منافع فرهنگی و اقتصادی ترکیه در تنش باکو- ایروان

این دو کشور از سال های قبل با تصرف قره باغ توسط ارمنستان و اعلام خودمختاری این منطقه دچار چالش و تنش شده اند . اگرچه میانجی گری های زیادی از سوی سازمان ها و و کشورهای مختلف منطقه و اروپا صورت گرفته است اما تا کنون هیچ گونه سازشی بر سر این منطقه میان دو کشور رخ نداده است. 

چندی پیش جمهوری آذربایجان به علت از بین رفتن دو بالگرد خود در منطقه قره باغ، با سامانه های موشکی و تسلیحات خود این منطقه را هدف خود قرار داد. با توجه به ادامه دار شدن این موارد  و درگیری ها انتظار می رود که در صورت عدم اتخاذ توافقات و میانجی گری کشورهای مختلف میان آنها، این درگیری ها بیشتر شود. در چند روز اخیر ارتش ارمنستان و آذربایجان در مناطق مرزی دو کشور حملاتی را انجام داده اند. اکنون شرایط به گونه ای پیش رفته است که هر دو کشور در حالت آماده باش قرار دارند. 

در درگیری های اخیر منطقه “طاووس” نیز مورد نزاع است. این منطقه یکی از مناطق راهبردی برای آذربایجان در ارتباط با همسایگانش است. منطقه طاووس به عنوان راه مهمی در ارتباط با گرجستان و سپس با ترکیه است. این درحالی است که خط لوله گازی مهمی تحت عنوان تاناپ که گاز دریای خزر را از طریق گرجستان به ترکیه و سپس به اروپا می رساند از این منطقه عبور می کند.

علاوه بر این امر خطوط لوله ای دیگری مانند نفت باکو به تفلیس و جیحان و یا خطوط راه آهن نیز از این منطقه عبور می کند . بنابراین ارمنستان اگر بتواند بر این منطقه تسلط یابد ضربه اقتصادی سنگینی را به آذربایجان وارد کرده است. چرا که مسیر اصلی تزانزیت و انتقال انرژی آذربایجان به کشور ترکیه و سپس به دیگر نقاط جهان است. 

 در این بهبوهه کشورهای منطقه و جهان واکنش های مختلفی را نشان داده اند. برخی کشورها نیز همچون روسیه و ایران ، امریکا با نیت های مختلف خواهان توافق طرفین هستند.امریکا همچنین اعلام کرده است که هرگونه دخالت کشورهای خارجی را عامل افزایش تنش میان طرفین دانسته است.  ایران نیز آمادگی خود را برای میانجیگری میان دو کشور اعلام کرده است. 

با عطف به هدف قرار گرفتن منطقه طاووس بیش از هر کشور دیگری ترکیه متضرر خواهد شد.لذا در طی بیانیه ایی وزارت خارجه ترکیه حمایتش را از اذربایجان اعلام کرده است. چرا که اگر این جنگ ادامه یابد و منطقه طاووس آسیب ببیند یکی از اولین کشورهایی که منافعش به خطر خواهد افتاد ترکیه می باشد. منافع ترکیه نه تنها در بعد اقتصادی بلکه در بعد فرهنگی نیز می باشد که در ادامه بیان می شود.

1. مهمترین مورد فرهنگی را می توان در همسانی نژادی و قومی ترکیه با آذربایجان دانست. هر دو کشور از اکثریت نژاد و قومیت ترک برخوردار هستند. بنابراین با هم پوشانی فرهنگی هم می توانند به برنامه ها ی تقویت کشور های ترک زبان بپردازند. یکی از اهداف ترکیه قدرتمندی کشورهای ترک زبان و اتحاد با ترکیه و در نهایت افزایش قدرت ترکیه در منطقه و سپس جهان می باشد. در این بین قدرتمندی ترکیه در شورای ترک نیز اهمیت دارد
2. دومین بُعد از منافع ترکیه به اقتصاد بر میگردد که گاز انتقالی به ترکیه از طریق منطقه طاووس صورت میگیرد و پروژه هایی مانند فاز آسیایی و یا خط لوله تاناپ از این منطقه عبور می کند و برای ترکیه بسیار اهمیت دارد. از نظر اقتصادی اسراییل نیز از این جنگ و پیامدهای آن دچار ضرر می شود چرا که از نظر انرژی اگر انتقال گاز ترکیه اسیب ببیند بی تردید انتقال گاز به اسرائیل نیز آسیب خواهد دید.

اگرچه ارمنستان بر این ادعا است که ارتش ترکیه نیز به پشتیبانی آذربایجان پرداخته است و همچنین بیان شده است که درگیری نیابتی میان روسیه به حمایت از ارمنستان و ترکیه به حمایت از آذربایجان در این حملات است اما تا کنون هنوز هیچ مدرکی از این امر و به میدان آمدن نیروهای ترکیه به حمایت از آذربایجان به دست نیامده است. همچنین پیشتر ذکر شد که روسیه تا این لحظه اعلام کرده است خواهان آتش بس و توافق طرفین می باشد و طرفین را به مذاکره فرا خوانده است.

این تنش در حالی آغاز شده است که راه های مذاکره را بسیار سخت کرده اند برای مثال ارمنستان خواهان حضور هیات قره باغی به عنوان شخص سوم مذاکرات در مذاکره با آذربایجان هستند و یا آذربایجان از برگزاری رفراندوم خود داری میکند در این بین نباید از اقدامات خونسردانه گروه مینسک غافل شد چرا که گروه برای رفع و حل اختلافات آذربایجان و قره باغ تشکیل شده است که کشورهای مختلفی همچون امریکایی ، اروپایی و آسیایی هستند که ریاست آن بر عهده روسیه، فرانسه و امریکا است. اکنون گروه مینسک هیچ اقدامات قاطعانه ای را برای حل این مشکل انجام نداده است.

در هر حال هنوز هیچ آینده نگری در خصوص این تنش چندین ساله نمی توان انجام داد و باید منتظر بود تا کشورها با سنجش منافع خود به اقدام در این زمینه بپردازند. اما انچه اشکار است تلاش ترکیه در پیروزی متحد خود یعنی اذربایجان از جهت منافع و قدرت یابی بیشتر است.

مریم خالقی نژاد

پژوهشگر مسائل بین الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC