کوچِ بی رمق

نسیم پاییزی که می‌وزد حال و هوای کوچ را با خود به همراه می‌آورد. این روز‌ها بزرگترین جمعیت عشایری کشور حرکتش را به سمت قشلاق آغاز کرده است.

مردان ایل کمک می‌کنند تا دام هایشان بر وانت بار‌ها و کامیون‌ها سوار شوند.

امسال کرونا بر کوچ سنتی عشایر سایه انداخته و موسم قشلاق را بی رمق کرده است. دیگر مثل گذشته صدای زنگوله‌ها و پارس سگ هایِ گله هنگام مراقبت از بره‌ها و بزغاله‌ها در مسیر دشوار کوچ راه‌ها کمتر به گوش می‌رسد.

• به گفته مدیر کل امور عشایر فارس، با توجه به شرایط کرونا ۷۵ درصد از کوچ پیاده استان با خودرو صورت می‌گیرد.

عشایر فارس
استان پهناور فارس با توجه به وسعت و تنوع اقلیمی ۱۲ و نیم درصد از عشایر کشور را در خود جای داده است و قطب عشایر کشور قلمداد می‌شود.
به گفته روح الله بهرامی مدیرکل امور عشایر استان، ۱۵۰ هزار نفر کوچنده در قالب بیش از ۲۷ هزار خانوار عشایری، حدود ۳ و نیم درصد جمعیت فارس را تشکیل می‌دهند.

سه ایل قشقایی، خمسه و لر با هشت طایفه مستقل، ترکیب قومیتی عشایر فارس را تشکیل داده است.
جمعیت عشایری فارس با تولید ۲۵ هزار تن گوشت قرمز، ۵۷ هزار متر مربع دست بافته، ۵۰ هزار تن فرآورده‌های خام لبنی و ۲۵۰ هزار تن محصول کشاورزی و باغی در تامین خوراک مورد نیاز مردم و توسعه اقتصادی استان و کشور سهم به سزایی دارند.

• از نیمه مهرماه کوچ دشوار عشایر به سمت مناطق قشلاقی استان آغاز شده و شرایط کرونایی هم بر دشواری کوچ افزوده است.

کوچ زیر سایه کرونا

این روز‌ها در جاده‌های فارس تریلرها، کامیون‌ها و وانت بار‌هایی دیده می‌شود که در حال حمل دام و وسایل زندگی عشایر هستند.

کرونا به سفری باشکوه برآمده از اصالت هم رحم نکرد، تا جایی که غبار هراس از این بیماری بر ایل راه‌ها نیز سایه افکند تا ییلاق و قشلاق بی‌رمق شود. عشایر، که همواره سمبل شجاعت، سلامت و غیرت بوده‌اند، اگر چه در دامان طبیعت با سختی‌ها و فراز و فرود‌های بسیار دست و پنجه نرم می‌کنند این‌ها هم نتوانست مانع شود تا نگرانی از شیوع کرونا بر تقویم کوچ بی‌اثر باشد؛ تا جایی که به گفته آقای حیاتی معاون عمران و امور زیربنایی اداره کل عشایر فارس به دلیل شیوع بیماری کرونا و شرایط خاصی که ایجاد شد، ستاد کنترل و پیشگیری از بیماری کرونا استان فارس تعویق کوچ را از سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور درخواست کرد که در نهایت عشایر استان ناچار به ماندن در مناطق قشلاقی و تعویق زمان کوچ شدند که این تاخیر باعث شد مشکلاتی از لحاظ تامین علوفه برای دام‌ها ایجاد شود.

حالا که موسم کوچ پاییزی فرا رسیده و تا نیمه آبان ماه ادامه دارد روح الله بهرامی مدیر کل امور عشایر فارس به آن دسته از عشایر که قصد کوچ پیاده را دارند توصیه می‌کند برای حفظ سلامت خود سفر پاییزیشان را مانند سفر بهاره، از کوچ سنتی به کوچ ماشینی تغییر دهند.
خدمات سلامت در شرایط کرونا
تا کنون ۱۳۰ هزار نفر از جمعیت عشایر فارس از نظر بیماری کرونا غربال گری شده اند که به گفته مدیر کل امور عشایر استان تنها تعداد کمی مشکوک به ابتلا در بین آن‌ها وجود داشته که البته نتیجه تست آن‌ها منفی بوده است. روح الله بهرامی می‌گوید با اعزام گروه‌های بهداشتی به مناطق عشایری کار غربالگری، بیماریابی و آموزش جمعیت عشایر در خصوص بیماری کووید ۱۹ صورت می‌گیرد.

• مدیر کل امور عشایر فارس ادامه می‌دهد با تعامل بین این اداره کل و معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شیراز، گروه‌های ۵ نفره بهداشتی شامل پزشک، ماما، بهیار و کارشناس بهداشت، به محل‌های اسکان عشایر سیار در شهرستان‌های مختلف اعزام می‌شوند و همه جمعیت عشایر سیار به ویژه افراد بالای ۳۰ سال را ارزیابی و آموزش‌های لازم در خصوص پیشگیری از ابتلا به کووید ۱۹ را به آن‌ها ارایه می‌کنند.

به گفته مدیر کل امور عشایر استان با همکاری ستاد پیشگیری و مبارزه با کرونا فارس و اداره کل صنعت، معدن و تجارت استان، دستکش و ماسک از طریق شرکت‌های تعاونی عشایری در بین عشایر توزیع می‌شود. بهرامی اضافه می‌کند سپاه عشایر فارس نیز در تهیه ماسک و مواد بهداشتیِ مورد نیاز جمعیت عشایری استان گام‌های خوبی برداشته است.

• سرهنگ دوم پاسدار سعدی محمدی جانشین ناحیه مقاومت بسیج سپاه عشایر فارس می‌گوید از زمان شیوع ویروس منحوس کرونا، سپاه عشایر استان ۴ کارگاه تولید ماسک و ۲ کارگاه تولید کننده ماده ضد عفونی با هدف پیشگیری از شیوع کویید ۱۹ در بین جمعیت عشایری فارس راه اندازی کرده است.

سعدی محمدی ادامه می‌دهد تا کنون ۹ میلیون عدد ماسک و ۸ هزار لیتر مایع ضد عفونی کننده در بین حدود ۵ هزار خانوار عشایری فارس توزیع شده است.

با توجه به این خدمات در حوزه سلامت، مدیر کل امور عشایر فارس تاکید می‌کند تاکنون هیچ مورد فوتی بر اثر کرونا در جمعیت عشایری استان گزارش نشده است.

شلاق کرونا بر گرده لاغر اقتصاد عشایر فارس
ویروس کوچک کرونا، وضع اقتصادی بزرگترین جمعیت عشایری کشور را نیز بیمار کرده و اقتصاد جمعیت عشایری فارس که بر محور دام و بوم گردی می‌چرخد از ترکش‌های کرونا بی نصیب نمانده است.
تولید و عرضه دام و محصولات دامی در چرخه اقتصاد عشایر نقش به سزایی دارد. در واقع عشایر اگر نتوانند دام خود را به فروش برسانند نمی‌توانند هزینه خرید مایحتاج خود و خانواده هایشان را تامین کنند و در نتیجه با مشکلات زیادی مواجه می‌شوند که این موضوع با شیوع بیماری کویید ۱۹ در فارس رخ داد.
در زمان ییلاق، عشایر به دلیل شرایط کرونا ناگزیر به تعویق زمان کوچ شدند و در این دوره که همزمان با فصل فروش دام عشایر بود متولیان امور عشایر برای حفظ سلامت آن‌ها و ساکنان شهر‌ها و روستاها‌ی مسیر ییلاق، ورود خریداران دام به این مناطق را ممنوع کردند.
یکی از عشایر کوچ رو  می‌گوید کرونا آیین‌های مذهبی، فرهنگی و اجتماعی را به تعطیلی کشاند و در ایام حج و مناسبت‌های مختلف مثل مراسم عروسی، عزاداری و عید دیدنی‌ها  بازار تقاضا برای گوشت قرمز و خرید دام را از رونق انداخت و تعداد اندکی دام هم که پروار شده بودند با محدودیت فروش روبرو شدند که این مشکلات وضع اقتصادی ما را به شدت تحت تاثیر قرار داد.

دیگری می‌گوید برخی از خانوار‌ها نیز برای خرید نهاده‌های دامی و همچنین گذران زندگی از بانک‌ها وام گرفته اند که امسال با توجه به شرایط کرونا، توانایی پرداخت اقساط شان را ندارند و به ناچار باید جریمه‌های سنگین بانکی را هم پرداخت کنند که این موضوع نیز مشکلات را دو چندان کرده است.
یکی از عشایر که همراه با ایل خود در منطقه قشلاقی فراشبند مستقر هستند؛ می‌گوید بعضی واسطه‌ها خوراک دام را به صورت قسطی به خانوار‌های عشایری می‌فروشند و در زمان فروش دام‌ها را با قیمت روز از آنان خریداری می‌کنند، اما خود آنان قیمت‌ها را هر سال و به بهانه‌های مختلف پایین می‌آورند و امسال هم که شیوع ویروس کرونا بهانه خوبی دست آن‌ها داده است. او تاکید می‌کند با این شرایط متاسفانه خانوار‌های عشایری همه بدهکار واسطه ها، دلالان و بانک‌ها شده اند. در نتیجه در این شرایط سخت باید تسهیلات حمایتی کم بهره برای عشایر در نظر گرفته شود.

یکی از عشایر هم که امسال به دلیل شرایط کرونایی مجبور شده به همراه ایل خود به جای کوچ پیاده،  چند خودرو را برای جابجایی اجاره کند ؛ می گوید هزینه های این وضع بار سنگینی بر دوش عشایر گذاشته و این موضوع نیز یکی دیگر از فشارهای اقتصادی است که کرونا به خانوارهای عشایری تحمیل کرده است.

از دیگر تبعات اقتصادی کرونا بر زندگی عشایر استان فارس، بسته شدن اقامتگاه های بوم گردی عشایری  است. 

• به گفته مدیر کل امور عشایر فارس، ۲۴ اقامتگاه بوم گردی در استان وجود دارد که هر کدام با ۱۵ نفر اشتغال زایی مستقیم و غیر مستقیم و درآمدزایی ماهانه ۱۵ میلیون تومان به دلیل شرایط کرونایی به تعطیلی کشیده شده اند. این مشکلات در کنار تأمین آب، علوفه و آرد مورد نیاز عشایر، اقتصاد این جمعیت مولد را با چالش مواجه کرده است.

جبران این روز‌های سخت
در این شرایط سخت کرونایی که همه دستگاه‌های اجرایی با مشکلات عدیده اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کنند اداره کل امور عشایر فارس هم از این موضوع مستثنی نیست؛ با این وجود سعی کرده تا روز‌های سخت کرونا را برای عشایر قابل تحمل کند.
آقای حیاتی معاون عمران و امور زیربنایی اداره کل امور عشایر فارس می‌گوید در مناطق قشلاقی یا گرمسیر در کنار خانه‌های بهداشت، امور عشایر و اتحادیه‌های عشایری آماده ارائه خدمات به عشایر کوچ رو هستند.

حیاتی تاکید می‌کند این اداره کل با ۴۶ کامیون تانکر‌های ویژه، آب مورد نیاز عشایر را تامین می‌کند و عشایر می‌توانند نیاز‌های خوراکی خود و دام هایشان را نیز از فروشگاه‌های در نظر گرفته شده در محل آغاز کوچ، میان راه و محل اسکان پاییزه با قیمت تعاونی تامین کنند.
معاون عمران و امور زیربنایی اداره کل امور عشایر ادامه می‌دهد برای جلوگیری از ابتلای دام‌ها به بیماری، گروه‌های مستقر و سیار دامپزشکی، عشایر را درباره بیماری‌ها و درمان دام‌ها آموزش می‌دهند.
حیاتی در خصوص تأمین آرد مورد نیاز عشایر هم می‌گوید برای هر نفر ۱۲ کیلوگرم آرد در ماه در نظر گرفته شده که توسط شرکت‌های تعاونی عشایری در اختیار افراد قرار می‌گیرد.

در خصوص مشکل پرداخت اقساط وام‌هایی که عشایر به ناچار برای گذران زندگی از بانک‌ها دریافت کرده اند و تخصیص تسهیلات برای اقامتگا ه های که به دلیل کرونا متحمل خسارت شده اند  از مدیر کل امور عشایر فارس سوال می‌کنم. روح الله بهرامی بر تعویق اقساط بانکی و حق بیمه تامین اجتماعی عشایر در شرایط کنونی، تاکید می‌کند و می‌گوید تخصیص تسهیلات بوم گردی به خسارت دیدگان نیز توسط اداره کل تعاون استان در حال پی گیری است و برای  آن دسته از افرادی هم که نمی‌توانند دام‌های خود را به فروش برسانند تسهیلات حمایتی کم بهره در نظر گرفته شده است.
به گفته او سازمان امور عشایری کشور در حال پی گیری‌ برای صادرات و خرید تضمینی دام توسط شرکت پشتیبانی امور دام است  تا از نگرانی افرادی که در این شرایط کرونایی با مشکل فروش دام روبرو هستند کاسته شود.

• به گفته مدیر کل امور عشایر فارس همچنین تسهیلاتی در قالب زنجیره تولید گوشت قرمز به عشایر اختصاص یافته که بر این اساس  هر خانوار  می تواند ۱۰۰ میلیون تومان تسهیلات با کارمزد ۱۰ درصد دریافت کند.

مردمان روزهای سخت

عشایر، مردمان روزهای سختند. نمونه آن همین کوچ کردن‌های مکرر است. هر شش ماه یک بار بار و بنه می بندند و دشواری مسیرهای سخت و طولانی را به جان می خرند  تا به دامان طبیعت برگردند. ایلناز عروسکی که مادر  با کرک های رنگی برایش بافته سخت در آغوش گرفته و به خواب ناز فرو رفته است. مادر و ایل، سوار بر چند وانت بار و کامیون در انتظار رسیدن به منطقه قشلاقی خُنج در جنوب استان فارس هستند. شهرستان خُنج با برخورداری از ۵۰۰ هزار هكتار مرتع و عرصه منابع طبيعی يكی از بزرگترين مناطق قشلاقی فارس  به شمار می آيد كه در ماه های  سرد سال، پذيرای افزون بر ۲ هزار و ۷۰۰ خانوار از عشاير ايل قشقايی و ۳۵۰ هزار راس دام آن هاست.

پدر ایلناز می گوید در این شرایط کرونا و فرارسیدن فصل سرما علاوه بر کرونا، نگران علوفه و مواد سوختی هستیم.

این در حالی است که مدیر کل امور عشایر فارس اطمینان خاطر می دهد عشایر نگران نباشند زیرا تاکنون میزان ۴۰ هزار تن علوفه توسط شرکت های تعاونی عشایری تأمین شده و برای تهیه مواد سوختی مورد نیاز نیز عشایر می توانند با مراجعه به سامانه اینترنتی  شرکت پخش فرآورده های نفتی استان برای دریافت سوخت مورد نیاز خود اقدام کنند و در صورتی که کد پستی نداشته باشند به شرکت های تعاونی عشایری در نقاط مختلف استان مراجعه کنند.

روح الله بهرامی در خصوص کرونا هم شاخص برخورداری جامعه عشایری از بهداشت را حدود ٤٠ درصد ذکر می کند و می گوید با همکاری دانشگاه علوم پزشکی شیراز  ٣٨  خانه بهداشت سیار عشایری در نقاط مختلف استان  راه اندازی شده که سلامت عشایر را  به ویژه از نظر ابتلا به کویید ۱۹ پی گیری می کنند.

مدیر کل امور عشایر فارس از جمعیت عشایری استان می‌خواهد در صورت مشاهده علائم بیماری نظیر تب، سردرد، گلودرد، سرفه و تنگی نفس به یکی از نزدیک‌ترین محل‌های استقرار خانه‌های بهداشت مراجعه کنند. 

تا قبل از رسیدن باد و باران و سرما، عشایر کوچ رو باید خود را به مناطق قشلاقی برسانند و آن جا دوباره چادرها را علم کنند.

بیش از ۲۷ هزار خانوار عشایری فارس قرار است روز‌های سرد پاییز و زمستان را در دامنه‌های گرم و آفتابی جنوب استان در زرین‌دشت، داراب، خُنج، لارستان، فیروزآباد، فراشبند و قیر و کارزین سپری ‌کنند.

***سیده نصرت شجاعی