ایران پیشتاز رشد کیفیت علم دنیا

به گزارش خبرنگار آموزش عالی گروه علمی فرهنگی هنری خبرگزاری صدا و سیما، آقای دکتر محمدجواد دهقانی، سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) اظهار کرد: بررسی‌های انجام شده در پایگاه استنادی بین المللی اسکوپوس نشان می‌دهد که رشد استناد‌های دریافتی پژوهشگران کشور در سال ۲۰۱۹ نسبت به ۲۰۱۸ به حدود ۵ درصد رسید و بر این اساس جمهوری اسلامی ایران پیشتاز رشد کیفیت و اثرگذاری علم در بین قدرت‌های علمی دنیا شد. این واقعیتی است که با نرمال سازی استناد‌ها در اسکوپوس در سال ۲۰۱۹ و مقایسه آن با سال ۲۰۱۸ بدست آمده است. 

 

دکتر دهقانی اظهار کرد: بررسی‌ها نشان می‌دهد که حتی با حذف خوداستنادی، ایران هنوز جایگاه نخست رشد کیفی دنیا را در اختیار دارد. نتایج بیشتر بررسی و تجزیه و تحلیل علم سنجی نشان می‌دهد که ایران از نظر شاخص استناد نرمال شده از جایگاه ۲۳ دنیا در سال ۲۰۱۱ به جایگاه ۱۲ در سال ۲۰۲۰ ارتقا یافته است. ایران در سال ۲۰۱۹ درجایگاه ۱۴ دنیا قرار داشت. این درحالی است که ایران از نظر حجم و کمیت انتشارات علمی در پایگاه استنادی بین المللی اسکوپوس در سال ۲۰۱۹ در جایگاه ۱۵ دنیا قرار داشت، این حاکی از تاکید و توجه پژوهشگران به اثربخشی و کیفیت انتشار یافته‌های پژوهشی است.

 

وی ادامه داد: مرجعیت علم و فناوری در دنیا اولین بند از سیاست‌های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری است. مرجعیت به معنی محل رجوع قرار گرفتن است. اینکه علم تولید شده در داخل کشور چقدر مورد استفاده سایر پژوهشگران در دنیا قرار می‌گیرد شاخصی برای سنجش میزان مرجعیت علمی ایران در سطح بین المللی است و استناد مقبول‌ترین شاخص در سطح بین المللی برای سنجش میزان مرجعیت علمی است.

 

سرپرست ISC گفت: استناد‌ها بیانگر میزان استفاده از علم تولید شده توسط سایر پژوهشگران هستند و به همین دلیل آن‌ها را شاخصی برای ارزیابی اثرگذاری علم تولید شده می‌دانند. اثرگذاری شکل‌های مختلفی دارد. علم تولید شده می‌تواند بر صنعت، اقتصاد و اجتماع تاثیرگذار باشد که هدف غائی مدنظر از علم است. اما اینکه علم تولید شده چقدر در بین سایر پژوهشگران در سطح بین المللی مورد استفاده قرار می‌گیرد نیز تحت عنوان اثرگذاری علمی قلمداد می‌شود. این شاخص در ارزیابی‌های علمی کاربرد بسیار وسیعی دارد بطوری‌که در ارتقای پژوهشگران یا بررسی وضعیت آن‌ها جهت استفاده از یک فرصت شغلی به صورت گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد. 

 

آقای دهقانی ادامه داد: محاسبه مقدار خام استناد‌ها روش صحیحی برای سنجش میزان اثرگذاری علمی نیست. به همین دلیل استناد‌ها را قبل از مقایسه نرمال سازی می‌کنند. تعداد استناد‌های دریافتی از یک رشته به رشته دیگر متفاوت است و همچنین مقالات قدیمی‌تر فرصت بیشتری برای دریافت استناد دارند. به عنوان مثال، مقاله‌ای که در سال ۲۰۱۲ منتشر شده است، فرصت بیشتری برای دریافت استناد نسبت به مقاله‌ای که در سال ۲۰۲۰ منتشر شده دارد. همچنین تفاوت بین رشته‌های موضوعی در علم نیز باید لحاظ شود. مثلاً مقالات حوزه میکروبیولوژی چندین برابر مقالات حوزه ریاضی استناد دریافت می‌کنند. بر همین اساس، قبل از مقایسه‌های استنادی بهترین روش نرمال سازی استنادهاست.

 

وی افزود: براساس شاخص استناد نرمال شده (Field-Weighted Citation Impact) در پایگاه اسکوپوس مقالات جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۰۵ حدود ۲۵ درصد کمتر از متوسط بین المللی استناد دریافت می‌کرد. این رقم در سال ۲۰۱۹ به ۱.۱۳ رسیده است که یعنی مقالات ایران ۱۳ درصد بیش از متوسط بین المللی استناد دریافت می‌کند. در سال ۲۰۲۰ میزان استناد نرمال شده کشور به ۱.۲۵ درصد افزایش یافته است. این امر حاکی از توجه بیشتر پژوهشگران به بعد کیفی انتشارات علمی است.

 

سرپرست ISC گفت: بررسی رتبه جهانی ایران از نظر شاخص استناد نرمال شده در طول ۱۰ سال گذشته نشان می‌دهد که کشور در سال ۲۰۱۱ در جایگاه ۲۳ بود که به تدریج این جایگاه بهبود یافته است. به طوری که در سال ۲۰۱۷ در جایگاه ۱۸، در سال ۲۰۱۹ به جایگاه ۱۴ و نهایتا در سال ۲۰۲۰ به جایگاه ۱۲ ارتقا یافته است. این درحالی است که جایگاه کشور از نظر کمیت و حجم انتشارات علمی در همین سال ۱۵ است و این حاکی از توجه بیشتر و تاکید بر کیفیت در مقایسه با کمیت تولیدات علمی در سال‌های اخیر است.

 

]آقای دهقانی افزود: بر این اساس مشاهده می‌شود که جمهوری اسلامی ایران به سرعت در حال رشد است، اما به هر ترتیب کشور نیازمند به تقویت خود در حوزه مرجعیت علمی است. ایران براساس استناد نرمال شده در سال ۲۰۱۹ رتبه ۱۴ و در سال ۲۰۲۰ رتبه ۱۲ دنیا را در اختیار دارد. کشور‌های دانمارک، هلند، سوئیس، بلژیک، سوئد، استرالیا، انگلستان، کانادا، ایتالیا، آمریکا، آلمان، اسپانیا و فرانسه به مراتب استناد‌های بیشتری نسبت به ایران دریافت می‌کنند. مثلاً مقالات دانمارک در سال ۲۰۱۹ حدود ۸۰ درصد بیش از متوسط بین المللی استناد دریافت می‌کند در حالی که مقالات ایران در همین سال حدود ۱۳ درصد بیش از متوسط بین المللی استناد دریافت می‌کنند.

 

سرپرست ISC در ادامه گفت: بررسی‌های بیشتر نشان می‌دهد که میزان رشد استناد نرمال شده ایران در سال ۲۰۱۹ نسبت به ۲۰۱۸ به حدود ۵ درصد رسیده که براساس آن جمهوری اسلامی ایران پیشتاز رشد کیفیت و اثرگذاری علم در بین قدرت‌های علمی دنیا شد. کشور‌های لهستان با ۳ درصد، مالزی با ۲.۹ درصد، کره جنوبی ۱.۹ درصد و روسیه با ۱.۳ درصد رشد در جایگاه دوم الی پنجم قرار دارند.

 

وی گفت: استناد‌ها هر چند بیانگر شاخصی برای سنجش میزان مرجعیت علمی هستند، اما می‌دانیم که خالی از آفت نیستند. خوداستنادی هر چند ذاتاً همراه علم است، اما اگر مقدار آن بیش از اندازه باشد نوعی آفت محسوب می‌شود. به منظور کنترل تاثیر خوداستنادی آن‌ها حذف شدند. نتیجه نشان داد که در سال ۲۰۱۹ مقالات ایران ۳۲ درصد کمتر از متوسط بین المللی استناد دریافت می‌کند. 

 

سرپرست ISC گفت: خوداستنادی نشان می‌دهد که چقدر از علم ایران توسط پژوهشگران کشور و چقدر توسط سایر پژوهشگران دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد. افزایش استناد‌های مقالات کشور نشان می‌دهد که هر دو گروه امروزه بیشتر از قبل از مقالات تولید شده ایران استفاده می‌کنند. نسبت این دو نشان می‌دهد که میزان استفاده از علم کشور توسط سایر پژوهشگران دنیا نسبت به استناد‌هایی که در داخل صورت می‌گیرد، در حال افزایش است. در سال ۲۰۰۵ متوسط استناد نرمال شده کشور با حذف خود استنادی ۰.۴ بود که یعنی مقالات کشور ۶۰ درصد کمتر از متوسط بین المللی استناد دریافت می‌کردند، اما امروز در سال ۲۰۲۰ این رقم به ۰.۷ رسیده است که یعنی مقالات کشور ۳۰ درصد کمتر از متوسط بین المللی استناد دریافت می‌کنند. 

 

وی ادامه داد: با حذف خوداستنادی رتبه ایران در سال ۲۰۱۹ از ۱۴ به ۱۸ و نیز در سال ۲۰۲۰ از رتبه ۱۳ به ۱۶ می‌رسد. در این حالت کشور‌های سوئیس، بلژیک، هلند، دانمارک، سوئد، استرالیا، انگلستان، کانادا، ایتالیا، فرانسه، اسپانیا، آلمان، تایوان، کره جنوبی و ترکیه قبل از ایران قرار می‌گیرند. مقالات دانمارک، سوئیس، هلند، بلژیک، سوئد، استرالیا، کانادا و انگلستان حتی بعد از حذف خوداستنادی بین ۱ تا ۳۳ درصد بیش از متوسط بین المللی استناد دریافت می‌کنند. 

 

آقای دهقانی ادامه داد: علیرغم این نتایج، بررسی‌ها نشان می‌دهد که در مقایسه میزان رشد استناد‌های نرمال شده سال ۲۰۱۹ با سال ۲۰۱۸، با حذف خوداستنادی باز هم جمهوری اسلامی ایران رتبه نخست از نظر رشد کیفیت علم در دنیا در بین قدرت‌های علمی برتر را داشته است. میزان رشد مربوطه حدود ۱.۵ درصد بوده است. کشور لهستان با رشد ۱.۵ در جایگاه بعدی قرار دارد.

 

بر اساس اعلام پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، دهقانی در پایان افزود: مرجعیت علمی اولین بند از سند سیاست‌های علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری را تشکیل می‌دهد و تقویت آن با هدف توسعه قلمرو‌های علم کشور از اهمیت برخوردار است. یکی از راه‌های پرداختن به این مسئله افزایش وزن استناد‌ها در آیین نامه ارتقای اعضای هیئت علمی است. همچنین به منظور مقایسه استنادی کشورها، مقالات، دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی، نرمال سازی استناد‌ها ضروری است. به هرحال رشد ایران و همچنین رتبه استنادی کشور نشان می‌دهد که کیفیت مقالات کشور به سرعت در حال رشد است.