تلاوت قرآن کریم همراه با توجه به معانی و تدبّر در آیات آن ، آثار و فواید معنوی فراواني براي انسان دارد.
سیمای سوره نبأ
سوره نبأ هفتاد و هشتمین سوره قرآن است که پس از سوره معارج در سال دوم بعثت در مکه نازل شده و ۴۰ آیه دارد. اکثریت سورههای جزء آخر قرآن در مکه نازل شده است و بیش از همه چیز روی موضوع مبداء و معاد و بشارت و انذار تکیه میکند.
محتوا و محورهای سوره نبأ۱- سوالی که در آغاز سوره از حادثه بزرگ (نباء العظیم) یعنی روز قیامت مطرح شده است.
۲- بیان نمونههایی از مظاهر قدرت خداوند در آسمان و زمین و زندگی انسانها و مواهب آن.
۳- بیان قسمتی از نشانههای آغاز رستاخیز.
۴- بیان گوشهای از عذابهای دردناک طغیانگران.
۵- بیان قسمتی از نعمتها و موهبتهای شوق انگیز بهشتی را شرح میدهد.
نامهای سوره نبأ و علت نامگذاری۱-
نبأ (خبر) خبر مهم و بزرگ قیامت که مردم درباره اش از یکدیگر سوأل میکنند.
۲- نام دیگر (
عمً) است به معنای از چه، زیرا سوره با این کلمه آغاز شده است.
۳- نام دیگر (
تساءل) است به معنای از هم پرسیدن.
۴- به نام (
معصرات) هم ذکر شده که در آیه ۱۴ آمده و اشاره به ابرهایی دارد که در اثر فشار، باران از آنها میبارد.
سیاق معنايي سوره نبأآیات ۱ تا ۵ – نفی پرسش انکاری از وقوع قیامت
ابتدا بر نزدیک بودن زمان آگاهی از صدق این خبر بزرگ تاکید میکند.
عَمَّ یَتَسَاءَلُونَ (١) عَنِ النَّبَإِ الْعَظِیمِ (٢) الَّذِی هُمْ فِیهِ مُخْتَلِفُونَ (٣) کَلا سَیَعْلَمُونَ (۴) ثُمَّ کَلا سَیَعْلَمُونَ (۵)آیات ۶ تا ۱۶ – اثبات امکان و ضرورت قیامت
تکذیب کنندگان را متوجه نظام هستی مینماید، توجهی که با آن جایی برای انکار علم و قدرت و حکمت خداوند و در نتیجه انکار امکان و ضرورت معاد باقی نمیماند.
أَلَمْ نَجْعَلِ الأرْضَ مِهَادًا (۶) وَالْجِبَالَ أَوْتَادًا (٧) وَخَلَقْنَاکُمْ أَزْوَاجًا (٨) وَجَعَلْنَا نَوْمَکُمْ سُبَاتًا (٩) وَجَعَلْنَا اللَّیْلَ لِبَاسًا (١٠) وَجَعَلْنَا النَّهَارَ مَعَاشًا (١١) وَبَنَیْنَا فَوْقَکُمْ سَبْعًا شِدَادًا (١٢) وَجَعَلْنَا سِرَاجًا وَهَّاجًا (١٣) وَأَنْزَلْنَا مِنَ الْمُعْصِرَاتِ مَاءً ثَجَّاجًا (١۴) لِنُخْرِجَ بِهِ حَبًّا وَنَبَاتًا (١۵) وَجَنَّاتٍ أَلْفَافًا (١۶)آیات ۱۷ تا ۳۹ – توصیف روز جدایی طغیانگران و تقوا پیشگان
در ادامه برای تثبیت اعتقاد به قیامت، زبان به توصیف آن میگشاید و سرنوشت طغیانگران از متقیان جدا میگردد، معیار این جدایی ابدی، مواضع آنها نسبت به یوم الفصل است، آنانی که به حساب یوم الفصل اعتقاد ندارند گرفتار جهنم ابدی میشوند.
إِنَّ یَوْمَ الْفَصْلِ کَانَ مِیقَاتًا (١٧) یَوْمَ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْوَاجًا (١٨) وَفُتِحَتِ السَّمَاءُ فَکَانَتْ أَبْوَابًا (١٩) وَسُیِّرَتِ الْجِبَالُ فَکَانَتْ سَرَابًا (٢٠) إِنَّ جَهَنَّمَ کَانَتْ مِرْصَادًا (٢١) لِلطَّاغِینَ مَآبًا (٢٢) لابِثِینَ فِیهَا أَحْقَابًا (٢٣) لا یَذُوقُونَ فِیهَا بَرْدًا وَلا شَرَابًا (٢۴) إِلا حَمِیمًا وَغَسَّاقًا (٢۵) جَزَاءً وِفَاقًا (٢۶) إِنَّهُمْ کَانُوا لا یَرْجُونَ حِسَابًا (٢٧) وَکَذَّبُوا بِآیَاتِنَا کِذَّابًا (٢٨) وَکُلَّ شَیْءٍ أَحْصَیْنَاهُ کِتَابًا (٢٩) فَذُوقُوا فَلَنْ نَزِیدَکُمْ إِلا عَذَابًا (٣٠) إِنَّ لِلْمُتَّقِینَ مَفَازًا (٣١) حَدَائِقَ وَأَعْنَابًا (٣٢) وَکَوَاعِبَ أَتْرَابًا (٣٣) وَکَأْسًا دِهَاقًا (٣۴) لا یَسْمَعُونَ فِیهَا لَغْوًا وَلا کِذَّابًا (٣۵) جَزَاءً مِنْ رَبِّکَ عَطَاءً حِسَابًا (٣۶) رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا الرَّحْمَنِ لا یَمْلِکُونَ مِنْهُ خِطَابًا (٣٧) یَوْمَ یَقُومُ الرُّوحُ وَالْمَلائِکَهُ صَفًّا لا یَتَکَلَّمُونَ إِلا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَقَالَ صَوَابًا (٣٨) ذَلِکَ الْیَوْمُ الْحَقُّ فَمَنْ شَاءَ اتَّخَذَ إِلَى رَبِّهِ مَآبًا (٣٩)آیه ۴۰ – غفلت زدایی از عذابی نزدیک و حسرت بار
در آخرین گام هشدار غفلت زدایی صادر میشود: مبادا غفلت کنید و در آن روز بزرگ، کافری باشید با این زبان حال که:ای کاش خاک بودم.
إِنَّا أَنْذَرْنَاکُمْ عَذَابًا قَرِیبًا یَوْمَ یَنْظُرُ الْمَرْءُ مَا قَدَّمَتْ یَدَاهُ وَیَقُولُ الْکَافِرُ یَا لَیْتَنِی کُنْتُ تُرَابًا (۴٠)نکات اخلاقی و اجتماعی سوره نبأ۱- کیفرهای الهی عادلانه است (جزاء وفاقا آیه ۲۶)
۲- پاداشهای الهی عطا و تفضل اوست نه اینکه ما طلبی داشته باشیم (آیه ۳۶)
۳- دلیل غفلت آن است که مردم قیامت را دور میپندارند (عذابا قریبا آیه ۴۰) در حالی که عذاب نزدیک است.
۴- سرنوشت اخروی هر کس به دست خود اوست (ینظر المرء ما قدمت یداه آیه ۴۰)
۵- پشیمانی دلیل بر اختیار انسان است (یا لیتنی کنت ترابا آیه۴۰) خاک یک دانه میگیرد یک خوشه میدهد، ولی کفار صدها دلیل و بر هان میشنوند، ولی یکی را نمیپذیرند پس خاک بر کافر برتری دارد (کافر با دیدن عذابها میگویدای کاش خاک بودم)
ویژگیهای سورهی نبأ۱- در این سوره بیم و امید در کنار هم قرار گرفته، پاداش متقیان در برابر طاغیان (انً جهنم کانت مرصادا... انً للمتقین مفازا)
۲- کامیابی و رستگاری در سایه نعمتهای مادی و معنوی است، برای متقین باغها (حدائق) رمز نعمتهای مادی و لا یسمعون رمز نعمتهای معنوی است، (لایسمعون فیها لغوا و لا کذابا) نمیشنوند در آنجا سخن بیهوده و نه دروغی.
جلسات بهشتی این چنین است، از باغهای سرسبز و حوریانی بسیار جوان، جامهای لبریز و پی در پی و پاداشهای فراوان از جانب پروردگار و نعمتهای بهشتیان را اینگونه در مقابل عذابهای کافران مانند: چرک و خون آب سوزان و... به تصویر کشیده.
۳- در این سوره اشاره به نعمتهایی مینماید که هم اکنون از آن بهره مندیم: آرامش در زمین، وجود همسر، پوشش شب و خواب، تابش خورشید و نعمتهای باران و باغهای پر درخت و...
فضیلت سوره نبأرسول خدا (ص) فرمودند:
کسی که آن را بخواند و حفظ کند حساب او در روز قیامت (چنان سریع انجام میگیرد که) به مقدار خواندن یک نماز خواهد بود.
امام صادق علیه السلام فرمودند:
کسی که همه روزه خواندن سوره عم یتساءلون را ادامه دهد، سال تمام نمیشود مگر این که خانه خدا را زیارت کند.