یاد شده را همین سان تبیین و تفسیر می‌کند. (۱۳)

۶. کوثر رسول الله (ص)

حضرت خدیجه برای پیامبر (ص) فرزند پسری به دنیا آورده بود که عبدالله نام گرفت، اما پس از مدتی از دنیا رفت. روزی از روزها، یکی از سران مشرکان به نام عاص بن وائل، پیامبر (ص) را هنگام خروج از مسجدالحرام ملاقات کرد و با وی به گفتگو پرداخت. گروهی از سران قریش که این گفتگو را دیده بودند، به محض ورود عاص بن وائل به مسجد از او پرسیدند: با چه کسی گفتگو می‌کردی؟ گفت: با آن «ابتر» (۱۴)! خداوند در حمایت از پیامبر (ص) خویش، سوره کوثر را نازل کرد و فرمود: «(ای پیامبر (ص))! ما به تو کوثر (خیر و برکت فراوان) عطا کردیم. پس برای پروردگارت نماز بخوان و قربانی کن و بدان که دشمن تو قطعاً بریده نسل و دم بریده خواهد بود.» (۱۵)

مفسران کلام الهی، «کوثر» را خیر و برکت بسیار معنا کرده و گفته اند: «مقصود از آن، فراوانی نسل و ذریه پیامبر (ص) است و این معنا از طریق فرزندان فاطمه (ع) محقق شده است؛ به گونه‌ای که عدد ذریه او از شمارش خارج است و این روند تا روز قیامت تداوم دارد.» (۱۶).

بسیاری از بزرگان علمای شیعه، وجود مبارک فاطمه زهرا (ع) را روشن‌ترین مصداق کوثر قلمداد کرده اند؛ زیرا شأن نزول آیه، بیانگر این است که بت پرستان مکه، پیامبر (ص) را متهم به مقطوع النسل بودن می‌کردند و قرآن ضمن نفی گفتار آنان، به پیامبر (ص) می‌فرماید: «ما به تو کوثر عطا کردیم.» از این تعبیر چنین برداشت می‌شود که این خیر کثیر (کوثر)، همان فاطمه زهرا (ع) است. (۱۷)

۷. شاخه‌ای از شجره الهی

خدای متعال کلمه طیبه را به شجره طیبه‌ای مانند می‌کند و می‌فرماید: «آیا ندیدی که خداوند چه سان مثل زده؟ کلمه طیبه (سخن و ایمان پاک) همانند درختی پاک است که ریشه اش ثابت و شاخه اش در آسمان است.» (۱۸)

یکی از یاران امام باقر (ع) نقل می‌کند: خدمت آن حضرت رسیدم و درباره آیه یاد شده پرسیدم. حضرت (ع) پاسخ داد:

«آن درخت (شجره طیبه)، محمد مصطفی (ص) است. تنه آن درخت، امیرمؤمنان علی (ع)، میوه آن، امام حسن و امام حسین (ع)، شاخه اصلی آن فاطمه (ع) است و شاخه‌های کوچک آن، ائمه اطهار از فرزندان فاطمه (ع)، و برگ‌های این درخت، شیعیان و دوستداران ما اهل بیت اند.» (۱۹)

۸. حقیقت شب قدر

امام صادق (ع) درباره آیات نخستین سوره قدر (۲۰) فرمود: «لیله (مقصود حقیقی از آن شب)، فاطمه است و قدر، خداوند است؛ بنابراین هرکس فاطمه را آن سان که حق معرفت اوست، بشناسد، شب قدر را درک کرده است و حقیقت این است که فاطمه (ع) فاطمه نامیده شد، چون خلایق از شناختش ناتوان گشتند. (۲۱)

۹. فاطمه (ع)، صراط مستقیم الهی

حداقل ده مرتبه در نماز‌های شبانه روز، از خدای بزرگ می‌خواهیم که ما را به «صراط مستقیم» هدایت و راهنمایی کند. پیامبر (ص) عظیم الشأن اسلام در تفسیر صراط مستقیم می‌فرماید: «همانا خداوند، علی (ع)، و همسرش و فرزندانش را حجت خویش بر خلق خود قرار داده است و آن‌ها دروازه‌های علم در امت من اند. هرکه به سوی آنان رهنمون شود، به صراط مستقیم هدایت گشته است.» (۲۲)

۱۰. ایمان به فاطمه (ع)، شرط هدایت

امام باقر (ع) در تفسیر آیه ۱۳۶ و ۱۳۷ سوره بقره می‌فرماید: «از آیه «آمنا بالله و ما انزل الینا»، علی، حسن، حسین و فاطمه اراده گشته و این حکم، بر امامان پس از ایشان نیز جاری است» و نیز فرمود: «فان آمنوا» یعنی: مردم. «بمثل ما آمنتم به» یعنی: به علی، فاطمه، حسن، حسین (ع) و ائمه پس از آنان. «فقد اهتدوا و ان تولوا فانما هم فی شقاق» (۲۳).

۱۱. پذیرش توبه با توسل به فاطمه (ع)

قرآن کریم می‌فرماید: وقتی حضرت آدم (ع) و همسرش حوا (ع) به رغم نهی الهی، از میوه درخت ممنوعه تناول کردند، به سبب تخلف از دستور الهی از بهشت اخراج شدند و به زمین هبوط کردند. «سپس آدم از سوی پروردگارش کلماتی دریافت کرد (و با آن کلمات توبه کرد) و به درستی که خداوند، توبه پذیر و مهربان است.» (۲۴)

ابن عباس می‌گوید: از رسول خدا (ص) درباره کلماتی که حضرت آدم از پروردگار خویش دریافت کرد و با آن کلمات توبه کرد، پرسیدم. فرمود:

«از خدا خواست که به حق محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) توبه اش را بپذیرد. خداوند نیز پذیرفت.» (۲۵)

۱۲. صالح درگاه الهی

قرآن کسانی را که فرمان بردار خدا و رسول وی اند، به هم نشینی با آنانی وعده می‌دهد که از نعمت‌های بی پایان و ابدی الهی بهره مندند. (۲۶) انس بن مالک می‌گوید: یک روز صبح، پس از آنکه نماز صبح را با پیامبر (ص) به جای آوردیم، به آن حضرت عرض کردم: یا رسول الله! آیا این سخن خدای را برایمان تفسیر می‌کنی که می‌فرماید: «و کسی که خدا و پیامبر (ص) را اطاعت کند، (در روز رستاخیز) هم نشین کسانی خواهد بود که خدا، نعمت خود را بر آنان تمام کرده، از پیامبران و صدیقان و شهدا و صالحان، و آن‌ها رفیقان خوبی اند.» (۲۷) فرمود: مقصود از «پیامبران» منم. منظور از «صدیقان» برادرم علی (ع) است. مقصود از «شهدا» عمویم حمزه است و مقصود از «صالحان» نیز دخترم فاطمه (ع) و دو فرزندش (حسن و حسین (ع)) اند. (۲۸)

۱۳. مقرب الهی و ناظر اعمال نیکان

خدای متعال در کتاب آسمانی خویش هنگام خبردادن از مواهب عظیم و نعمت‌های روح پرور بهشت برای نیکوکاران می‌فرماید: «نامه اعمال ابرار و نیکان در علیین است و تو چه می‌دانی که علیین چیست؟! نامه‌ای است رقم خورده و سرنوشتی است قطعی که مقربان (خاصان و برگزیدگان درگاه الهی) شاهد آن اند.» (۲۹)

امام باقر (ع) در تفسیر این کلام الهی می‌فرماید: منظور از آن «مقربان» پیامبرخدا (ص)، علی، فاطمه، امام حسن و امام حسین (ع) است. (۳۰)

بنابراین فاطمه (ع) یکی از مقربان و خاصان درگاه الهی است و شاهد و ناظر بر نامه اعمال نیکان در روز رستاخیز خواهد بود.

۱۴. فاطمه (ع)، مبرا از هر ناپاکی

آیه تطهیر در خانه ام سلمه بر پیامبر (ص) فرستاده شد: «خداوند می‌خواهد که پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و شما را کاملاً پاک سازد» (۳۱). علت نزول آن نیز چنین است که پیامبر (ص) خدا امیرمؤمنان علی، فاطمه، امام حسن و امام حسین (ع) را فراخواند. عبایی را روی آن‌ها کشید و وقتی هر پنج نفر زیر عبا قرار گرفتند، فرمود: «بار خدایا! اینان اهل بیت من اند. پس آلودگی و ناپاکی را از ایشان دور ساز و پاک و پاکیزه بگردانشان». (۳۲)

زمخشری می‌نویسد: رسول خدا (ص) عبای پشمینه سیاه رنگی بر دوش داشت. وقتی امام حسن (ع) به محضرش شرفیاب شد، پیامبر (ص) وی را به زیر عبای خود فراخواند. پس از مدتی امام حسین (ع) آمد، او را نیز بدانجا فراخواند. پس از وی فاطمه (ع) و سپس امیرمؤمنان (ع) آمد و به زیر عبای رسول الله (ص) رفتند. پس از آن، پیامبر (ص) فرمود: «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت...» (۳۳)

ابوسعید خدری تصریح می‌کند: این آیه در شأن پیامبر (ص) خدا، علی، فاطمه، امام حسن و امام حسین (ع) نازل شده است. (۳۴) ام سلمه نیز بدین مطلب تصریح دارد. (۳۵) ابن حجر هیثمی نیز اذعان می‌کند که اکثر مفسران بر این عقیده اند که آیه تطهیر در شأن علی، فاطمه و حسن و حسین (ع) نازل شده است. (۳۶)

۱۵. فاطمه (ع)، بهترین الگو

خداوند به پیامبر (ص) خویش می‌فرماید: «خانواده ات را به نماز فرمان بده و بر آن پایدار باش.» (۳۷) در این زمینه می‌نویسند: از زمانی که این آیه نازل شد، پیامبر (ص) خدا پیوسته، هنگام نماز، بر در خانه علی و فاطمه (ع) حاضر می‌شد و می‌فرمود: «خداوند، شما را رحمت کند؛ هنگام نماز است. به درستی جز این نیست که خداوند می‌خواهد پلیدی و ناپاکی را از شما اهل بیت دور کند. (۳۸)» (۳۹).

پیامبرخدا (ص) با عبارات «خداوند می‌خواهد پلیدی را از شما اهل بیت دور کند»، به همگان فهماند که آیه تطهیر، در شأن اهل بیت است و علت دعوت به نماز، بی تفاوتی علی و فاطمه (ع) به عبادت نیست، بلکه از باب الگودهی به مسلمانان است و آن دو بزرگوار، مبرا از هر قصور و تقصیری در اجرای دستور‌های الهی اند. برخی از اصحاب در این رابطه نقل می‌کنند: پیامبر (ص) نه ماه پی در پی این کار را انجام داد. (۴۰)

۱۶. پاداش بیکران برای فاطمه (ع)

صادق آل محمد (ع) نقل می‌کند: رسول خدا (ص) وارد خانه فاطمه (ع) شد؛ در حالی که فاطمه لباس خشنی از پشم شتر بر تن داشت، با یک دست، آسیاب می‌کرد و با دست دیگر، کودکش را شیر می‌داد. با مشاهده این وضعیت، اشک از چشمان پیامبر (ص) سرازیر شد. فرمود: «دخترم! تلخی دنیا را در برابر شیرینی آخرت تحمل کن؛ زیرا خداوند این آیه را بر من نازل کرده است: به زودی پروردگارت آن قدر به تو عطا خواهد کرد که خشنود شوی (۴۱).» (۴۲)

۱۷. سربلند از امتحان الهی

عبدالله بن مسعود در تفسیر این آیه که می‌فرماید: «امروز آن‌ها را به سبب صبر و استقامتشان پاداش بخشیدم؛ آن‌ها پیروز و رستگارند» (۴۳)، می‌گوید: یعنی امروز به سبب اینکه علی بن ابی طالب، فاطمه، حسن و حسین (ع) بر طاعت، گرسنگی، فقر، و امتحانات الهی در دنیا صبر پیشه کردند، بهشت را بدانان پاداش دادم و به درستی که آن‌ها رستگار و سربلند از حساب و کتاب الهی هستند. (۴۴)

۱۸. اسوه ایثار و اخلاص

امام حسن و امام حسین (ع) در خردسالی بیمار شدند. رسول الله (ع) همراه جمعی از یاران خویش به عیادت آن‌ها آمدند. سپس به علی (ع) فرمودند:‌ای اباالحسن! خوب است برای شفای دو فرزند خویش، نذری کنی. از این رو، علی (ع)، فاطمه (ع) و فضه خادمه، هر سه نذر کردند که در صورت شفای این دو کودک، سه روز «روزه» بگیرند...

در پایان داستان ایثار و فداکاری اهل بیت (ع) آمده است که فرشته وحی الهی نازل شد و فرمود:‌ای محمد! خداوند با چنین خاندانی به تو تهنیت می‌گوید. سپس، سوره «هل اتی» را بر او خواند. (۴۵)

خداوند در این سوره، سه صفت آشکار و برجسته این خانواده را- که فاطمه (ع) نیز یکی از آنان است- متذکر می‌شود که عبارت است از:۱. وفای به نذر: «به نذر خود وفا می‌کنند و از روزی که شر و عذابش گسترده است، بیمناک اند» (۴۶)؛

۲. ایثار: «و غذای خود را با اینکه به آن علاقه و نیاز دارند، به مسکین و یتیم و اسیر می‌دهند»؛ (۴۷)

۳. اخلاص: «ما، شما را فقط به خاطر خدا اطعام می‌کنیم و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم». (۴۸)

۱۹. برترین زن مسلمان

هنگامی که پیامبر (ص) با مسیحیان نجران درباره مسیحیت و نفی الوهیت حضرت عیسی (ع) گفتگو می‌کرد و آنان با وجود استدلال آن حضرت، سخن او را نپذیرفتند، خداوند به پیامبر (ص) خویش دستور داد با آن‌ها «مباهله» کند. آن حضرت در حالی که برای مباهله حضور یافت که حسین (ع) را در آغوش داشت و دست حسن (ع) را گرفته بود و فاطمه (ع) پشت سرش می‌آمد و علی هم پشت سر فاطمه (ع) قرار گرفته بود. پیامبر (ص) به اهل بیت خود فرمود: «وقتی دعا کردم، آمین بگویید».

اما اسقف نجران با دیدن آن چهره‌های پرجاذبه الهی گفت: اگر آنان از خدا بخواهند کوه را از جایش برکند، می‌کند، مباهله نکنید که هلاک می‌شویم و بر روی زمین یک نصرانی تا روز قیامت باقی نمی‌ماند.

بنابراین، آنان مباهله نکردند و خواستند بر دین خود باقی بمانند و در نهایت، با آن حضرت توافق کردند که جزیه بپردازند. (۴۹)

این واقعه زمانی بود که خداوند فرمود: «هرگاه بعد از علم و دانشی که (درباره مسیح) به تو رسیده، (باز هم) کسانی با تو به محاجه و ستیز برخیزند، به آن‌ها بگو: بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را؛ ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما هم زنان خود را؛ ما از نفوس خود دعوت کنیم، شما هم از نفوس خود؛ آن گاه مباهله کنیم و لعنت خدا بر دروغگویان قرار دهیم.» (۵۰)

ابن عباس در تفسیر این آیه می‌گوید: منظور پیامبر (ص) از فرزندان ما، حسن و حسین، مقصود از زنان ما، فاطمه و منظور از نفوس ما، شخص پیامبر (ص) و علی است. (۵۱)

ابوسعید خدری نیز می‌گوید: زمانی که این آیه نازل شد، رسول الله، علی و فاطمه و حسن و حسین (ع) را فراخواند و فرمود: «بارخدایا! این‌ها اهل من اند.» (۵۲)
درواقع، تعبیر «ابنائنا» و «نسائنا» و «انفسنا» درباره این چهار معصوم، بیانگر برتری و فضیلت آنان بر سایرین است؛ زیرا پیامبر (ص) از میان همگان، فقط آن چهار نفر را برگزید.

۲۰. محبت کوثر، مزد رسالت

خداوند خطاب به پیامبر (ص) خویش می‌فرماید: «بگو هیچ پاداشی از شما (بر رسالتم) درخواست نمی‌کنم، جز دوست داشتن نزدیکان را» (۵۳). این آیه، مودت و محبت نسبت به نزدیکان پیامبر (ص) را به عنوان اجر و مزد رسالت پیغمبر (ص) معرفی می‌کند و آن را از امت مسلمان می‌خواهد. ابن عباس روایت می‌کند: وقتی این آیه نازل شد، به پیامبر (ص) عرض کردند: «یا رسول الله! آنانی که محبت و مودت آن‌ها بر ما واجب شده است، چه کسانی اند؟» فرمود: «علی، فاطمه، حسن و حسین (ع)» (۵۴).

پی نوشت ها:
۱. «فی بیوت اذن الله أن ترفع و یذکر فی‌ها اسمه یسبح له فی‌ها بالغدو و الاصال...» نور/۳۶ و ۳۷.
۲. الکشف و البیان (تفسیر ثعلبی)، تحقیق: ابومحمد ابن عاشور، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چ ۱، ۱۴۲۲ ق، ج ۷، ص ۱۰۷.
۳. «مثل نوره کمشکاة فی‌ها مصباحٌ...» نور/۳۵.
۴. مناقب الامام علی بن ابی طالب، ابن مغازلی، بیروت، دارالاضواء، چ ۳، ۱۴۲۴ ق، ص ۲۶۳، ح ۳۶۱.
۵. «کان‌ها کوکبٌ درّی». نور/۳۵.
۶. مناقب الامام علی بن ابی طالب، ص ۲۶۳، ح ۳۶۱.
۷. «إن‌ها لاحدی الکبر نذیراً للبشر». مدثر/ ۳۵ و ۳۶.
۸. تفسیر نورالثقلین، عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چ ۴، ۱۴۱۲ ق، ص ۴۵۸، ح ۲۲.
۹. همان.
۱۰. «مرج البحرین یلتقیان بینهما برزخ لا یبغیان». الرحمن/ ۱۹ و ۲۰.
۱۱. ینابیع الموده، سلیمان قندوزی، تحقیق: علاء الدین اعلمی، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، چ ۱، ۱۴۱۸ ق، ج ۱، ص ۱۳۹.
۱۲. الکشف و البیان، ج ۹، ص ۱۸۲.
۱۳. مناقب الامام علی بن ابی طالب، ص ۲۷۷، ح ۳۹۰.
۱۴. «مشرکان مکه، پیامبر (ص) را پس از وفات پسرانش از روی طعنه «ابتر» صدا می‌زدند؛ چون فرزند پسری نداشت.»
۱۵. «انا اعطیناک الکوثر فصل لربک وانحر ان شانئک هو الابتر». کوثر/۱-۳.
۱۶. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، فضل بن حسن طبرسی، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ ق، ج ۱۰، ص ۴۵۸-۴۶۰.
۱۷. برگزیده تفسیر نمونه، احمد علی بابایی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چ ۶، ۱۳۷۹ ش، ج ۵، ص ۵۹۹-۵۶۰.
۱۸. «الم‌تر کیف ضرب الله مثلاً کلمة طیبه کشجرة طیبة اصل‌ها ثابت و فرع‌ها فی السماء». ابراهیم/ ۲۴.
۱۹. شواهد التنزیل، حاکم حسکانی، تحقیق: محمد باقر محمودی، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، چ ۱، ۱۳۹۳ ق، ج ۱، ص ۳۱۱.
۲۰. «انا انزلناه فی لیله القدر». قدر/۱.
۲۱. تفسیر فرات کوفی، تحقیق: محمد الکاظم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۱۶ ق، ص ۵۸۱ و ۵۸۲، رقم ۷۴۷؛ بحارالانوار، تحقیق: محمود دریاب، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، چ ۱، ۱۴۲۱ ق، ج ۱۸، ص ۵۲.
۲۲. شواهد التنزیل، ج ۱، ص ۵۸، ح ۸۹.
۲۳. التفسیر للعیاشی، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیه مؤسسه البعثه؛ قم، بنیاد بعثت، چ ۱، ۱۴۲۱ ق، ج ۱، ص ۱۵۹، رقم ۲۱۲/ ۱۱۱.
۲۴. «فتلقی ادم من ربه کلمات فتاب علیه انه هو التواب الرحیم» بقره/۳۷.
۲۵. ینابیع الموده، ج ۱، ص ۱۱۲؛ الطرائف، سید بن طاووس، قم، نشر خیام، چ ۱۳۷۱ ق، ص ۱۱۲، ح ۱۶۶؛ الدرالمنثور، جلال الدین سیوطی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ ق، ج ۱، ص ۱۹.
۲۶. «و من یطع الله و الرسول فاولئک مع الذین انعم الله علیهم من النبیین و الصدیقین و الشهداء و الصالحین و حسن اولئک رفیقا». نساء/۶۹.
۲۷. همان.
۲۸. بحارالانوار، ج ۱۰، ص ۳۶۱.
۲۹. «ان کتاب الابرار لفی علییین و ما ادریک ما علییون کتاب مرقوم یشهده المقربون». مطففین/۱۸-۲۱.
۳۰. بحارالانوار، ج ۱۰، ص ۳۶۱.
۳۱. احزاب/ ۳۳.
۳۲. ینابیع الموده، ج ۱، ص ۱۲۵.
۳۳. الکشاف، تحقیق: عبدالرزاق المهدی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چ ۲، ۱۴۲۱ ق، ج ۱، ص ۳۹۶.
۳۴. الکشف و البیان، ج ۸، ص ۴۲؛ ینابیع الموده، ج ۱، ص ۱۲۷؛ شواهد التنزیل، ج ۱، ص ۲۵، ح ۶۶۱؛ ذخائر العقبی، مکتبه القدسی، ۱۳۵۶ ق، ص ۲۴؛ فرائد السمطین، ابراهیم بن محمد جوینی، تحقیق: محمدباقر محمودی، بیروت، مؤسسه المحمودی للطباعه و النشر، چ ۱، ۱۴۰۰ ق، ج ۲، ص ۱۰، ح ۳۵۶؛ جامع البیان عن تأویل آیات القرآن، محمد بن جریر طبری، تحقیق: صدقی جمیل العطار، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق، ج ۲۲، ص ۹، ح ۲۱۷۲۷.
۳۵. مناقب الامام علی بن ابی طالب، ص ۲۵۴، حدیث ۳۴۵؛ الاصابه فی تمییز الصحابه، ابن حجر عسقلانی، تحقیق: عادل احمد عبدالموجود، بیروت، دارالکتب العلمیه، چ ۱، ۱۴۱۵ ق، ج ۸، ص ۲۶۵؛ اسد الغابه، بیروت، دارالفکر، چ ۱، ۱۴۱۹ ق، ج ۶، ص ۲۲۵.
۳۶. الصواعق المحرقه، تحقیق، عبدالوهاب عبداللطیف، مکتبة القاهره، چ ۲، ۱۳۸۵ ق، ص ۱۴۳.
۳۷. «وامر اهلک بالصلاة و اصطبر علیها». طه/۱۳۲.
۳۸. «الصلاة رحمکم الله «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت».
۳۹. شواهد التنزیل، ج ۱، ص ۳۸۱، ح ۵۲۶.
۴۰. الکشف و البیان، ج ۸، ص ۴۲.
۴۱. «و لسوف یعطیک ربک فترضی». ضحی/۵.
۴۲. مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۳۸۲؛ الکشف و البیان، ج ۱۰، ص ۲۲۵؛ موفق؛ مقتل الحسین خوارزمی، ابن احمد مکی، تحقیق: محمد سماوی، قم، انوارالهدی، چ ۱، ۱۴۱۸ ق، ج ۱، ص ۱۰۵، ح ۳۴.
۴۳. «انی جزیتهم الیوم بما صبروا انهم هم الفائزون». مؤمنون/ ۱۱۱.
۴۴. شواهد التنزیل، ج ۱، ص ۴۰۸، ح ۶۶۵.
۴۵. الکشاف، ج ۴، ص ۶۷۰ و ۶۷۱؛ التفسیر للعیاشی، ج ۳، ص ۱۶۳-۱۶۵؛ الکشف و البیان، ج ۱۰، ص ۹۹-۱۰۱؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۲۰۹ و ۲۱۰؛ شواهد التنزیل، ج ۲، ص ۳۰۰-۳۰۲، ح ۱۰۴۲؛ تذکرة الخواص، ابن جوزی، بیروت، مؤسسه اهل البیت، ۱۴۰۱ ق، ص ۲۸۱-۲۸۳؛ ینابیع الموده، ج ۱، ص ۱۰۸ و ۱۰۹.
۴۶. «یوفون بالنذر و یخافون یوماً کان شره مستطیراً». انسان/ ۷.
۴۷. «و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا و یتیما و اسیرا». انسان/ ۸.
۴۸. «انما نطعمکم لوجه الله لا نرید منکم جزاءً و لا شکورا». انسان/ ۹.
۴۹. ر. ک: الکشاف، ج ۱، ص ۳۹۶ و ۳۹۷؛ الکشف و البیان، ج ۳، ص ۸۵ و ۸۶.
۵۰. «فمن حاجک فیه من بعد ما جاءک من العلم فقل تعالوا ندع ابنائنا و ابنائکم و نسائنا و نسائکم و انفسنا و انفسکم ثم نبتهل فنجعل لعنت الله علی الکاذبین». آل عمران/۶۱.
۵۱. مناقب الامام علی بن ابی طالب، ص ۲۶۴، ح ۳۶۲؛ شواهد التنزیل، ج ۱، ص ۱۴۲، ح ۱۹۴.
۵۲. «اللهم هؤلاء اهلی»، ذخائر العقبی، احمد بن عبدالله طبری، ص ۲۵.
۵۳. «قل لا اسئلکم علیه اجرا الا المودة فی القربی». شوری/ ۲۳.
۵۴. ینابیع المودة، ج ۱، ص ۱۲۴؛ الطرائف، ص ۱۱۲، ح ۱۶۷؛ الکشف و البیان، ج ۸، ص ۳۱۰؛ مجمع البیان، ج ۹، ص ۴۸؛ مناقب الامام علی بن ابی طالب، ص ۲۵۸، ح ۳۵۲؛ فرائد السمطین، ج ۲، ص ۱۳، ح ۳۵۹؛ بحارالانوار، ج ۱۰، ص ۱۹۶.