بحران کرونا و افزایش کشت خشخاش در افغانستان

به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صدا و سیما، پایگاه اینترنتی رادیو بین المللی فرانسه نوشت: کشت خشخاش در افغانستان به اصلی‌ترین کمک در زمان بحران تبدیل شده است.

به نوشته این پایگاه اینترنتی، در برابر جنگ و پیامد‌های همه گیری کرونا برای اقتصاد افغانستان، بسیاری از کشاورزان برای ادامه حیات به کاشت خشخاش روی آورده اند.
باوجود آنکه طی چند سال، برنامه‌های متعددی برای ریشه کنی کشت خشخاش اجرایی شد، این کشور همچنان به تولید تریاک ادامه می‌دهد که فروش آن اغلب به نفع دولت و طالبان است. برغم تشدید بحران‌ها و بسته شدن مرز‌ها افغانستان ۸۴ درصد تریاک جهان را تولید می‌کند.
افغانستان که شاهراهی میان آسیای میانه و آسیای جنوبی است با سرانه تولید ناخالص داخلی ۵۱۳ دلار و ویران شده از ۴۰ سال جنگ، یکی از فقیرترین کشور‌های جهان است. مردم این کشور از مشکلات مداوم امنیت داخلی و فساد مقامات محلی، بیکاری، شرایط بد بهداشتی و ساختار‌های حوزه بهداشت، آب و برق رنج می‌برند. با وجود آنکه این کشور، منابع معدنی قابل توجهی دارد که کمتر هم مورد بهره برداری قرار گرفته است، افغانستان، اساسا یک کشور زراعتی است و تولید غیرقانونی و دیرینه خشخاش که صد‌ها هزار فرصت شغلی ایجاد می‌کند، همچنان عمده‌ترین منبع مالی آن است. اقتصاد افغانستان که به شدت تحت تاثیر ویروس کرونا قرار گرفته است افراد بسیاری را بیکار و آن‌ها را وادار کرد برای ادامه زندگی به کشت خشخاش رو آورند.

براساس تحقیق وزارت بهداشت افغانستان که ۵ اوت منتشر شد، ۱۰ میلیون نفر در این کشور به ویروس کرونا آلوده شده اند که برابر با ۳۱.۵ درصد جمعیت این کشور است. کابل هم که نیمی از ۵ میلیون نفر جمعیت آن به کووید ۱۹ مبتلا شده اند بیش از همه مناطق این کشور، تحت تاثیر این همه گیری قرار گرفته است. اما این کشور که ظرفیت غربالگری محدودی (برای بیماری کرونا) را دارد تاکنون به طور رسمی تنها ۳۶ هزار مورد آلودگی ثبت کرده که هزار و ۲۰۰ مورد آن به مرگ منجر شده است. تدابیر اتخاذ شده برای مقابله با شیوع همه گیری، مانند قرنطینه چند ماهه، بسته شدن مرزها، مدارس و بسیاری از شرکت‌ها مانند سایر نقاط جهان، اقتصاد افغانستان را تضعیف کرده و موجب بیکاری بسیاری افراد شده است.
مظفر یکی از ساکنان منطقه خوگیانی در ولایت ننگرهار در شرق این کشور می‌گوید: دیگر، شغلی وجود ندارد و بسیاری از مردم به ویژه نزدیکان من و روستایی‌ها ناچار شده اند به علت بیکاری خشخاش بکارند. فاضل، مکانیک در ولایت ارزگان که اشتغال در اوضاع عادی هم برایش، محدود بود، می‌گوید: به علت همه گیری ویروس کرونا من شغلم را از دست دادم. من یک خانواده ۱۲ نفره دارم که باید آن‌ها را تغذیه کنم. من هیچ چاره‌ای به غیر از کار در مزرعه خشخاش ندارم تا بتوانم کسب درآمد کنم. طبق گزارشی که در ماه ژوئن توسط دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد منتشر شد، کمبود کارگر در مناطق کاشت خشخاش در استان‌های غربی و جنوبی کشور پس از بسته شدن مرز‌های پاکستان قابل مشاهده است.
در روستا‌ها اکثر کارگران کشاورزی افغان که در فصل کشاورزی به کار فصلی وابسته هستند به علت همه گیری نتوانستند در مزارع حضور یابند. این وضعیت، موجب افزایش تقاضا برای نیروی کار شده و کاشت خشخاش به یک فرصت کاری برای افرادی تبدیل شده است که هیچ درآمدی ندارند. این درحالیست که قیمت تولید به ۵۲ دلار به ازای هر کیلو کاهش یافته است. این رقم در سال ۲۰۱۸ حدود ۷۶ دلار بود. حتی دانشجویان بیکار هم پس از تعطیلی دانشگاه‌ها برای کسب درآمد به مزارع خشخاش می‌روند. نظیر احمد، دانش آموز ۱۸ ساله در قندهار می‌گوید: مدرسه ما تعطیل شد و من وقت کافی برای کار کردن در مزرعه خشخاش و پول درآوردن دارم. حدود ۲۰ نفر از همشاگردی‌های من هم، همین جا کار می‌کنند.
برای کمک به افغانستان در راه مقابله با این بحران بهداشتی و تبعات آن، بانک جهانی با کمک ۲۰۰ میلیون دلاری به این کشور موافقت کرد تا با خسارات ناشی از همه گیری مقابله کند. آنری کرالی، مسئول امور افغانستان در بانک جهانی می‌گوید: این برنامه، منابع مالی حیاتی را برای مقابله با تبعات همه گیری در زمینه کاهش رشد اقتصادی و کاهش درآمد عمومی فراهم می‌کند. اقتصاد افغانستان در سال ۲۰۱۹ به ویژه به لطف کشت تریاک رنگ و بویی گرفت و رشد اقتصادی آن از ۲.۷ درصد به ۳ درصد رسید. نرخ رسمی بیکاری در سال گذشته در این کشور، ۱.۵ درصد بود که البته بیکاری اعلام نشده بسیار بالاتر است. اما این روند، طبق پیش بینی‌های صندوق بین المللی پول در سال ۲۰۲۰ به علت پیامد‌های همه گیری کرونا متوقف می‌شود و رشد اقتصادی به منفی ۰.۳ درصد می‌رسد. البته اگر تولید غیرقانونی خشخاش در نظر گرفته شود این رشد، بسیار بیشتر خواهد بود.

طبق آخرین گزارش‌های دفتر مقابله با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل، افغانستان در حال حاضر ۸۴ درصد تریاک جهان را تولید می‌کند و گردش مالی سالانه آن ۲ میلیارد دلار است. این نهاد ملل متحد، پیش از بحران بهداشتی (کرونا) اعلام کرد: خشخاش به بخش مهمی از اقتصاد افغانستان تبدیل شده است و معاش بسیاری از افغان‌ها را که آن را می‌کارند، در مزارع کشت خشخاش کار می‌کنند یا در حوزه تجارت غیرقانونی مواد مخدر فعالیت می‌کنند، تضمین می‌کند. در مناطق روستایی، بخش قابل توجهی از مردم، تحت تاثیر همه گیری قرار گرفته اند و به ندرت می‌توانند از کشت خشخاش بهره‌مند شوند. تریاک یک اقتصاد غیرقانونی ایجاد کرده است که در جامعه روستایی و بسیاری جوامع دیگر و نه فقط کشاورزان، گسترش می‌یابد تا افغانی‌ها هزینه‌های زندگی خود را از این طریق تامین کنند. این کار البته، هزینه خودش را دارد. زیرا اقتصاد غیرقانونی با دامن زدن به ناامنی و خشونت و شورش، سرمایه گذاران بخش خصوصی و دولتی را نیز دلسرد می‌کند. تولید تریاک سنتی همواره در زمان بحران به کار گرفته می‌شود و در زمان جنگ به عنوان کالایی با ارزش مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در زمان حمله اتحاد جماهیر شوروی به افغانستان در سال ۱۹۷۱ و اشغال این کشور، افغانستان تنها صد تن تریاک تولید می‌کرد. اما پس از ده سال، تولید به شدت افزایش یافت. دو علت برای این افزایش وجود دارد: فقدان نظارت دولت مرکزی که به قاچاقچیان اجازه فعالیت می‌دهد و تاثیر بمباران بر زمین‌های کشاورزی که موجب می‌شود کشاورزان به کشت محصولات سودده‌تر رو آورند. در پایان جنگ، زمانی که شوروی در سال ۱۹۸۹ از افغانستان عقب نشینی کرد، آوارگان، مزارع سودآور را تصرف کردند و درگیری‌های خشونت باری برای کنترل تولید تریاک آغاز شد. از سال ۱۹۹۴ طالبان به سرعت کنترل ۸۵ درصد زمین‌ها را به دست گرفت و تقریبا ۹۶ درصد مزارع خشخاش را تصاحب کرد. آن‌ها تولید را دوبرابر و در سال ۱۹۹۹ حدود ۴ هزار و ۶۰۰ تن تریاک تولید کردند. در سال ۲۰۱۱، ملاعمر، ممنوعیت‌هایی اعمال کرد که مالیاتی را که طالبان از تولید تریاک دریافت می‌کرد، کاهش داد. اما آمریکا طالبان را سرنگون کرد و حامد کرزی را روی کار آورد و تولید، بار دیگر افزایش یافت.
بنابر اعلام دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل در سال ۲۰۰۴ تولید تریاک در ۳۲ استان افغانستان برابر با ۲.۸ میلیارد دلار آمریکا و برابر با ۶۰ درصد تولید ناخالص داخلی افغانستان بود و به همین علت، یک سوم اقتصاد این کشور را تامین می‌کرد. در سال ۲۰۰۶ تولید، ۴۹ درصد افزایش یافت و ۱۶۵ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی، برابر با بیش از نیمی از زمین‌های قابل کشت این کشور، زیرکشت خشخاش رفت و ۱۰.۳ درصد جمعیت کشور در حوزه کشت خشخاش فعال شدند. ده سال بعد، افغانستان که همچنان به توسعه تولید تریاک ادامه می‌داد که در واقع راهی برای تامین معاش گروه‌های تروریستی است، با یک برداشت بی سابقه رو به رو شد. در سال ۲۰۱۷ طبق آمار سازمان ملل، کاشت خشخاش در ۲۶۳ هزار هکتار از اراضی کشاورزی صورت گرفت، ۹ هزار تن تریاک، بین ۵۵۰ تا ۹۰۰ تن هروئین قابل صادرات با خلوص ۵۰ تا ۷۰ درصد تولید شد. این تولید غیرقانونی مواد افیونی به ارزش ۴.۱ تا ۶.۶ میلیارد دلار به منزله ۲۰ تا ۲۳ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور و حتی از ارزش صادرات قانونی کالا و خدمات این کشور نیز بیشتر است.

میلیارد‌ها دلار در برنامه‌های گوناگون، بدون دستیابی به نتایج قابل توجه، توسط اهداکنندگان بین المللی برای مقابله با تولید تریاک در این کشور هزینه شده است. همان طور که حیات الله حیات، والی استان قندهار می‌گوید: اقدامات اجباری برای ریشه کنی تولید تریاک طی ۱۸ سال گذشته بی نتیجه بوده و متاسفانه قندهار در سال جاری با افزایش کشت رو به رو بوده است. برای مثال تلاش شده است به کشاورزان برای کشت، محصول جایگزین، پیشنهاد شود تا آن‌ها به کشت زعفران رو آورند اما به علت منطبق نبودن این طرح با واقعیات محلی، فرهنگ اجدادی که از نظر اقتصادی، جذابیت بیشتری داشت، جنگ، سازمان‌های جنایتکار و محلی ها، فساد مالی و به ویژه قاچاقچیانی که یک بازار بین المللی، با تقاضای روز افزون مواد مخدر را تامین می‌کنند، این طرح نتیجه بخش نبود.

مبارزه با قاچاق تریاک، اساسا در انحصار سرویس‌های تخصصی مانند گمرک و پلیس است که به ویژه به ایران اشاره دارند که در واقع، اصلی‌ترین مسیر قابل استفاده کنونی در انتقال تریاک و هروئین به اروپاست. به خاطر وجود محدودیت‌ها از مسیر بالکان استفاده می‌شود و مواد مخدر از پاکستان، ایران، ترکیه و کشور‌های بالکان برای رسیدن به اروپای شرقی و غربی عبور می‌کند. گزارش جهانی مواد مخدر دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل در سال ۲۰۲۰ حاکیست، ایران در سال ۲۰۱۸ حدود ۹۱ درصد تریاک جهان، ۴۸ درصد مرفین جهان و ۲۶ درصد هروئین جهان را ضبط کرده است. اسکندر مومنی، دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر ایران در سخنرانی اوت ۲۰۲۰ در مورد هواپیما‌های ناتو و آمریکا که مسیر قاچاق مواد مخدر از افغانستان را رهگیری می‌کنند، گفت: ایران، حدود هزار تن مواد مخدر در طول سال گذشته، کشف و توقیف کرده است. به علاوه ۵۰۰ تن مواد مخدر هم در پنج ماه نخست سال جاری کشف شده است که به منزله یک افزایش ۳۰ درصدی در مقایسه با سال گذشته است.

دبیر شورای مبارزه با مواد مخدر استان سیستان و بلوچستان ایران در نشست خبری در ماه ژوئن اعلام کرد: ایران برای این مبارزه، هزینه انسانی سنگینی می‌پردازد. این منطقه که ۹۰۰ کیلومتر مرز با افغانستان دارد به عنوان محور اصلی قاچاق مواد مخدر از افغانستان به اروپا مورد استفاده قرار می‌گیرد. طبق گزارش ایران، حدود ۸۰۰ نظامی این کشور در راه مبارزه با مواد مخدر در استان سیستان و بلوچستان کشته و دوهزار و ۴۰۰ نفر هم زخمی شده اند. جمهوری اسلامی ایران بیش از ۷۰۰ میلیون دلار برای بستن مرز‌ها و جلوگیری از ترانزیت مواد مخدر، طی چهل سال گذشته هزینه کرده و حدود چهار هزار نیروی پلیس خود را نیز در این راه از دست داده است.

بنابر اعلام دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل به علت گستردگی و پیچیدگی معضل مواد مخدر، کاهش کاشت غیرقانونی به تحقق اهداف توسعه گسترده‌تر نیازمند است. گزارش این نهاد حاکیست مسئله مواد مخدر در افغانستان یک مسئولیت اشتراکی است. تنها بخش ناچیزی از درآمد حاصل از کشت و قاچاق مواد مخدر در افغانستان به گروه‌های قاچاق مواد مخدر افغان می‌رسد. در مقابل، میلیارد‌ها دلار از طریق قاچاق این مواد در بازار‌های عمده مصرف مانند اروپا و آسیا به دست می‌آید. از همین رو کاهش تولید تریاک در افغانستان، نیازمند یک رویکرد بین المللی در همه مراحل از مبدا تا مقصد است تا زنجیره تامین این مواد را هدف قرار دهد. در این میان تولید مواد مخدر به رشد خود ادامه می‌دهد و اقتصاد موازی را تغذیه می‌کند که همیشه در مواقع بحرانی، متقاضی زیادی دارد.