پخش زنده
امروز: -
تولد خواجه نصیرالدین طوسی، منجم و ریاضیدان بزرگ ایرانی
۸۴۵ سال پیش در چنین روزی، یازدهم جمادی الاول سال ۵۹۷ هجری قمری «خواجه نصیرالدین طوسی»، فیلسوف، ریاضیدان، منجم و دانشمند بزرگ ایرانی در طوس - در شمال شرقی ایران - متولد شد.
سلطان الحکما خواجه نصیرالدین طوسی (تولد ۵۷۹ خورشیدی- درگذشت ۶۵۳ خورشیدی)
به گزارش خبرگزاری صداوسیمای مرکز سیستان و بلوچستان، خواجه نصیرالدین طوسی، همه‌چیزدان و دانشمند والا مقام ایرانی است.
زادروز این شخصیت برجسته به منظور گرامیداشت مقام ایشان، به عنوان «روز مهندس» انتخاب شده است.
زندگی این اعجوبه روزگار، با حوادث بسیاری از جمله حمله مغول به ایران مقارن شده بود. ولیکن، هیچ سختی و ناملایمتی موجب نشد که این شخصیت برجسته از تحصیل علم، آموزش و پرورش دادن دیگر شخصیت‌های علمی، تالیف آثار گوناگون و انجام اقدامات عملی مانند تاسیس رصدخانه مراغه و رسیدگی به امور آن باز بماند.
در این مطلب، به گوشه‌هایی از زندگی این عالم بزرگ پرداخته شده است.
ابوجعفر ، نصیرالدین محمدبن محمدبن حسن ، ملقب به استاد البشر و سلطان الحکما«خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی ،یکی از شخصیت‌های معروف و تأثیرگذار بر تاریخ ایران است که فقه و حدیث را نزد پدر و منطق و حکمت را نزد دایی اش آموخت.
آنگاه خواجه نصیر به نیشابور در شمال شرقی ایران رفت و نزد اساتید بزرگ آن شهر، علوم مختلف زمان خود، از جمله ریاضیات و نجوم را در حد کمال فراگرفت.
وی در روزگار هلاکوخان مغول و فرزندش، مرکز بزرگ علمی و نخستین آکادمی علوم یعنی رصدخانه عظیم مراغه را تاسیس کرد. تاسیس رصدخانه مراغه ـ در شمال غربی ایران ـ در سال ۶۵۷ هجری قمری ثبت شده است.
خواجه نصیرالدین، شیوه‌های نوین استفاده از ساعت آفتابی را برای رصد‌های خود کشف کرد.
به همت وی رصدخانه مراغه با بهترین آلات و ادوات رصد مجهز شد که ۳۰۰ سال بعد از آن هم در غرب، نظیر آن‌ها مشاهده نمی‌شد.
خواجه نصیرالدین طوسی همچنین کتابخانه‌ای با بیش از ۴۰۰۰ جلد کتاب در کنار رصدخانه مراغه بنا کرد.
وی مدت شانزده سال در آن رصدخانه به مطالعه و تحقیق درباره ستارگان پرداخت.
از این دانشمند برجسته و نامدار ایرانی متجاوز از هشتاد کتاب و رساله به زبان عربی و فارسی بجای مانده است.
کتب «اساس الاقتباس»، «اخلاق ناصری»، «اوصاف الاشراف» و «شرح اشارات ابن سینا» از جمله آثار با ارزش خواجه نصیرالدین طوسی به شمار می‌رود.
از گسترده‌ترین زمینه‌های فعالیت خواجه نصیر می‌توان به ریاضیات اشاره کرد.
خواجه در حوزه ریاضیات علاوه بر تالیف کتاب‌های متعدد، آثار دانشمندان بزرگی را از یونانی بازنویسی کرده است.
خواجه نصیر یکی از رساله‌های خود در زمینه هندسه را به سه زبان فارسی، ترکی و عربی نوشته و این امر حکایت از آن دارد که او مسلط به چندین زبان بوده است.
خواجه، آثار متعددی در حوزه نجوم، فیزیک و اپتیک هندسی، کانی‌شناسی و جغرافیا، حکمت و دیگر زمینه‌ها داشته است.
برخی از معروف‌ترین آثار خواجه نصیر در ادامه بیان شده‌اند.
- تجرید الاعتقاد
- شرح اشارات بوعلی سینا
- قواعد العقاید
- اخلاق ناصری یا اخلاق طوسی
- آغاز و انجام
- تحریر مجسطی
- تحریر اقلیدس
- تجریدالمنطق
- تلخیص المحصل
- اساس الاقتباس
- زیج ایلخانی
- آداب البحث
- آداب المتعلمین
- روضهالقلوب
- اثبات بقاء نفس
- تجرید الهندسه
- اثبات جوهر
- جامع الحساب
- اثبات عقل
- جام گیتی نما
- اثبات واجب الوجود
- الجبر و الاختیار
- استخراج تقویم
- خلافت نامه
- اختیارات نجوم
- رساله در کلیات طب
- ایام و لیالی
- علم المثلث
- الاعتقادات
- شرح اصول کافی
- کتاب الکل
- صورالکواکب
- تعدیل المعیار فی نقد تنزیل الافکار
- تصورات یا روضهالتسلیم
- رساله تولا و تبری
شایان ذکر است که دانشمندان و پژوهشگران بزرگی در جهان، پیرامون خواجه نصیرالدین و آثار او سخن گفته‌اند، بسیار او را ستوده‌اند و همچنین، از آثار خواجه نصیرالدین برای تولیدات علمی جدید الهام گرفته‌اند.
همچنین، به پاس بزرگداشت فعالیت‌های خواجه در حوزه اخترشناسی، نام او در نصف‌النهار ۴۱ جنوبی و مدار صفر کره ماه ثبت شده است.
دستاوردهای علمی
در ادامه، برخی از دستاوردهای علمی برجسته خواجه نصیرالدین طوسی در حوزه ریاضیات، شیمی، نجوم، زیست‌شناسی و منطق مورد بررسی قرار می‌گیرد.
این دانشمند پرتلاش، در سال ۶۷۲ هجری قمری، دیده از جهان فروبست و در کاظمین ـ از شهر‌های عراق ـ به خاک سپرده شد.
اشعار خواجه نصیر
خواجه نصیرالدین طوسی، گاه اشعاری به زبان عربی و فارسی می‌سرود. بسیاری از آثار ادبی او در طول زمان و در طی حوادث گوناگون از بین رفته‌اند و جز چند قطعه، رباعی و مثنوی چیز دیگری بر جای نمانده است.
برخی از اشعار خواجه جنبه علمی و آموزشی دارند. برای مثال، شعر زیر برای تشریح هفت پرده چشم و سه نوع آبی که در آن‌ها وجود دارد، سروده شده است:
کرد آفریدگار تعالی به فضل خـویش چشـمت به هفت پـرده و سه آب منقسم
صلب و مشمیه و شبکه، زجاجیه و جلید پس عنکبوت و بیض و عنب، قرن و ملتحم
همچنین، شعر زیر پیرامون نگارش صحیح فارسی از او است:
تنوین و نون و ساکنه، حکمش بدان ای هوشیار کـز حکم وی زینت بود، اندر کلام کردگار
اظهار کن در حرف حلق، ادغام کن در یرملون مقلوب کن در حرف با، در مابقی اخفا بیار
از دیگر اشعار خواجه می‌توان به اثر زیر اشاره کرد:
پـاره مـوم از قضـا دی داشـتم صـورتـی زیـبـا بـرو بـنـگاشـتـم
کودکی در دستم آنرا بنگریست صورت آن خوبش آمد گفت کیست
گفتم این مومست ای کودک بگیر کین بود در ذات خود صورت پذیر
شعر زیر، از جمله سروده‌های خواجه نصیرالدین طوسی در مقام علم به شمار می‌آید.
گفتم که دلم ز علـم محروم نشد
کـم ماند ز اسـرار که مفهوم نشد
اکنون که بچشم عقل در می‌نگرم
معلـوم شـد که هیچ معلـوم نشد
خواجه نصرالدین طوسی، دانشمند، فیلسوف، ریاضیدان، حکیم و شاعر قرن هفتم هجری است.
وی، بیش از ۱۹۰ کتاب و رساله در زمینه‌های گوناگون، از جغرافیا و نجوم گرفته تا فیزیک، طب و منطق دارد.
خواجه نصیر، رصدخانه مراغه را بنا نهاد و سال‌های زیادی در آن فعالیت کرد.
آثار علمی خواجه، تحسین دانشمندان بسیاری از سراسر جهان را برانگیخته و توانسته اساسی برای تولیدات علمی دیگر باشد.
در ایران، روز تولد خواجه نصیرالدین طوسی، «روز مهندسی» نام‌گذاری شده است.
نظر شما