کاوش سد بستان خانی دیدگان از شاهکارهای مهندسی دوران هخامنشی

به گزارش خبرنگار حوزه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گروه علمی فرهنگی هنری خبرگزاری صدا و سیما؛ آقای حمیدرضا کرمی باستان‌شناس پایگاه میراث جهانی پاسارگاد و سرپرست کاوش باستان‌شناسی سد بستان خانی دیدگان گفت: «سد بستان خانی یکی از باارزش‌ترین آثار و ساختارهای دوران هخامنشی است که در منطقه دیدگان شهرستان خرمبید در ۳۰ کیلومتری شمال شرق پاسارگاد جای گرفته است.
او افزود: این سد به همراه چندین سد دیگر، آبراه‌ها و شبکه‌های توزیع آب مجموعه‌ای از آثار تاریخی با کارکرد مدیریت منابع آب دوران هخامنشی، به‌عنوان یکی از زیرساخت‌های برجسته و تأثیرگذار در شکل‌گیری و توسعه پایتخت هخامنشی پاسارگاد بشمار می‌آید.
این باستان‌شناس با بیان اینکه سد بستان خانی از گونه سدهای خاکی با هسته خاکی و پوسته لاشه‌سنگی است که با پلان مستقیم در دهانه دره کوهستانی اجرا شده، افزود: «بر پایه بررسی‌ها و پژوهش‌های میدانی آب ذخیره‌شده در دریاچه سد از چشمه‌سارهای پیرامون و رودخانه پلوار فراهم می‌شده است.»
آقای کرمی اظهار کرد: در پایین‌ترین بخش سد و هم‌سطح کف دره، بقایای یک ساختار معماری فاخر با به‌کارگیری بلوک‌های سنگی تراش‌خورده چهارگوش وجود دارد که همانند بناهای پاسارگاد با روش خشکه چین و استفاده از بست های فلزی ایجاد شده است.
او با اشاره به اینکه متأسفانه بخش‌هایی از کالبد سد و ساختار معماری آن در سال‌های گذشته به دست سودجویان و حفاران غیرمجاز تخریب شده و آسیب‌های جدی دیده است، تصریح کرد: با توجه به وضعیت موجود سد و نیاز به آگاهی از چگونگی ساختار سد، سامان‌دهی، مرمت و شناساندن این اثر، برنامه‌ای چندمرحله‌ای در پایگاه میراث جهانی پاسارگاد تهیه و تدوین شده که گام نخست آن کاوش باستان‌شناسی دیواره سد و بقایای سازه معماری آن است.
سرپرست هیأت باستان‌شناسی گفت: این کاوش با مجوز پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری آغاز و در این پژوهش میدانی بقایای ساختار معماری سد مورد کاوش قرار می‌گیرد و تلاش خواهد شد پلان و نقشه معماری سازه سد تهیه و ترسیم شود.
وی افزود: این کاوش دانش و فهم ما را در ارتباط با روش‌ها و شگردهای سدسازی و سازه معماری موجود در این سد به‌عنوان یکی از بی‌همتاترین سازه‌های آبی هخامنشی افزایش خواهد داد و جای آن را در هنر معماری و مهندسی سازه‌های هخامنشی بازخواهد کرد.
این باستان‌شناس بابیان اینکه بررسی و مطالعه دقیق هسته خاکی و پوسته لاشه‌سنگی سد و همچنین جزئیات سازه معماری آن ما را می‌تواند به تاریخ ساخت سد که یکی از اهداف کاوش است یاری کند، افزود: آگاهی از کارکرد سازه معماری که دارای خروجی‌های چندگانه آب بوده از دیگر اهداف کاوش است.
آقای کرمی بابیان این نکته که تعداد زیادی بلوک‌های سنگی مربوط به سازه خروجی آب پیرامون سد پراکنده شده افزود: چنانچه ما بتوانیم در این کاوش نقشه ساختار معماری سد را بازسازی کنیم، در مرحله ساماندهی و مرمت سد می‌توان بلوک‌های پراکنده شده را در جای اصلی سازه قرارداد و ساختار تخریب شده را ساماندهی و بازسازی کرد.
او تصریح کرد: در چند روز نخست کاوش تعداد کمی تکه‌های سفال در لایه‌های سطحی محدوده کاوش به دست آمد که با توجه به تک دوره بودن این اثر ما امیدواریم سفال‌های بیشتری به دست آید تا شناخت و دانش بهتری از سفال‌های هخامنشی به دست آوریم.
سرپرست هیأت باستان‌شناسی با اشاره به این‌که کنترل سیلاب‌های فصلی، ذخیره‌سازی آب در ماه‌های بارندگی و توزیع آن با استفاده از شبکه‌های آب‌رسانی در مناطق پایین‌دست از مهم‌ترین دلایل ساخت سد بستان خانی است، گفت: این سد به همراه دیگر سازه‌های آبی تاریخی شناسایی شده در ناحیه پاسارگاد و تخت جمشید از شاهکار های مهندسی دوران هخامنشی با کارکرد آبادانی و سازندگی بخشی از قلمرو جهان هخامنشی در زمینهٔ مدیریت منابع آب به شمار می‌آید و آن‌چنان بادانش، سنجش و بادوام ساخته شده که پس از گذشت ۲۵ سده هنوز سدهای خاکی با الگوی مهندسی هخامنشی ساخته می‌شود.