راهکارهای کنترل خشم کودکان

به گزارش گروه وب گردی خبرگزاری صدا و سيما، تمامی پدر و مادر‌ها با عصبانیت ناگهانی بچه‌ها آشنایند. وقتی دختر یا پسر خردسال شما پا بر زمین می‌کوبد، داد و قال راه می‌اندازد، دستش را می‌کشد، خودش را روی زمین پهن می‌کند و هرچه دم دستش بیاید را پرت می‌کند.

در این رفتار‌ها فارغ از موضوع آن، با فوران آتش فشانی از خشم روبرو می‌شویم که ممکن است حتی ما را وحشت زده کند یا پس از تکرار به صورت عادتی ناپسند تثبیت شود.


خشم چیست؟

طبق تعریف جالب دانشگاه مینه سوتا، خشم، جرقه‌هایی آتشین در مغز است که به دنبال احساسات ناخوشایند و به عنوان پاسخ دفاعی آنی در ما بروز می‌کند.

متخصصین عصب شناسی دانشگاه هاروارد معتقدند خشم طی میلیون‌ها سال روند تکاملی ظرفیت مغز برای پذیرش خشم افزایش یافته و حالا دیگر تبدیل به بخشی جدایی ناپذیر در ارتباطات نورونی در مغز انسان‌ها شده است. خشم جزئی از غریزه ما برای مقابله با تهدیدات، رقابت برای دست یابی به منابع و همچنین اجرای هنجار‌های اجتماعی را شکل می‌دهد. دقیقا به همین علت است که ابراز ناگهانی خشم در رده سنی کودکان بیش از بزرگسالان رخ می‌دهد. بچه‌های خردسال به منظور رویارویی با تهدیدات مختلف که البته بسیاری از آن‌ها از منظر بزرگسالی جدی نیستند، مثل خشم بر سر تصاحب عروسک؛ خود را نیازمند استفاده از یک مکانیسم دفاعی ذاتی می‌بینند.

همه ما طی روز دائما در حال تجزیه و تحلیل و به اصطلاح سبک و سنگین کردن توقعات خود از رویداد‌هایی هستیم که تمایل داریم بر اساس انتظارمان پیش بروند. حال اگر به هر دلیلی واقعیت وقایع با پیش بینی ما همخوانی نیابد ما خشمگین می‌شویم؛ همزمان منطقه‌ای کوچک در مغز به نام آمیگدال در درک احساسات، پاسخ دهی به آن‌ها و تعدیل درد نقش دارد تحریک و فعال می‌شود.

اگر شما نیز یک بار دیگر بتوانید به دوران خردسالی خود بازگردید و تمام وقایع آن را با شعور و خودآگاهی کنونی پشت سر بگذارید، قطعا تجربه‌ای هیجان انگیز برایتان خواهد بود. تنها در این صورت است که بزرگسالان قادر به درک عواطف عجیب و غریب کودکان و هیجانات آنی آن‌ها می‌شوند.

در این درس پس از شناخت مکانیزم خشم (عصبانیت و ناراحتی) در بچه‌ها با چند راهکار و بازی آشنا می‌شویم که به ما در کنترل خشم به عنوان یکی از هیجانات کودکانه کمک می‌کند.

چرا خردسالان به سرعت خشمگین می‌شوند و چه کار از والدین ساخته است؟

 

کودکان خردسال به سرعت خشمگین و عصبانی می‌شوند و البته گاه به همان سرعت هم خشم آن‌ها فروکش می‌کند. طبق مطالعه‌ای که نتایج آن در مجله علمی معتبر نیچر، منتشر شده بچه‌ها:
مانند افراد بالغ هنوز به چهارچوب‌های ذهنی توسعه یافته از نحوه عملکرد اجزای مهم در زندگی مجهز نیستند و از این رو دید درستی نسبت به سطح انتظارات خود از اطرافیان ندارند. به همین دلیل ممکن است در بسیاری از موقعیت ها، مدیریت رفتار‌ها و تصمیمات هرچند ساده روزمره برای آن‌ها به شدت دشوار باشد.
کودکان اغلب فاقد مهارت‌های زبانی کامل و لازم برای گفتگو در خصوص مسائلی هستند که از نظرشان اهمیت بالایی دارد.
از این دو می‌توان نتیجه گرفت که خشم در کودکان معمولا ترکیبی از دو احساس عصبانیت و ناراحتی است.

ما والدین غالباً رفتار‌های خشمگینانه فرزندان خردسال خود را برنمی تابیم و عادی در نظر نمی‌گیریم. ما آن را در قالب ترس و وحشت مطلق آن‌ها از یک رویداد مشخص تعریف می‌کنیم.

یافته‌های علمی نشان می‌دهند عصبانیت کودکان نه تنها عجیب نیست بلکه واکنشی طبیعی است. متخصصین دانشگاه بریتیش کلمبیا بر این باوراند که تغییرات خلق و خو در کودکان کم سن و سال به ویژه عصبانیت‌های سریع و شدید، جزئی از چرخه رشد طبیعی آن‌ها است. این روانشناسان توصیه می‌کنند که والدین باید در مرحله نخست وضعیت فرزند خود را درک کرده و سعی کنند ریشه‌های بروز خشم را شناسایی کنند. آن‌ها در اقدامی دیگر که تاکنون سابقه پژوهشی نداشته است با تجزیه و تحلیل "اصوات اوقات تلخی‌های بیش از هزار کودک دریافتند که خشم در کودکان ترکیبی از دو مدل صوت بوده است:

۱- عصبانیت شامل داد، فریاد و یا پرتاب وسایل مختلف

۲- ناراحتی شامل گریه کردن و کشیدن خود روی زمین.

باید بدانیم که ناراحتی همانند پس زمینه‌ای همیشگی در خشم کودکانه وجود دارد و عمل می‌کند، اما عصبانیت معمولا به شکل " قله و به دنبال آن مرحله فرو نشست" بروز می‌کند.

"سکوت والدین"بهترین راه پایان بخشیدن به خشم کودکان

تاثیر گذارترین قسمت در خشم یک کودک همان قله عصبانیت است. هر چه این قله از نظر زمانی کمتر طول بکشد، خشم نیز سریعتر فروکش خواهد کرد. مطالعات نشان داده اند که هر گونه واکنش والدین به عصبانیت کودک، قله خشم را طولانی‌تر خواهد ساخت.

اما سکوت کردن در برابر عصبانیت و فوران آتش‌فشان خشم بچه‌ها به معنی هیچ کاری نکردن نیست.

توصیه‌های ساده و کاربردی برای والدین

واقعیت این است که در بسیاری از مواقع نمی‌توان به کودکی که گرفتار خشم مقطعی و شدید شده است واکنش نشان نداد، اما واکنش ما باید به حفظ آرامش خانواده کمک کند. توصیه‌های زیر که همگی بر اساس اطلاعات منتشر شده توسط موسسه ذهن کودک دسته بندی شده اند می‌توانند واکنش‌های مناسبی برای به کارگیری همزمان با "سکوت والدین" باشند:

بیخیال نشوید: به امید پایان بخشیدن به شرایط ناخوشایند ایجاد شده از افعال معکوس استفاده نکنید. "اینقدر به این کارت ادامه بده تا خسته بشی! "

با تشکر و قدردانی رفتار صحیح را برجسته کنید: پس از آن که فرزندتان آرام گرفت، از او قدر دانی کنید. حتی اگر کودک فعالیت تمجید برانگیز خاصی نیز انجام نداده است، همیشه میتوانید از او خاطر "بازگشت به آرامش" تشکر کنید.

مهارت‌های حل مسئله را تمرین کنید: در زمان‌هایی که کودک در حالت آرامش روحی قرار دارد، مهارت‌های مرتبط با حل مسئله را به او آموزش دهید. به عنوان نمونه از وی بخواهید عصبانبت و ناراحتی خود را از مسائل با شما در میان بگذارد و گفت و گویی راحت را در مورد آن‌ها را تمرین کنید. همچنین بازی‌های کنترل خشم را انجام دهید

بازه‌های زمانی خشم را زمان بندی کنید: اکثر اوقات خشم کودکان یک روال مشخص دارد. مثل زمان خواب، همان لحظه‌ای که از او می‌خواهید به بازی خود پایان دهد و یا بازی ویدئویی اش را خاموش می‌کنید! این مسئله درست مانند ساعت‌هایی است که یک دانش آموز مدرسه‌ای اقدام به انجام تکالیف درسی خود می‌کند، همانقدر منظم و دقیق. والدین با شناخت این زمان بندی‌ها و استفاده از جملات هدایت کننده یک مرحله‌ای مانند "قبل از همه مسواک بزن"، "سپس دستگاه را خاموش کن" و "به تخت خوابت برو" قادر به محدود سازی بازه‌های خشم کودکانه خواهند بود.

از تکنیک گوشه نشانی و سیستم پاداش دهی استفاده کنید: برای ترغیب کودکان به پایان ابراز خشم و توسعه رفتار‌های مثبت در سنین ۸ سال به پایین تکنیک گوشه نشانی اغلب اثر گذاری مطلوبی خواهد داشت. اگر کودک بزرگتر است، می‌توانید به جای تکنیک گوشه نشانی از سیستم پاداش دهی غیر مالی مانند تغییر یک ساعته زمان خواب شبانه برای بازی کردن بیشتر استفاده کنید.

سه بازی برای کنترل خشم

ترکاندن بادکنک‌
بازی‌ای به نام «بادکنک‌های خشم» وجود دارد که هدف آن کنترل خشم کودکان است. در این بازی به بچه‌ها آموزش می‌دهیم تا از طریق کنترل تنفس آرامش پیدا کنند.
بچه بادکنکی را باد می‌کند و بعد از پر شدن در آن را محکم نگه می‌دارد، سپس با جسم نوک‌تیزی آن را می‌ترکاند.

برای این کار باید از بادکنک‌های ضخیم استفاده کرد تا هنگام ترکیدن صدای بیشتری ایجاد کند.
وقتی بادکنک می‌ترکد بچه‌ها می‌ترسند و خودشان را عقب می‌کشند. در از این مرحله از کودک می‌خواهیم دستش را روی شکمش بگذارد و چند نفس عمیق بکشد.
در این بازی به کودک آموزش می‌دهیم که وقتی خشمگین می‌شود به آرامی نفس بکشد، بر خشم خود فائق آید و تصمیم مناسبی بگیرد. این بازی ساده، اما معجزه‌آسا است.

پاره پاره کردن روزنامه
از بازی "پاره پاره کردن روزنامه" به عنوان راهی برای کنترل خشم کودکان دبستانی استفاده می‌شود.

در بازی "پاره پاره کردن روزنامه" چندین روزنامه باطله به بچه می‌دهید و از او می‌خواهد تا به شیوه‌ای که می‌خواهد روزنامه‌ها را تکه تکه کند، آن‌ها را به هوا بریزد و با صدای بلند هورا و فریاد بکشد.

طی دو سه دقیقه بعد، بچه‌ها دچار تغییرات هیجانی می‌شوند که تأثیر آن در کنترل خشم و پرخاشگری آن‌ها موثر است.

بچه باید در انتهای بازی کاغذ‌های باطله را جمع کند.

لاک‌پشت ماورا
بازی «لاک‌پشت ماورا» برای بچه‌هایی که زود خشمگین می‌شوند و تکانشی عمل می‌کنند موثر است.

اساس این روش «قصه‌درمانی» است. به کودک می‌گوییم بچه لاک‌پشتی در گذشته زندگی می‌کرده که مانند تو بوده و زود عصبانی می‌شده است. روزی پدر‌بزرگش او را صدا می‌زند و الگو‌هایی به او یاد می‌دهد. سپس به توضیح مراحل می‌پردازیم.

مرحله اول این است که وقتی کودک عصبانی می‌شود با همان حالت صحنه را ترک کند و بعد که خارج شد مقداری فکر کند که باید آرام شود و خود را کنترل کند.

در مرحله دوم چند نفس عمیق بکشد و در مرحله بعد به او آموزش می‌دهیم که دستش را روی شکمش بگذارد، ۳ ثانیه نفسش را حبس کند و سپس با سه شماره هوای درون ریه هایش را خارج کند.

در مرحله چهارم فکر کند که در آن صحنه چه کاری می‌توانسته انجام دهد.

مرحله پنجم به بازگشت کودک است. این بازی نیز در کنترل خشم و پرخاشگری کودکان بسیار موثر است.