زخم های لاکچری بر تن معماری روستایی.

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز گیلان ؛ یک ماه از پاییز گذشت اما اینجا، هوا خوب، فضا بکر و باران هم ، ترنم بهار را در هوا پخش می کند.

هنوز پاییز، دستِ خزانش را بر سر طبیعت گیلان نکشیده و رنگ زردِ بی برگی را بر سر و صورت درختان سر سبز نپاشیده است.

در این بین فقط چنارها هستند که کم آورده اند و آرام آرام می روند تا رنگ ببازند.

روستاها که کمتر چنار به خود می بیند، با وجود سردتر شدن هوا، بیشتر سبز و بهاری است و طبیعت نامردی نکرده و هوا همان هواست اما کوچه باغ های روستا رنگ و رخش عوض شده و خانه ها کمتر رنگ و بوی روستا دارد. 

هر روز، شیروانی های رنگارنگ ، هی به هم نزدیکتر می شوند و حیاط ها کوچک تر.

برخلاف قدیم ها، طبقه روی طبقه می آید و خانه های نقلی ویلایی لابه لای ویلاهای دوطبقه گم می شود و سازه ها و نماها خلعت طراحی های شهری و مدرن بر تن کرده اند.

برخی ویلاها آنقدر نمای متفاوت و غریبه ای دارند که می شود به آنها لقب وصله ناچسب بافت روستایی داد.

ویلاهای به اصطلاح لاکچری با طرح های افقی و عمودی مدرن، نمای رومی، شیروانی های اروپایی با اتاق های زیر شیروانی و طرح های تلفیقی که بعضی از آنها آدم را یاد خانه های کارتون های دهه 60می اندازد.

این تغییر، زمانی بیشتر محسوس می شود که رد معماری غیر ایرانی و لاکچری را لای طبیعت بکر در دامن برخی مناطق کوهستانی گیلان هم پیدا می کنی.

 در برخی مناطق سر که بچرخانی از لابه لای شاخ و برگ درختان، شیروانی های ژاپنی و چینی بیرون زده و اگر از بالا نگاه کنی ، حیاط های بزرگ با استخرهای لاکچری هم پیدا می کنی. 

شاید در دامن کوه ها این دست ویلاها کم باشد اما همین تعدادِ کم هم، برای این طبیعت بکر زیاد است.

آدم می ماند این مصالح مدرن و اروپایی چه طور پای شان به بالای کوه رسیده است.

براساس اعلام استانداری گیلان ، این استان 2هزار و567 روستا با شرایط آب وهوایی مناسب، مناظرچشم نواز، جاذبه های بومی و آداب و رسوم مختلف ، صنایع دستی، غذاها و سوغاتی های محلی دارد .

کارشناسان می گویند : بهره گیری مناسب از این توانمندی ها می تواند رشد، پیشرفت و توسعه ی پایدار را در مناطق روستایی فراهم کند اما در عین حال اذعان دارند؛ روند توسعه در روستاها، محیط طبیعی و بافت روستایی از جمله معماری آن را تغيير داده است ، رویکردی که به عقیده این کارشناسان، مغایر با توسعه پایدار روستایی است و ساختار، اقتصاد، فرهنگ، چشم انداز و در نهایت ظرفیت های تولیدی و گردشگری روستاها را با چالش هایی روبرو می کند. 

بررسی ها نشان می دهد فاصله نزدیک روستاها به شهر، تغییر ساختار شغلی و اجتماعی، افزایش روند خرید و فروش زمین و ساخت و ساز از سوی افراد غیربومی و مهم تر از همه نبود ضوابط معماری بومی برای جلوگیری از گسترش معماری های غیربومی و گاه نبود نظارت کافی دستگاه های اجرایی از دلایل تغییر شکل معماری و بافت روستایی در گیلان است.

گذشته را که مرور کنی می بینی بیشتر تغییرات ساختاری سازه ها وبناهای روستایی زمانی مربوط به بخش جلگه ای گیلان بود اما ویلاهای مجلل و غیر بومی که رنگ و بوی معماری شهری ، مدرن و گاه غیر ایرانی دارد، حالا پای شان به مناطق کوهستانی استان هم باز شده است و چند سالی است، دارند گوی سبقت را از بخش جلگه می ربایند؛ حرفی که معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار گیلان هم با آن موافق است .

علی اوسط اکبری مقدم البته معتقد است ؛ با تنگ تر کردن حلقه نظارت و بازرسی ، سرعتکاه هایی را در مسیر گسترش این دست معماری ها قرار داده ایم و با تلاش دستگاه های اجرایی و نظارتی ، سرعت این رویه ، در حال کم شدن است. 

وی می گوید : اگرچه تغییر شکل ظاهری مسکن با تغییرات تکنولوژی و درطول زمان اتفاق می افتدو اجتناب ناپذیر است اما شدت تاثير پذيري از معماري و چشم انداز شهري و مدرن در روستاهايي که ساکنانش در نزدیکی شهرها زندگی می کنند، بيشتر از ديگر روستاهاست.

به گفته معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار گیلان اگرچه آمارهای رسمی از تعداد روستاهایی با چشم انداز و معماري شهری، مدرن و یا غیرایرانی در گیلان وجود ندارد اما بررسی های میدانی نشان می دهد، معماري در 80 درصد از روستاهای بخش جلگه ای و حدود 40 درصد از روستاهای کوهستانی گیلان، متاثر از الگوهاي شهري و غیربومی تغيير يافته است.

آنطور که علی اوسط اکبری مقدم توضیح می هد ؛ بیشترین تغییرات و اعمال سبک و سیاق معماری مدرن در روستاهای گیلان، مربوط به روستاییانی است که سال ها قبل به شهرها مهاجرت کرده اند و چند سالی است، در زمین های موروثی خود خانه هایی را به عنوان اقامتگاه موقت بنا کرده اند و برخی از آنها هم برای همیشه به دیار آبا و اجدادی خود بازگشته اند و در روستاها ویلاهای مجلل ساخته اند.

او البته افزایش روند خرید زمین در گیلان از سوی افراد غیربومی که بیشتر برای گذراندن اوقات فراغت و تعطیلات به استان سفر می کنند را هم در گسترش ساخت و سازهای متغایر با معماری روستایی اثر گذار می داند و می گوید : درروستاهایی که طرح هادی در آنها اجرا شده و از امکانات شهری بهره مندند، خريد و فروش زمين هاي زراعي و نیزتقاضا براي ساخت مسکن افزايش یافته است که این امر نیز موجب اعمال سلیقه های متفاوت درشکل ظاهری مسکن روستایی و ساخت و سازهای بي ضابطه شده است. 

معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار گیلان هم مثل بسیاری از کارشناسان معتقد است ؛ چنانچه ساختارغیربومی و بی ضابطه مسکن درروستاها ادامه یابد، با تغییر چشم انداز روستایی به شهري، به تدریج از قابلیت های گردشگری این مناطق کم می شود و افزون بر از دست دادن هویت بافت روستایی ، تغییراتی در ساختاری اجتماعی آنها هم رخ خواهد داد؛ موضوعی که باعث شده برای جلوگیری از ساخت و سازهای غیر اصولی در روستاها آستین های همت را بالاتر بزنیم.

معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار گیلان با اشاره به اینکه کمیته بررسی ساخت و ساز غیرمجاز روستایی گیلان برای حفظ هویت بافت و معماری روستایی امسال به طور ویژه وارد عمل شده می گوید:  این کمیته در نشست ها ، فرآیند بررسی ها و تصمیم گیری ها بیشتر بر رعایت اصول ساخت و ساز و رعایت معماری و حفظ کاربری متمرکز است ؛ به طوری که در نشست اخیر آن مصوب شد ، دستگاه های خدمات رسان گیلان ، انشعابات 276 بنای روستایی که حکم قطعی تخریب برای شان صادر شده است را هرچه سریعتر قطع کنند.

علی اوسط اکبری مقدم تعامل دستگاه های دولتی گیلان برای در اختیار قرار دادن ماشین آلات مورد نیاز اجرای حکم تخریب این بناها را از دیگر مصوبات این نشست اعلام کرد و گفت : براساس این مصوبه دستگاه ها متولی چون جهاد کشاورزی، راهداری و حمل و نقل جاده ای و بنیاد مسکن باید امکانات و ماشین آلات موجود از جمله بیل مکانیکی و لودر را در این باره به کار گیرند.

وی می گوید :بیشتر بناهایی که حکم قطعی تخریب برای شان صادر شده در عرصه های غیرکاربری ساخته شده که در بین آنها بناهایی با معماری غیربومی و غیر ایرانی وجود دارد.

علی اوسط اکبری مقدم در تشریح یکی دیگر از مصوبات مربوط به سازه های غیر اصولی روستایی افزود : دستگاه های خدمات رسان از جمله شرکت های گاز، آب و فاضلاب و توزیع برق باید آمار خانه هایی را که در روستاها مجوز قانونی و پروانه ساختمانی ندارند و پیش از این به مالکان آنها فرصت 3 ساله برای تعیین تکلیف داده شده بود را تهیه و در اختیار بخشداری ها و دهیاری ها قرار دهند تا وضعیت شان بررسی و هرچه سریعتر برای تعیین تکلیف شان اقدام شود.

وقتی از معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار گیلان در باره نقش آفرینی و اثرگذاری ناظران فنی و مسئولان محلی در جلوگیری از پدیده تغییر هویت معماری روستایی گیلان می پرسم می گوید : دهیاران و کارشناسان فنی باید به وظایف خود برای جلوگیری از این دست ساخت و سازهای غیرمجاز صد در صد عمل کنند که تاکنون این وظیفه در برخی از روستاها به درستی انجام نشده است .

با معاون امور بازسازی و مسکن روستایی بنياد مسکن گیلان در باره نقش این نهاد در نظارت بر ساخت و سازهای روستایی گفتگو می کنم .

امیر رضا رحمتیان می گوید : طرح بهسازی مسکن روستایی از سال 84با هدف بهبود كيفيت مسكن و بافت روستايي و ارتقاء سطح ايمني، بهداشتي، رفاه و آسايش مسكن روستايي آغاز شد و در اجرای آن تلاش کردیم، بر ساخت و سازهای روستایی نظارت داشته باشیم.

وی با بیان اینکه بنیاد مسکن در سال 85، 60 تیپ الگوی معماری نواحی جلگه ای، کوهستانی و ساحلی را مطابق با استاندارد های معماری بومی برای ساخت و ساز در روستاها به نظام مهندسی استان معرفی کرد افزود:  فقط به متقاضیانی، تسهیلات اعطا می کنیم که الگوی معماری گیلان را رعایت کنند.

معاون امور بازسازی و مسکن روستایی بنياد مسکن گیلان با بیان اینکه پس از تایید نقشه های ساختمانی روستای به متقاضیان به صورت مرحله ای تسهیلات پرداخت می شود گفت : در هر مرحله از ساخت و ساز ، افزون بر نظارت بر ضوابط ایمن سازی ، الزامات معماری بومی و ایرانی را هم بررسی می کنیم و چنانچه مطابق با این اصول بود ، مرحله بعدی تسهیلات را پرداخت می کنیم.

امیر رضا رحمتیان در پاسخ به این سوال که پس چرا با وجود سخت گیری ها ، معماری های لاکچری و غیر بومی  در روستاهای استان گسترش یافته است ؟ با بیان اینکه بنیاد مسکن برای ساخت خانه های روستایی 50 میلیون تومان تسهیلات پرداخت می کند گفت : برخی ظاهرا نیازی به این مقدار تسهیلات نمی بینند و ساخت و ساز را با هزینه شخصی انجام می دهند و در این صورت سلیقه خود را در آن اعمال می کنند و ما نمی توانیم در این باره ورود کنیم .

سراغ رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان گیلان که نهادش متولی طراحی و تایید نقشه های مسکن شهری و روستایی است می روم.

عبدالرضا قاسميان با تایید عدم استقبال از معماری بومی در روستاهای گیلان گفت: نقشه های خانه هاي روستایی گيلان به دفاتر نظام مهندسی ارسال می شود و پس از اصلاح ، برای صدور پروانه به مراجع مربوط از جمله بخشداری ها و دهياري ها ارسال می شود.

وی اذعان دارد که بیشتر نقشه های خانه های روستایی که به دست مان می رسد ، مغایر با معیارهای روستایی و بومی است اما در فرآیند نظارت ها، ساز و کار و یا قانونی برای جلوگیری از اجرای نقشه های معماری غیربومی و مدرن وجود ندارد و براساس وظایف محوله و ضوابط معماری موجود ، فقط می توانیم مقررات ایمنی ساختمان را در بررسی نقشه ها لحاظ کنیم .

رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان گیلان البته این را هم می گوید که اگرچه در این باره الزام قانونی وجود ندارد اما می توان در قالب بخش نامه ها و آیین نامه هایی، اصول حفظ معماری منطبق با اسلوب بومی و متناسب با ساختار گیلان را اجرایی کرد.

عبدالرضا قاسمیان افزود: سازمان نظام مهندسی ساختمان گیلان، برای حل این مشکل، الگو ها و ضوابط معماری روستایی پیشنهادی را تدوین و جهت بررسی و تایید به استانداری گیلان ارسال کرد که تاکنون پاسخی در این باره دریافت نکرده ایم و در مرحله بررسی است .

آنطور که او می گوید : در صورتی که این الگو ها و ضوابط معماری روستایی گیلان تصویب و برای اجرا ابلاغ شود، ناظران نظام مهندسی ابزار قانونی لازم را برای جلوگیری از گسترش معماری مغایر با بافت روستایی خواهند داشت و بی شک جلوی بسیاری از ساخت و سازهایی که با اصول معماری روستایی همخوانی ندارد، گرفته خواهد شد و دیگر شاهد رشد قارچ گونه بناهای مدرن و مجلل و تغییر بافت روستایی نخواهیم بود و یا دست کم این رویه کم رنگ تر خواهد شد.

اما رییس سازمان نظام کاردانی ساختمان گیلان که سازمانش در کنار سازمان نظام مهندسی ساختمان، متولی اجرا و نظارت بر بخشی از ساخت و سازهاي مسکن های شهری و روستایی است نظر دیگری دارد و می گوید : برای جلوگیری از این رویه دیگر دیر شده است و باید در سال های گذشته این کار انجام می شد ؛ چراکه بسیاری از روستاهای گیلان دیگر روستا نیستند و بافت معماری شان تغییر کرده و تقریبا پر شده است و از طرفی ظرفیت تعداد زیادی از این روستاها تقریبا پر شده و دیگر ساخت و ساز آنچنانی انجام نخواهد شد تا جلوی آن گرفته شود.

محمد رضا رحیمی پور با بیان اینکه بیشتر نقشه های ساختمانی روستایی گیلان که در سال های اخیر به دفاتر نظام کاردانی ساختمان استان رسیده و اجرا شده است ، 2 طبقه است گفت : همین بناهای 2 یا چند طبقه، بافت روستایی را تغییر داده است .

او افزود : در برخی مواقع متقاضیان که اغلب غیربومی هستند، نقشه هایی را به دست مان می دهند که طرحش کاملا غیرایرانی است و بیشتر رنگ و بوی اروپایی یا آسیای شرقی دارد و ما هم نمی توانیم مانع اجرا شویم و بیشتر بر مقررات ملی ساختمان نظارت داریم.

رییس سازمان نظام کاردانی ساختمان گیلان برایم از از روستاهایی می گوید که در دل طبیعت بکر گیلان تقریبا به شهرک تبدیل شده اند و معتقد است باید پیش از اینها به فکر می بودیم وحالا دیر است .

اگرچه در 10 ، 15 سال اخير، از صدقه سر تغيير شکل بي ضابطه معماري، چشم انداز بکر و بومی برخی بافت های روستایی گیلان، آب رفته و نمایی از نماهای ساختمانی مدرن و غیربومی جلوی چشم طبیعت و مردم سبز شده است اما شاید تدابیری که در راه است و مصوباتی که روی دور پیگیری های استانی افتاده، از این به بعد جلوی خودنمایی این وصله های ناچسب هویت بافت روستایی را بگیرد.

اما حقیقت این است که اگر این تدابیر، پشت درهای اتاق های هم اندیشی و لای ورق های ضوابط پیشنهادی بماند و اجرایی نشود ، ادامه يافتن رويه زخم زدن سازه های لاکچری بر تن معماری روستایی گیلان، ظرفيت هاي توليدي بخش کشاورزي و گردشگري را با چالش هايي روبرو مي کند وسبب تغيير ساختار فرهنگي و اجتماعي روستاها نيز خواهد شد. 

هرچند برخی کارشناسان معتقدند دیر شده است اما ایرانی ها این ضرب المثل ها را باور دارند که " ماهی را هر وقت که از آب بگیری تازه و است " و یا "جلوی ضرر را از هر جا که بگیری منفعت است."