چهارمحال و بختیاری پشمی به کلاه ندارد؟!

به گزارش خبرگزاری صداوسیما،مرکز چهارمحال وبختیاری، پس ازمدت‌ها امروز سری به مادربزرگ پیرم زدم وجویای احوالش شدم.
مثل همیشه پس از کوبیدن درب چوبی خانه روستایی اش وارد شدم، ننه جانم با آن چهره شاداب و خندانش همچنان در تکاپوی تلاشی هر چند کوچک برای کمک به چرخه زندگی است، در حالی که دوک نخ اش را می‌چرخاند و با روی باز از من استقبال می‌کند به سماور زغالی کنج خانه اش پناه می‌برد تا با چای گرمی پذیرای میهمانان آبان ماهی اش شود، خانه ساده روستایی ومنش صمیمیش، آرام بخش خاطرم می‌شود، جستجوگرانه خانه را از دیده می‌گذرانم تا دلیل این آرامش را بجویم، که چیزی دستگیرم نمی‌شود. 

اما در این دو دو زدن مردمک هایم، چشم روی دوک چرخان ننه جان متمرکز می‌شود و در حالی که شال پشمی دستباف مادربزرگم را بیشتر به گردن می‌فشردم ازاین همه تلاش و پشتکار جهت تهیه نخ پشمی و بافت لباس گرم درعجب ماندم.
همین تابستان گذشته بود که هنگام شستشوی پشم دام هایش قول بافت این شال پشمی را به من داده بود و الان که می‌نگرم چه کار سخت و پر زحمتی را در اندک زمانی برایم انجام داده بود، ننه جان اعتقاد داشت لباس پشمی با طبع بدن آدم سازگارتروگرما بخش جسم وهم آرامش بخش روح است. 

 

 

 

 

یادم آمد یکی از ظرفیت‌های استان ما تولیدات دامی خاص است به ویژه اینکه ما دومین استان عشایرنشین و قطب دامپروری کشورهستیم، اما آنچه که برایم شفاف نبود اینکه پشم این دام‌های بسیار چه می‌شود که مادربزرگ هنوز دوک به دست است و به این سختی پشم را نخ و دستان پر مهرش را زمخت و زخمی می‌کند.  

به دنبال این دغدغه فکری بر می‌خیزم و پس از خداحافظی دلچسبی راهی اداره کل امور عشایر استان می‌شوم.  

سراغ مدیر کل امورعشایری استان می‌روم، آقای حسین پور در پاسخ به دغدغه ام می‌گوید: عشایر استان به ویژه زنان از دیرباز پشم گوسفندان را با استفاده از ابزار‌های خاص به نخ تبدیل می‌کردند که این نرخ کاربرد‌های بسیاری در زندگی آن‌ها از جمله قالیبافی، گلیم بافی، جاجیم، چوقابافی، خورجین وبافت سیاه چادر عشایری داشته و دارد.

وی با اشاره به تولید سالانه ۴۵۰ تن پشم و کرک دامی به همت عشایر استان می‌گوید:پشم حیوانات به ویژه لیف‌های پشمی از محصولات گرانبهای دنیا محسوب می‌شوند که پس از فرآوری ارزش افزوده آن‌ها بسیار زیاد است و به ویژه در بحث تولید پوشاک پشمی که کارشناسان معتقدند لباس پشمی برای افراد به ویژه سالمندان خواص درمانی بسیاری دارد.  

به معاون بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی هم سری زدم و پس از شرح موضوع میزان تولید پشم استان را جویا شدم.
آقای سام مردانی می‌گوید: در حال حاضر ظرفیت تولید پشم در این استان ۱۵ هزار تن در سال است، اما فصل پشم چینی دام‌ها درمناطق گرمسیری است.    

مردانی درباره آخرین دستاورد‌ها برای فرآوری محصولات دامی از جمله پشم دراستان می‌گوید: در حال حاضر بیشتر پشم موجود دام‌های عشایری در صنایع دستی و عشایری استفاده می‌شود، اما یک کارخانه فرآوری پشم نیز در استان وجود دارد.
از معاون امور صنایع استان جویای آخرین وضعیت این کارخانه می‌شوم.

محمدکاظم منزوی، معاون امور صنایع استان می‌گوید: این کارخانه تنها تولیدکننده و مدرن‌ترین واحد صنعتی تولید تاپس‌های پشمی کشوربدون شستشواست که هم اکنون به دلیل کمبود مواد اولیه و نقدینگی نیمه فعال است.   

وی می‌گوید: این کارخانه سال‌هاست با مشکلات بسیاری در زمینه تامین مواد اولیه (پشم) مواجه است و صاحبش در تکاپوی احیا و فعال‌سازی این واحد صنعتی است.

رئیس سازمان صنعت استان هم می‌گوید برای رفع مشکلات این واحد صنعتی تاکنون چندین جلسه ستاد تسهیل و رفع موانع تولید برگزار شده است، اما با توجه به انحصاری و خاص بودن کارخانه، نیازمند ایجاد یک چرخه از مرحله جمع آوری پشم تا فرآوری آن هستیم.

سجادرستمی افزود: با احیاء این واحد صنعتی با تسویه بدهی‌های بانکی، تولیدات این کارخانه می‌تواند علاوه بر تامین مواد اولیه دهکده فرش استان، پس از آموزش‌های پشم چینی و چین مکانیزه اشتغال خانگی فراوانی را در استان ایجاد کند و از سوی دیگر با ورود به بازار‌های صادراتی ارزآوری بسیاری برای کشور به همراه داشته بیاورد.   

به دیدار مدیرعامل تنها کارخانه تابس پشمی کشور می‌روم و با این نخبه علمی و صنعتگر صبور گپ و گفتی مفصلی می‌کنم.
آقای زندی پور با اشاره به ثبت اختراع" خط تولید الیاف پشمی" در ایران و سوئیس و توانایی فرآوری الیاف پشمی به روش الکترواستاتیکی با وظرفیت ۳۰ کیلوگرم در ساعت می‌گوید: در ۲۰ سال اخیر از سال ۲۰۰۲ تلاش‌های بسیار جهت تولید انبوه این مسئول و اختراع کردند و از سال ۸۰ به صورت پایلوت این اختراع را در شهرکرد اجرایی شده است، اما متاسفانه اراده برای احیای پشم ایران در سطح ملی وجود ندارد که به همین دلیل به دنبال انتقال پروژه به سوئد یا آلمان هستم.

زندی پوربا بیان اینکه سالانه هزاران تن از این لیف‌های پشمی ارزشمند در کشور از بین می‌رود در حالی که پشم ایران بهترین الیاف دنیا را برای استفاده در فرش و کفپوش‌ها دارد، می‌گوید: کفران نعمت پشم ایرانی موجب شده تا در شرایط فعلی بخش مهمی از پشم گوسفندان ایرانی سوزانده شود یا در زیر خاک دفن شود و یا به صورت ناشور به قیمت بسیار ارزان به عراق و افغانستان برود وایرانی‌ها از داشتن یک لباس یا فرش پشمی مرغوب و سازگار با محیط زیست و بدون ضرر برای بدن محروم شوند و خانه هایشان پر از فرش‌های اکریلیک، پلی‌استر، پلی‌پروپیلن و … شود.  

وی می‌گوید:اگر نعمت پشم ایرانی را  که بهترین و مناسب‌ترین لیف دنیا برای تولید نخ فرش است ، کفران نمی‌کردیم امروز فرش‌های ماشینی پشمی مرغوب نه تنها خانه هایمان را فرش می‌کرد بلکه به عنوان یک محصول صادراتی ارزشمند در همه جای دنیا برای کشورمان افتخار آفرین میشد.

زندی پور افزود: در ایران سالانه ۷۰ تا ۷۵ هزار تن تولید پشم گوسفند داریم که بیشتر از دام‌های خراسان، خوزستان، آذربایجان، سیستان و بلوچستان و کردستان به دست می‌آید.    
وی گفت:اما این پشم‌ها به چند دلیل ناخالصی زیادی دارد که مهمترین آن‌ها عبارتند از: اختلاط نژادی، علوفه نامناسب و عدم اصلاح نژاد. به این دلایل پشم ایرانی دارای الیاف مرده زیادی است که قابلیت ریسندگی ندارند و باید از دسته الیاف جدا شوند.
این صنعتگرمحقق می‌گوید: پشم یک لیف خارق العاده است و هر لیف پشم ایران ۳۴ تا ۳۶ میکرون ضخامت دارد و ساختار آن به صورت یک زنجیره پروتئینی عایق گرما و سرما است.
از آنجا که پشم طبیعی سازگارترین الیاف با طبیعت انسان است اهمیت این مواد اولیه با ارزش در صنایع نساجی و در نهایت فرش دستباف و ماشینی آشکار می‌شود.

زندی پور با گلایه از اینکه گوسفندان در ایران با هدف تولید گوشت و شیر نگهداری می‌شوند و الیاف پشم اهمیت بسیار کمی پیدا کرده است به مزایای اختراعش اشاره می‌کندو میگوید: سیستم این کارخانه می‌تواند با ۸۰ درصد مصرف آب کمتر جایگزین پشم شویی‌های سنتی شود و مهمتر از آن می‌تواند تفکیک الیاف مرده را به راحتی انجام و خلوص پشم را به شدت افزایش دهد و در ابتدا بدون استفاده از آب، تنها با باردار کردن الیاف پشم می‌توانیم به راحتی الیاف پشم مرغوب را از بقیه ضایعات و الیاف مرده جدا کرده و محصولات جانبی زیادی تولید کنیم.  

وی افزود: ضایعات گیاهی و حیوانی به دلیل اینکه به طور خشک جدا می‌شوند به عنوان کود شیمیایی جمع آوری می‌شوندو همچنین الیاف مرده که به دلیل چگالی متفاوت و بار الکتریکی از الیاف مرغوب جدا شده‌اند در تولید عایق‌های حرارتی و نمد‌های صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرند و محصول نهایی و ارزشمند دیگری به نام روغن پشم یا wool wax که از آن ماده لانولین گرفته می‌شود و در صنایع آرایشی و بهداشتی مصرف زیادی دارد از هم جدا می‌شود و در این سیستم پشم تمیز شده تنها به یک شستشوی نهایی نیاز دارد و تا ۸۰ درصد مصرف آب، انرژی و تولید پساب‌های صنعتی کاسته می‌شود.

مدیرکل محیط زیست استان هم گفت:با توجه به اینکه فرآینده شستشوی پشم گوسفند به همراه تمام فضولات حیوانی، ضایعات گیاهی، الیاف مرده و سالم با آب گرم در دمای ۶۵ درجه سانتیگراد همراه با مواد شوینده خاص و در چندین مرحله، امروز در دنیا به طور جدی مورد مخالفت سازمان‌های محیط زیستی قرار گرفته است.
شهرام احمدی مصرف آب بسیار زیاد، مصرف انرژی زیاد جهت گرم کردن آب تا دمای ۶۵ درجه، پساب‌های وباقیمانده‌های مواد شیمیایی و شوینده از علل این مخالفت هاست که منجر به تعطیلی بسیاری از پشم شویی‌ها شده است.
آقای احمدی با اشاره به اینکه فرآوری محصولات دامی و کشاورزی با رعایت ظوابط استقرار زیست محیطی در اولویت‌های توسعه پایدار و اشتغالزایی و اقتصادی است، می‌گوید: امروز دیگر در هیچ کجای دنیا واحد‌های پشم شویی صرفه اقتصادی و محیط زیستی ندارند، اما رویه شستشوی پشم در تنها کارخانه تاپس پشمی کشور به دلیل اهمیت به انرژی و مصرف کم آب، توجه به منابع مواد اولیه طبیعی و بکارگیری بهینه آن، توجه به مشکلات زیست محیطی، بازیافت ناخالصی‌ها و بازگرداندن آن به چرخه تولیددراین زمینه بسیار کارسازشده است.  

رئیس امورعشایراستان با اشاره به انجام سالانه دو مرتبه پشم چینی گوسفندان در ایران و یک مرتبه آن هم بصورت بسیار محدود در استان چهارمحال و بختیاری می‌گوید: معمولا ۸۰ درصد پشم دام‌ها فصل بهار قبل ازکوچ به چهارمحال و بختیاری در استان خوزستان چیده و ۲۰ درصدی آن وارد این استان می‌شود.
حسین پور با اشاره به تولید هدفمند پشم در کشور‌های صاحب نام درتولید این محصول نظیراسترالیا و نیوزلند گفت: این کشور‌ها در یک پروسه ۱۵۰ ساله اصلاح نژاد گوسفندان را انجام داده اند و گوسفند را تنها با هدف تولید پشم پرورش داده واز روش‌های بسیار حرفه‌ای و مدرن جهت چیدن پشم‌ها استفاده می‌کنند.
حسین پور می‌گوید:وقتی کشوری با تلاش و برنامه ریزی بتواند در یک پروسه زمانی طولانی اصلاح نژاد را انجام بدهد میزان الیاف مرده در داخل بیده گوسفند به شدت کاهش می‌یابد و کیفیت پشم تولیدی بسیار بالا می‌رود که کشورما هم می‌تواند با تحقیق و الگوبرداری به صنعت پرسود پشم دسترسی داشته باشد.   

این در حالیست که گذری کوتاه بر اخبار گوشه و کنار کشورمان از کیفیت پایین و بی توجهی به فرآوری پشم، سوزانده شدن، دفن یا قاچاق این محصول گرانبها خبر می‌دهد که برای دامداران هم سودی ندارد.

رئیس سازمان صمت استان هم میگوید: تنها واحد صنعتی تولید تاپس پشمی کشور در چهارمحال و بختیاری می‌تواند ساعتی ۳۰۰ کیلو گرم و روزی ۶ تن و حدود ۲ هزار تن در سال الیاف پشم را فراوری کندکه اگر در کل کشور و به ویژه در استان‌های عمده تولیدی ۳۰ واحد با این مشخصات تاسیس شود علاوه بر ایجاد اشتغال در روستا‌ها و مناطق محروم و سودآوری بسیار بالا باعث ورود همه تولید پشم ایران به پروسه فرآوری و تولید هزاران تن نخ پشم مرغوب خواهد شد
رئیس اتحادیه فرش استان هم می‌گوید: با تولید انواع نخ‌های پشمی در داخل کشور یک فرش ماشینی با پشم طبیعی و مرغوب که هیچ ضرری برای بدن ندارد با قیمت بسیار ارزان‌تر از فرش اکریلیک، پلی‌استر و ... وارد خانه‌ها می‌شودو یک بازار پررونق برای صادرات آن ایجاد خواهد شد.  
با وجود همه این مزایا آنچه در حال حاضر منجر به دغدغه شده، اینکه مدرن‌ترین کارخانه پشم‌ریسی کشور در قطب دامپروری چشم انتظار مواداولیه (پشم) است.

رئیس تنها واحد تولیدکننده تاپس پشمی کشور با بیان اینکه کارخانه پشم‌ریسی با مشکل تامین مواداولیه روبرو است، گفت: یکی از مهم‌ترین پتانسیل‌های چهارمحال و بختیاری پشم با الیاف مرغوب است، اگرامور عشایر، جهادکشاورزی، اتحادیه دامداران مجاب به ایجاد فضایی برای پشم‌چینی مکانیزه و تجمیع آن شوند، بسیاری از مشکلات این واحد حل می‌شود.
مجتبی زندی‌پورافزود: از سال ۸۲ بار‌ها مکاتباتی با سازمان جهادکشاورزی و سایر ارگان‌های مرتبط انجام شده است، اما این مسئولان تنها به توصیه اکتفا کردند و هیچ اقدام عملی برای تامین مواداولیه این واحد تولیدی انجام نشد، در حال حاضر نیاز اولیه این کارخانه دو هزار تن پشم است، خرید پشم از دامداران می‌تواند کمک بزرگی به دامداران منطقه برای درآمدزایی کند.
وی گفت: برای استقرار دستگاه چین مکانیزه حاضرم یک سوله از جهادکشاورزی را در منطقه اصلاح نژاد "دره‌شویی" تجهیز و چین مکانیزه را راه‌اندازی کنم و این آمادگی وجود دارد که پشم موردنیاز این کارخانه از دامداران به هر میزان خریداری شود و با تامین مواد اولیه قابلیت ایجاد شغل برای هزار نفر در خانه وجود دارد.  
زندی پور یادآور شد: در حال حاضر قیمت پشم کیلویی ۱۰ هزار تومان است، اما تاپس پشم که نوعی فرآوری پشم است در حال حاضر به قیمت پنج دلار در جهان خرید و فروش می‌شود، این محصول از مواداولیه کارخانجات نساجی است و بسیاری از کارخانجات نساجی پشم موردنیاز خود را از نیوزلند وارد می‌کنند، پشم نیوزلند را نمی‌توان برای بافت فرش معمولی مورد استفاده قرار داد و تنها برای تابلو فرش مورد استفاده است.

واردات پشم از عراق در قطب تولید پشم کشور:

معاون امور صنایع سازمان صنعت، معدن و تجارت چهارمحال و بختیاری هم گفت: نیازمند یک سیستم جمع‌آوری پشم در ییلاق و قشلاق عشایر در چهارمحال و بختیاری هستیم، تا این پشم به صورت مکانیزه‌چین و برای فرآوری ارسال شود، اما این کار به صورت محدود انجام می‌شود، همچنین اگر بتوانیم در کشتارگاه‌ها سیستم پشم‌چینی مکانیزه راه‌اندازی کنیم ارزش افزوده گوسفند بالاتر می‌رود.   

معاون صنایع سازمان صنعت، معدن و تجارت چهارمحال و بختیاری گفت:با سیستم پشم‌چینی مکانیزه سیار می‌توان حدود ۱۲ گروه سه نفره اشتغال، تکمیل زنجیره تولید پشم اعم از ریسندگی، رنگ‌آمیزی و ... را برای عشایرایجاد کرد.
محمدکاظم منزوی با بیان اینکه اخیرا با تلاش امورعشایر، جهادکشاورزی، اتحادیه عشایری استقبال خوبی از فرآوری چیدن پشم بصورت مکانیزه و انتقال آن به انبار‌های استان و کارخانه شده است، گفت:امسال برای نخستین بار تامین مواد اولیه این کارخانه به همت اتحادیه عشایری استان در مرحله عقد قرارداد است.

این در حالیست که مدیرعامل تنها واحد صنعتی تاپس پشمی بدون شستشوی کشور می‌گوید:این واحد مواداولیه خود را از کشور عراق وارد می‌کندوسازمان جهادکشاورزی هم معتقد است مشکلی برای تامین پشم ندارد.
سام مردانی معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری می‌گوید: جلسه‌ای برای حل مشکلات تامین مواداولیه تنها واحد تولیدکننده تاپس پشمی کشور برگزار شدو کارخانه تولیدکننده تاپس پشمی به هر مقداری که پشم نیاز دارد می‌تواند با انعقاد قرارداد با اتحادیه دامداران مواداولیه خود را تامین کند. 

البته به گفته رئیس تنها واحد تولیدکننده تاپس پشمی کشور این وعده جهاد کشاورزی استان تنهابرای فصل پشم چینی و با سختی‌های خاص خودش است ونمی تواند پاسخگوی نیازسالانه این کارخانه باشد بلکه فراتر از یک استان بصورت ملی نیازمندعزمی گسترده است؛ بنابراین نیاز است تا در سطح کلان با بازنگری و اصلاح الگو‌های تولید چه در دامپروری چه در صنعت به سمت تولیدات اقتصاد محور پیش برویم و با استفاده از ظرفیت‌های انحصاری نخبگان کشورمان در دنیا از جمله " خط تولید الیاف پشمی به روش الکترواستاتیکی مجتبی زندی پور" به دنبال فعالیت هدفمند صادرات محورباشیم تا درکنار حفظ پتانسیل‌های طبیعی و زیست محیطی کشور، چرخه تولیداتمان از دامداران، صنعتگران و صادرکنندگان همه بهره کافی را داشته باشند.