نیمه قیمتی های شکسته

به گزارش خبرگزاری صداوسیما؛ مرکز اراک، اتومبیل از پیچ جاده که عبور می کند ، دشت آغوش می گشاید برایمان . دشتی پهناور به وسعت کویرساوه . شمال شرق استان مرکزی. چند کارگر در حال کارند و کاشف معدن نیز با عصای کوهنوردی چون فاتحی با بر صخره ها ایستاده و صخره های ژاسپر را تماشا می کند .
نسیم خنک پاییزی به صورتم می خورد و وقتی با گرمای کم رنگ آفتاب می آمیزد دلنشین می شود ، اما فرصت کم است ، باید زودتر مصاحبه هایم را ضبط کنم و به ظهر نرسیده دشت غنی را به دستان پرتلاش کارگران معدن بسپارم .
یکی از کارگران به سمتم می آید ، اولین بار بود دست های خاکی و تاول زده پایین انگشتان یک کارگر معدن را از نزدیک می بینم ، از حقوق کم می گوید . دستانی ست لایق تکریم اما چه کنم که...

از سابقه بلند معدن داری تا سنگ های درخشان

معدن كاري در استان مركزي سابقه ديرينه دارد از بلندای قله های معادن سنگ محلات تا معادن آهن سخت و معادن سنگ های ریز نقش نیمه قیمتی که جلایی می دهد به چشم ها . سرخ ، زرد ، آبی و شکلاتی.
استان مركزي از نگاه ساختاري در پهنه متالوژيك و زون كاني از توان معدني بالايي برخوردار است .
سنگ های نیمه قیمتی که با فرآوری می توانند به سنگ هایی قیمتی تبدیل شوند اما در نبود واحدهای فرآوری در حال فراموشی و بهتر بگویم خام فروشی اند.
صنعت و تجارتی که پس از تجارت اسلحه و مواد مخدر، سومین، تجارت پرسود جهان محسوب می شود.

آمار داشته ها وخام فروشی

آمار می گوید : ایران با برخورداری از 27 میلیون تن ذخایر معدنی كشف شده و 57 میلیون تن ذخایر نهفته در میان 15 قدرت معدنی جهان قرار دارد كه این ظرفیت ارزشمند خدادادی می تواند به راهبردی اثربخش برای توسعه سرمایه گذاری و ارزش افزوده اقتصادی در كشور منجر شود. و بی تردید سنگ های نیمه قیمتی مانند چشم های درخشان این معادنند .
فروتن معاون معدنی سازمان صنعت معدن و تجارت استان مرکزی می گوید : معدن سنگ نیمه قیمتی ژاسپر در زرندیه دارای ظرفیت اسمی برداشت 80 تن در سال است که البته با وجود صدور مجوز به دلیل گران بودن دستگاههای مورد نیاز در حالت نیمه تعطیل است.
بر اساس اسناد کشوری ، ارزش صادرات این گونه سنگ ها سالیانه حدود ۵۰۰ میلیون دلار است که در واقع صادرات به شکل خام‌فروشی است و در عین حال در بین کشورهای آسیایی هیچ کشوری به قدمت ایران نمی توان یافت که تاریخ ۶ هزار ساله در طلا و جواهرسازی داشته باشد.
خام فروشی ای که ناشی از رتبه پنجاهم ایران در زمینه فناوری سنگ های قیمتی است که با وجود منابع غنی در این تجارت جهانی به اندازه کافی فعال نیست.

بازار به نفع دیگران

مددی از کارشناس صنعت سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی می گوید : مرور تاریخچه سنگ های باارزش نشان می دهد که ایرانیان سالیان طولانی از فعالان شاخص این صنعت بوده اند و از صادرکنندگان تولیدات این بخش، اما به دلیل توجه نشدن به بازارهای صادراتی و ارائه ندادن طرح‌های نوین، کشورهای دیگر ایران را بازار هدف خود قرار داده اند و جایگاه خود در صادرات این بخش را از دست داده ایم.
واقعیتی که کارشناسان و دست اندرکاران گوهر سنگ ها برآن تکیه دارند، صدور خام سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی کشور به خارج، صدور ثروت ملی است و باید برخورد با این پدیده تشدید شود.
اکنون کشورهایی مانند هند، تایلند و چین با بهره گیری از سـنگ های خام صـادراتی کشـورهایی مانند ایران، علاوه بر ایجاد اشـتغال وسـیع در جامعه خود، منابع ارزی قابل توجهی را با فرآوری و تراش این نوع سنگ ها، جذب می کنند.
در میان استان های با استعداد در زمینه سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی استان هاي مرکزی، قم، خراسان، كرمان، همدان، اصفهان، سمنان و كردستان از مهم‌ترين كانون ها هستند .
بیشترین معادن سنگ های نیمه قیمتی این استانها شامل ، طلا ، فیروزه، كریزوكولا، ژاسیر، آزوریت و مالاكیت، عقیق، بلور كوارتز است.

ارزش افزوده بالا و پرسود

قیمت یک کیلو ژاسپر برش و صیقل خورده دست کم حدود 2000 دلار آمریکا و قیمت نمونه های تک فروشی تکه ای به اندازه نگین حدود 225 دلار است.
یک متخصص سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی معتقد است: تجارت سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی، یکی از پر سودترین تجارت‌های دنیا است؛ به طوری که بخش مهمی از اقتصاد کشورهای آفریقای جنوبی، میانمار، تایلند، چین، هند را تشکیل می‌دهد و ایران نیز با تکیه براین صنعت، می‌تواند ضمن ارزآوری از افزایش اشتغال نیز برخوردار شود.
صادقی می افزاید: امروزه تجارت سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی، یکی از پر سودترین تجارت های دنیاست و ایران با وجود پیشینه تاریخی و توانمندی طبیعی و نیز وجود نیروی عظیم قشر جوان در این زمینه دچار یک عقب افتادگی مزمن و غفلت تاریخی است.
به گفته وی ، ارزش افزوده حاصل از فرآوری گوهرها ، حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ درصد برآورد می شود و ارزش تولید و تجارت جهانی سنگ های قیمتی براساس اطلاعات منابع خارجی به بیش از ۱۰۰۰ میلیارد دلار می رسد، اما سهم کشورمان در این تجارت پرسود به یک درصد هم نمی رسد .

نرخ سرمایه گذاری پایین

او می گوید : نرخ سرمایه گذاری سرانه اشتغال در بخش سنگ های نیمه قیمتی بسیار کمتر از بخش های دیگر صنعتی و حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد آنهاست و از سوی دیگر فضا برای ایجاد اشتغال چهار تا پنج متر مربع برای هر نفر است.
سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران ( ایمیدرو) در زمینه توسعه صنعت سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی به دنبال آن است که در بخش مشاغل خانگی این حوزه تا سال ۱۴۰۵، حدود ۵۵۰ هزار شغل ایجاد کند.
نیمه قیمتی ها آن چنان مهم هستند که غریب پور معاون وزیر صنعت، معدن وتجارت گفته بود: پیش‌بینی می شود تا سال ۱۴۱۰ حدود ۷۰۰ هزار شغل مستقیم ایجاد شود و در بخش معدن و صنایع معدنی هر شغل مستقیم می تواند بین هفت تا ۱۰ نفر شغل غیرمستقیم ایجاد کند.
بنابر اهداف مورد توجه سازمان ایمیدرو در افزایش سهم ایران در تجارت جهانی سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی، دستیابی به سهم نیم درصدی تا سال ۱۴۰۵ و سهم یک درصدی تا سال ۱۴۱۰ مورد توجه قرار دارد.

بیشتر سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی در ایران یافت می شود

براساس اطلاعات نشریه Mining انگلستان ارزش تولید و تجارت سنگ‌های قیمتی سالیانه بیش از ۱۰۰۰ میلیارد دلار برآورد شده که از این رقم تایلند با ۲۰ میلیارد دلار و هند با ۱۲ میلیارد دلار بالاترین سهم را در این زمینه به خود اختصاص داده اند.
تیموری از طلاسازان اراک می گوید : سنگ هایی که بیشتر برای جواهر سازی مورد استفاده قرار می گیرد کهربا، آمیتیست، مرجان، الماس، زمرد، گارنت، ژاد، ژاسپر، لاپیس، لازولی، مروارید در کوهی، یاقوت قرمز، سرپانتین و فیروزه است که اکثر آنها در کشور وجود دارد.
کوهها و دشت های این مرز و بوم حکایت ثروت های زیادی است که به دلیل ناکافی بودن آگاهی از میزان صرفه اقتصادی و اشتغالزایی آن مورد بی توجهی است چنانکه یکی از مبادی مهم بی اطلاعی، بانک ها و صاحبان سرمایه هستند .
محمدی از فعالان و کارشناسان سنگ می گوید : آشنایی بیشتر بانك ها از بازدهی و بازگشت سرمایه در معادن ، به كارگیری و اعطای وام با وثیقه پروانه بهره برداری، لزوم توسعه زیرساخت های جاده ای و امكانات اولیه كارگاهی در مناطق معدنی، استفاده از ضمانت صندوق بیمه و تسهیلات بانكی به منظور توسعه و تجهیز كارگاه ها، راهكارهایی است كه ضمن هموار كردن مسیر توسعه این بخش، خام فروشی را كاهش داده و نرخ تمام شده محصولات معدنی برای ورود به بازار صادرات سنگ های فرآوری شده را پایین می آورد.
او توضیح می دهد: یک تکه سنگ نیمه قیمتی تراش نخورده ارزشی پایی دارد در حالیکه کار بر روی همان تکه می تواند چندین محصول با ارزش چند برابر ایجاد کند و یک هنرمند را نیز مشغول کار سازد .

اشتغالزایی زیر دست مشکلات سنگ

از شغل هایی که می تواند زیر چتر معائن سنگ ایجاد شود می توان به کارخانه های سنگبری، مجسمه سازی، دستگاه های ساخت ستون های سنتی و مدرن، طراحی اتوماسیون صنعتی، عرضه لوازم سنگبری و كارگاه های تعمیرات ماشین آلات سنگبری اشاره کرد .
به گفته جعفری رئیس سازمان صنعت معدن و تجارت استان مرکزی، اکنون بیش از چهار هزار نفر در معادن استان مركزی اشتغال دارند كه در صورت توجه بیشتر به تكمیل چرخه اكتشاف و استخراج معدن می توان زمینه اشتغال بیشتری را در این بخش ایجاد كرد.
پیشكسوت امور معدنی استان مركزی می گوید : فرسودگی ماشین آلات معدنی اولین و مهمترین مشكلات فعالان این بخش است كه روند فعالیت را كند می كند.
میرزائیان می افزاید : سرعت عمل در استخراج، همه هزینه ها از قبیل نیروی كار و خدمات را كاهش می دهد اما فرسودگی ماشین آلات روند استخراج را كند كرده و به همین دلیل قیمت تمام شده محصولات بالا رفته و بازار رقابت را از دست فعالان این عرصه می گیرد.
این پیشكسوت معدنی استان مركزی بیان كرد: فعالان عرصه كشاورزی با وجود اینكه بیشترین مصرف آب را دارند از همه نوع مالیات معاف هستند اما انواع فشارها از مالیات تا سنگ اندازی در بهره برداری کار در معدن را طاقت فرسا کرده است. .وی نبود بازار مصرف فرآورده های تزئینی و پرشدن بازار از محصولات خارجی را مهمترین مشكلات فراروی معدن داران استان مركزی دانست و می گوید : برای حفظ حیات معادن و بهره گیری از همه ظرفیت های معادن استان و ایجاد فرصت های شغلی در این بخش، باید بازار مصرف معادن تامین شود.

سخن آخر

نبود متولی در حوزه سنگ های نیمه قیمتی و حتی قیمتی و تراکم بالای کار در وزارت صمت ، دریافت مالیات بر اساس برداشت از معدن، فرسودگی تجهیزات معدنی ، صادرات پایین سنگ از كشور ایران به خصوص استان باعث شده رقبای ما در كشورهای منطقه از قبیل تركیه جای سنگ ایرانی را بگیرند و تكیه به صادرات نفتی از دیگر موانع شکوفایی سنگ های نیمه قیمتی است.
از سویی ، موانع تحریم در عرصه های مختلف، رویکردهای جدیدی برای تولیدات داخلی فراهم ساخته و صنعت سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی یکی از زمینه های مناسبی است که ضمن توجه به ثروت ملی کشور، ابزاری برای ارزآوری و در عین حال توسعه اشتغال محسوب می شود.
در سند چشم انداز 20 ساله كشور، نقش معدن در انواع مختلف ، در تولید ناخالص داخلی ملی باید به سه برابر افزایش یابد كه رسیدن به این رقم ، مستلزم فعالیت گسترده و هدفمند در توسعه اكتشافات مواد معدنی ، ایجاد زیر ساخت های لازم برای بهره برداری معادن ، راه اندازی معادن جدید ، تغییر تكنولوژی افزایش بهره وری در معادن و ایجاد واحدهای فرآوری مبتنی بر مواد معدنی است و بی شك رسیدن به این آرمان، بدون برنامه ریزی و حضور موثر متخصصان و دانش آموختگان میسر نخواهد شد.

نویسنده: زهرا نوری