پخش زنده
امروز: -
گزارش مکتوب؛
مرگ سریالی باغ‌ها در کویر
از درخت‌هایی که یک شبه خشکانده می‌شوند تا ضعف قانون در برخورد با تخریب کنندگان باغ‌ها در استان یزد.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز یزد، استان یزد سرزمینی است در قلب ایران زمین. دارای کوه‌هایی کم باران، دشت‌هایی خشک و تفتیده، کویر‌هایی سوزان و البته سرزمین قنات‌هایی شگرف خفته در دل زمین.
این خطه با شرایط آب و هوایی بیابانی گرم و خشک و مقدار متوسط بارندگی، فاقد رودخانه‌های دائمی است به همین دلیل از روزگار قدیم، چاه و قنات تامین کننده آب این استان بوده است به طوری که در این استان حدود ۷۰۰ قنات و سه هزار چاه عمیق و نیمه عمیق وجود دارد.
اما روییدن درختان سرسبز در یزد و سایر شهرستان‌ها سبب شده تا استان از دو بُعد بی نظیر گردشگری برخوردار باشد، کویر‌های زیبا و بی نظیر از یک سو و روستا‌های سرسبز و خوش آب و هوا و دارای منظره‌های دل انگیز به عاملی مبدل شده تا بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی، این استان را به مقصد گردشگری خود برگزینند.
درختان بلندبالای روستا‌های اطراف یزد و سایر شهرستان‌ها عاملی بودند برای متعادل شدن هوای گرم و خشک استان و همچنین پناهگاه شهروندان برای نوازش هوای لطیف و دلنشین بر آن‌ها در روز‌های آخر هفته.
یزدی‌های سخت کوش از گذشته‌های دور با همین اندک آب کویر، در شهرهایی، چون تفت و مهریز و شاهدیه به کاشت درختان همت گماردند تا علاوه بر فعالیت در زمینه کشاورزی، از هرم گرمای کویر بکاهند.
با وجود این، چند سالی است که باغ‌های مملو از درخت و زمین‌های کشاورزی سرسبز در معرض تخریب قرار گرفته و همواره خبر‌های تخریب آن‌ها و کاشته شدن ساختمان به جای آن‌ها شنیده می‌شود؛ مساله‌ای که نگرانی‌های شدیدی را به همراه داشته است.
نفس‌های به شماره افتاده ...
بخش مرکزی یزد شامل ۱۲روستای دارای دهیاری، با وسعت ۲هزار و ۵۳۲ هکتار است. منطقه‌ای که روزگاری مملو از باغ‌های سرسبزی بود که روزگاری ریه تنفسی یزد به شمار می‌آمدند، اما هم اکنون به جای اینکه نفس تازه‌ای به شهر یزد دهند، نفسشان به شماره افتاده است.
هر روز خبر‌هایی مبنی بر تخریب باغ جدیدی در این منطقه شنیده می‌شود. به سوی این روستا‌ها راه می‌افتم تا عمق فاجعه را از نزدیک مشاهده کنم و آن را به قلم تحریر درآورم.
راهی روستا‌های اکرمیه، عسکریه، محمدیه، حسین آباد، دهنو، مدرسی و. می‌شوم. گرچه نام روستا را به خود گرفته اند، اما آنچه دیدم عبور این مناطق از روستا به سوی شهر و پایان آنچه هوای پاک روستا‌ها نامیده می‌شد و در حقیقت، پایان سرودخوانی پرندگان بر درخت‌های باغ.
با ساکنان این روستا‌ها به گفتگو نشستم. از آنچه بر سر روستاهایشان آمده است دل پری دارند و از تخریب باغ‌ها و نابودی درختان شکوه دارند. از فاجعه‌ای می‌گویند که یک شبه رخ داده است. تا روز قبل باغی وجود داشت، اما صبح که از خواب بیدار می‌شوند دیگر اثری از درخت وجود ندارد و به جای آن زمینی دیده اند که به جای درخت مملو از آجر است.
در پرسه زدن در روستا‌ها می‌بینم مناطقی که قبلا در آن‌ها باغ‌های بزرگی وجود داشت، هم اکنون تبدیل به کوچه‌های مسکونی شده و به جای درخت‌های سبز و تناور، ساختمان ساخته شده و باغ‌ها به کوچه‌ای مملو از خانه مبدل شده اند.
یکی از ساکنان روستای اکرمیه گفت: در روستای ما درختان بسیاری زیادی وجود داشت و وزیدن نسیم بر درختان سبب می‌شد تا هوای بسیار خوبی بر روستا حاکم باشد، اما دیگر از آن درختان و باغ‌ها خبری نیست.
وی افزود: این باغ‌ها به تدریج تخریب شده تا به جای آن‌ها شاهد برافراشته شدن ساختمان مسکونی باشیم که مشکلات فراوانی نیز به وجود آورده است.
به روستای حسین آباد می‌روم تا دلیل این تغییر کاربری‌ها را بپرسم که با همان دلیل قبلی مواجه می‌شوم؛ نبود زمین برای ساخت مسکن.
یکی از اهالی روستا گفت: نبود زمین برای مسکن جوانان از مهمترین دلایل تخریب باغ هاست و باغداران به دلیل اینکه زمین وجود ندارد، باغ را تخریب کرده و آن را به مسکن فرزندان خود تغییر کاربری می‌دهند.
وی با انتقاد از بنیاد مسکن و شهرسازی ادامه داد: این بنیاد هیچ زمینی برای مسکن جوانان در اختیار روستاییان قرار نمی‌دهد تا معضل تخریب باغ‌ها به پایان برسد.
در بازدید از سایر روستا‌ها نیز شاهد وضع مشابهی هستم و اهالی از تخریب شبانه باغ‌ها و تفکیک و تبدیل آن‌ها به مغازه یا مسکن ناراحت هستند.
تخریب سالانه ۵ هکتار باغ در روستا‌های یزد
هزاران مترمربع از اراضی زراعی و باغی شهرستان یزد، سالانه تخریب می‌شود تا به جای آن واحد‌های مسکونی ساخته و نیاز مسکن مردم را حل کند. آنگونه که بخشدار مرکز یزد گفت: عده‌ای هستند که شبانه به قطع درختان پرداخته تا باغ‌ها تخریب شده و سپس زمین را تغییر کاربری داده و به ساخت مسکن و مغازه می‌پردازند.
پاکدل با اشاره به گرانتر بودن قیمت زمین شهری نسبت به روستایی اظهار داشت: سودجویان باغ‌ها را تخریب کرده و به قطعات کوچکتر تقسیم می‌کنند و بدون رعایت ضوابط به مردم می‌فروشند. خریداران نیز که از غیرقانونی بودن این مساله آگاهی ندارند، خواستار خدماتی نظیر آب و برق و گاز هستند.
وی از تشکیل پرونده و ارسال آن به دادسرا خبر داد و تأکید کرد: وضعیت روستا نسبت به شهر باید مشخص شود، زیرا این روستا‌ها کارکرد شهری پیدا کرده و مردم این روستا‌ها انتظار خدمات شهری دارند، ما شدیدا در محدودیت قرار داریم و اعتبارات ناچیزی اختصاص می‌یابد.
بخشدار مرکزی یزد ادامه داد: تخریب باغ در شهر‌ها جرم است، ولی قانون در زمینه روستا صراحت ندارد و ظاهرا جرم محسوب نمی‌شود.
پاکدل در این گفتگو به نکته نگران کننده‌ای اشاره کرده و می‌گوید که به صورت سالانه بیش از ۵۰ هزار متر مربع باغ‌های روستا‌های استان تخریب و حذف می‌شود. یعنی سالانه هزاران درخت از ریشه کنده شده و به جای آن‌ها ساختمان سبز می‌شود.
در این زمینه با برخی دهیاران همصحبت شدم؛ دهیارانی که از تشکیل پرونده و ارسال به بخشداری سخن می‌گویند، پرونده‌هایی که بی نتیجه مانده و اگر اقدامی صورت گیرد نیز جریمه است؛ جریمه‌ای که به بازگشت باغ و درختان منجر نمی‌شود.
در پایان سفرم به روستا‌های بخش مرکز یزد، بخشدار بخش مرکزی در حالی که دیواری آجری را در روستای اکرمیه به ما نشان می‌داد، گفت: این آخرین باغ این روستا بود که به زمین با دیواری آجری مبدل شد و گرچه پرونده آن به دادگستری ارسال شده است، اما این باغ دیگر وجود ندارد.
چشم طمع سودجویان به باغشهر‌ها
تخریب باغ‌ها فقط منحصر به روستا‌های حاشیه شهر یزد نیست. در برخی مناطق خوش آب و هوای استان یزد به ویژه شهرستان‌های تفت و مهریز نیز چند سالی است که خبر‌ها از تخریب باغ‌های فراوان حکایت دارد.
ابتدا به تفت می‌روم. شهری در ۲۰ کیلومتری مرکز استان یزد که دارای روستا‌های بسیار خوش آب و هوایی است و همواره میزبان شهروندانی است که معمولا آخر هفته‌ها را به همراه خانواده به این روستا‌ها می‌آیند تا نفسی تازه کنند.
باغ‌های انار تفت جلوه زیبایی به این شهر داده است؛ باغ‌هایی که با پول افراد متمول، یکی پس از دیگر از بین رفته و سبزی این شهر به تدریج در حال تبدیل شدن به رنگ زرد آجر است.
در بسیاری از این روستا‌ها هم شاهد تخریب باغ‌ها و سبز شدن ساختمان مسکونی هستم، اما بین تخریب باغ‌ها در حاشیه شهر یزد و مناطق خوش آب و هوای استان اختلاف مهمی وجود دارد.
باغ‌های روستا‌های حاشیه شهر اکثرا با هدف تبدیل به منزل مسکونی برای فرزندان از سوی باغداران تخریب می‌شوند، اما ریشه درختان مناطقی نظیر مهریز و تفت به دلیل طمع ورزی سودجویانی خشکیده می‌شود که درصدد ساخت و ساز‌های غیرقانونی هستند.
با یکی از باغداران تفت گفتگو می‌کنم. از آنچه بر سر باغات می‌آید دل پری دارد و نگران آینده سرسبزی شهر و روستا‌های تفت است.
زارع گفت: باغداران به دو دلیل اقدام به فروش باغ خود می‌کنند؛ اولا خشکسالی سال‌های اخیر که کشاورزان را به شدت دچار مشکل کرده و ثانیا قیمت‌هایی اغواکننده‌ای که سبب می‌شود عطای باغداری را به لقایش بخشیده و باغی که سال‌های زیادی در آن مشغول بوده اند را به فروش برسانند.
وی افزود: هر چه روستایی خوش آب و هواتر باشد شاهد هجوم بیشتر سودجویان هستیم، سودجویانی که برای باغ‌ها دندان تیز کرده و پس از خرید باغ در اقدامی غیرقانونی به تخریب درختان می‌پردازند و سپس ساخت و ساز غیرمجاز را در پیش می‌گیرند.
این باغدار تفتی اظهار داشت: یکی از مسائل نگران کننده، تغییر بافت روستایی است. وقتی زمین‌های کشاورزی به تدریج تخریب شده و باغ‌ها نیز یکی پس از دیگر از بین می‌روند، دیگر ماهیت روستا به ویژه صفای آن وجود نخواهد داشت.
باغدار دیگری از نگرانی درباره آینده روستا‌ها گفت و ادامه داد: فروش زمین کشاورزی و باغ‌ها سبب می‌شود تا روستا به عنوان محلی مملو از درخت و سبزه به شهرک مسکونی مبدل شود و در این صورت چیزی به نام روستا با ماهیت آن باقی نمی‌ماند.
دهقانی تأکید کرد: متاسفانه مشکلات مختلف در روستا‌ها سبب شده تا روستاییان، زمین و باغ خود را به دست دلالان داده و این دلالان نیز با تفکیک زمین به قطعات کوچکتر، آن‌ها را به فروش می‌رسانند.
پس از تفت عازم ۳۰ کیلومتری شهر یزد یعنی شهرستان مهریز می‌شوم، تنها شهری که در استان به عنوان باغشهر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
شهر سرسبزی که به همراه تفت، خشکی کویر را جبران کرده و رنگ سبز را به نقشه استان یزد هدیه کرده است.
این شهر نیز چندی است حال و روز خوشی ندارد و سودجویان چشم خود را به سوی این دیار روانه کرده و تیشه خود را بر ریشه باغ‌ها وارد می‌کنند.
پیش از همه به سراغ باغداران این شهر می‌روم؛ باغدارانی که جوانی خود را در این باغ‌ها گذرانده و قد کشیدن درختان و به ثمر رسیدن تلاش هایشان را دیده اند.
یکی از باغداران که سن و سالی از وی گذشته است، گفت: این باغ‌ها حاصل جوانی کشاورزانی است که با وجود مشکلات مختلف، پای درختان خود ماندند تا سرانجام ثمره تلاش خود را مشاهده کردند.
سعیدی افزود: سن برخی درختان بالای ۲۰۰ سال است و زمانی که ما نبودیم این درخت‌ها در این سرزمین حضور داشتند، اما امروزه در حال تماشای نامهربانی هستند.
وی ادامه داد: چگونه ممکن است درختی که این همه قدمت دارد ظرف دقایقی قطع شده و به جای آن ساختمان‌های آجری بالا برود؟ گاهی بالای ۲۰۰ سال برای یک درخت زحمت کشیده می‌شود، اما این درخت در دقایقی قطع شده و بلافاصله آجر و بتون به جای آن ساخته می‌شود.
این مساله در بازدید از برخی روستا‌ها کاملا نمایان و کاهش مساحت باغ‌ها و جایگزین شدن ستون‌های سنگی و بتونی به جای شاخساران کهن کاملا ملموس است.
کشاورزی دیگری گفت: آبادی شهرستان و تنفس اهالی مرهون این درختان است و اگر درخت‌ها قطع شوند، با توجه به معادنی که در اطراف شهر وجود دارد تنفس بسیار سخت خواهد شد.
واحدی با اشاره به اینکه یزد از استان‌های خشک کشور به شمار می‌آید، تأکید کرد: اگر این روال ادامه یابد و ویلا جای خود را به باغ بدهد، نمی‌توان آینده خوبی برای استان متصور شد.
وی با ابراز تاسف از تخریب درختان سالم اظهار داشت: برخی افراد سودجو برای این اینکه هفته‌ای یک یا دو روز از آب و هوای خوش استفاده کنند، باغ‌ها را تخریب کرده و به جای آن ویلا می‌سازند. این در حالی است که این منطقه با وجود درختان، دارای آب و هوای مطبوعی است و اگر روند ساخت و ساز ساختمان ادامه یابد دیگر جذابیتی نخواهد داشت.
جریمه‌هایی که کارساز نیست
گرچه امروزه زمین خواری و تغییر کاربری اراضی کشاورزی، مهمترین پرونده‌های جرایم اقتصادی را به خود اختصاص داده است، اما آنگونه که مردم معتقدند برخورد با این تخلفات به جریمه مالی محدود شده و متخلفان با پرداخت مبلغی ناچیز به ادامه ساخت و ساز می‌پردازند.
آن‌ها می‌گویند پرداخت این جریمه نمی‌تواند دردی را دوا کند، زیرا باغ تخریب شده و دیگر بازگشتی در میان نخواهد بود. ضمن اینکه افراد دیگر نیز وقتی بهای تخلف را پرداخت جریمه‌ای ناچیز می‌بینند، پیشقدم شده و آن‌ها هم با پرداخت مبلغی به تخریب باغ و ساخت و ساز غیرمجاز می‌پرداند.
سخنان این کشاورزان و باغداران متوجه کمیسیون ماده ۱۰۰ است؛ کمیسیونی که تشکیل شد تا جلوی ساخت و ساز‌های غیرقانونی گرفته شود، اما این اهرم هم اکنون کارآیی خود را از دست داده است. در این کمیسیون، فرآیند بساز و جریمه بده در پیش گرفته شده و تخلف با پرداخت پول ادامه می‌یابد.
گرچه به گفته معاون شهرسازی شهرداری یزد، جریمه ساخت و ساز غیرقانونی به شدت افزایش یافته و بر حسب موقعیت زمین، با افزایش دو یا سه برابری مواجه شده است، اما این رویکرد نمی‌تواند مانع از زمین خواری شود.
این مساله با اعتراض‌های فراوانی مواجه شده و بسیاری معتقدند کمیسیون ۱۰۰ به منبع درآمدی برای شهرداری مبدل شده و بر این اساس به جای صدور حکم تخریب، ترجیح می‌دهد جریمه مالی را اعمال کند.
این اعتراض تا جایی پیش رفت که رئیس قوه قضائیه سال گذشته با انتقاد از عملکرد کمیسیون گفت: این کمیسیون برای جلوگیری از تخلفات است نه منبع درآمد شهرداری.
مجازات‌های سخت گیرانه در انتظار سودجویان
پس از بررسی وضعیت شهر‌ها و روستا‌های اطراف و شنیدن گلایه و درددل کشاورزان و باغداران به سراغ معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار می‌روم و با او به گفتگو می‌نشینم. صادقیان می‌گوید: دستگاه‌های خدمت رسان از ارائه خدمات به افرادی که باغ‌ها را تخریب می‌کنند، منع شده اند.
وی با اشاره به اینکه برخی افراد بار‌ها قانون شکنی کرده و به تخریب باغ‌ها می‌پردازند، ادامه داد: باید اقدامات سخت گیرانه تری نظیر تعطیلی بنگاه‌های املاک متخلف و حبس افراد متختلف و ضبط املاک آنان انجام گیرد.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار گفت: در قانون حفظ و گسترش فضای سبز جریمه‌های سنگینی مانند حبس و پرداخت جریمه نقدی پیش بینی شده و در تبصره یک ماده شش این قانون برای کسانی که بدون رعایت ضوابط اقدام به قطع درخت کنند، ضبط ملک به نفع شهرداری و محرومان دیده شده است.
وی تصریح کرد: برخی از افراد سودجو درختان را با استفاده از مواد شیمیایی یا نفت و گازوئیل، خشک کرده یا آن‌ها را به صورت شبانه قطع می‌کنند و سپس با تفکیک و بعضاً ساخت و ساز، آن‌ها را با قیمت کمتری به مردم می‌فروشند و متاسفانه مردم نیز بدون اطلاع و آگاهی اقدام به خرید آن‌ها می‌کنند.
صادقیان افزود: مردم آگاه باشندکه خدمات آب و برق و گاز به اراضی ساخت شده با کاربری غیرمسکونی تعلق نمی‌گیرد و دستگاه‌های دولتی خدمت رسان نیز موظف به اجرای این مساله هستند.
رئیس کل دادگستری استان یزد هم با اشاره به برخورد قضایی با متخلفان تغییر کاربری اراضی گفت: هرگونه تغییر کاربری اراضی کشاورزی تخلف محسوب شده و با متخلفان برخورد قانونی می‌شود.
دهشیری با بیان اینکه مشارکت همه دستگاه‌ها و اطلاع رسانی مردمی امکان برخورد با متخلفان را فراهم می‌کند، افزود: مردم در صورت مشاهده هر گونه تخریب اراضی و باغ‌ها می‌توانند از طریق شماره تلفن ۱۵۰۴ به یگان حفاظت منابع طبیعی استان یزد اطلاع دهند.
وعده‌ای برای نجات باغ‌ها
برای بررسی مشکل کمبود زمین مسکونی در روستا‌ها به سراغ مدیرکل بنیاد مسکن استان یزد رفتم. او وعده حل این مشکل را داد و گفت: ما دو محدوده داریم؛ محدوده حریم شهر و محدوده خارج از حریم شهر.
قربانیان افزود: تملک اراضی محدوده خارج از شهر بر اساس طرح‌های عادی مصوب روستا از اداره منابع طبیعی انجام گرفته و سپس زمین را در اختیار متقاضیان قرار می‌دهیم.
وی ادامه داد: اما درباره زمین‌های محدوده حریم شهر، قانونگذار تعریف کرده که زمین‌ها را باید از طریق اداره کل راه و شهرسازی تامین کرده و به متقاضیان واگذار کنیم.
مدیرکل بنیاد مسکن استان تأکید کرد: ما بر اساس مصوبه شورای مسکن استان و از طریق راه و شهرسازی می‌توانیم نیاز‌های روستا را با هماهنگی شورای روستا و بخشداری نیازسنجی کرده و متراژی که نیاز است را توسط راه و شهرسازی در اختیار گرفته و بر اساس ضوابط به روستاییان بدهیم.
قربانیان با ابراز امیدواری نسبت به تحقق واگذاری زمین به روستاییان در آینده‌ای نزدیک گفت: با توجه به اینکه روستا در حریم شهر یزد قرار دارد، و این روستا‌ها به مسکن نیاز دارند، زمین را با هماهنگی راه و شهرسازی به روستاییان خواهیم داد.
وی تفکیک باغ‌ها را عملی خلاف قانون عنوان کرد و اظهار داشت: قطعا این اقدام سبب می‌شود تا مردم کمتر به سمت باغ‌ها رفته و به تفکیک باغ‌ها بپردازند. حفظ اراضی زراعی بر همه ما واجب است و امیدواریم با این اتفاق شاهد کاهش پدیده تخریب باغ‌ها و تفکیک آن‌ها باشیم.
نجات باغ‌ها نیازمند عزم جدی
تخریب باغ‌ها و زمین‌های زراعی برای ساخت مسکن، سال هاست به پدیده‌ای مبدل شده که همواره واکنش مسئولان را در پی داشته است؛ مسئولانی که همانند آنچه در این گزارش آمد، بر لزوم محافظت از باغ‌ها و برخورد جدی با متخلفان سخن می‌گویند.
اما چرا این تخلفات همچنان ادامه دارد و همیشه شاهد شنیدن خبر‌هایی مبنی بر تخریب باغ و به زمین افتادن درختان در گوشه گوشه استان یزد هستیم؟
به نظر می‌رسد یکی از مهمترین مشکلات پیش روی مقابله با چنین مساله ای، ضعف قانون باشد چرا که پرداخت جریمه مالی نمی‌تواند مانعی در برابر طمع ورزی سودجویان باشد و آنان با پرداخت این جریمه مالی به تخلف ادامه داده و سپس با فروش ساختمان‌هایی که به صورت غیرقانونی ساخته شده است، نه تنها جریمه را جبران کرده بلکه سود زیادی به جیب می‌زنند.
نقش باغ‌ها در زندگی انسان بر هیچ کس پوشیده نیست و برای استفاده از این نعمت طبیعی بزرگ، باید هم فرهنگ سازی را در پیش گرفت و هم قاطعیت بیشتری در برابر سودجویان قانون شکن نشان داد تا باغ‌ها از طمع ورزی انسان‌ها در امان بماند.
نویسنده: محمدرضا جایروند
نظر شما