گزارش مکتوب؛
گیاهان دارویی، ذخایر و گنجینههای ژنتیکی
گیاهانی که شاید به چشم ما خار بیایند، نعمت هایی هستند که گاهی سلامتی ما در آنها نهفته است.
به گزارش
خبرگزاری صداوسیما مرکز خوزستان، این روزها از هر خیابانی که رد میشوی، چشمت به تابلوهای رنگارنگ داروخانههایی میاُفتد که ویترین تبلیغ داروهای شیمیایی شده. از داروی لاغری گرفته تا ریزش مو و تقویت عضلات.
بزرگترهای ما خوب بخاطر دارند که عطار محله برای خودش یک دکتر بود. از بَر همهی خصوصیات داروهای گیاهی را میدانست و طبع سردو گرم را با مزاج بیمار منطبق و دارویی فراهم میکرد تا درمانی بر درد باشد.
حال چند سالی میشود از آن عطاریهای محله با عطر خوش ادویه و ختمی و پونه کمتر نشانی میتوان یافت.
حال و روز گیاهان دارویی را از عطار باید جُست
پیدا کردن حاج علی عطار از قدیمیهای بازار اهواز، کار چندان سختی نبود. هنوز مغازه عطاریش حال و هوای حُجرههای قدیمی را دارد.
کشابهایی که طَبق طَبق بر روی هم قرار گرفته و روی هرکدام نام یک داروی گیاهی نوشته شده.
آرام نگاهم را مشغول وارسی قفسهها میکنم تا مشتریانش را رَد کند. در میان شیشههای گل گاوزبان و خارشتر شیشهای نو نوار من را متوجه خود میکند. رویش نوشته گل بوی چینی؟!
صدای بِفرما در خدمتم حاج عطار، مرا سمت او میکشد. سَرش را آرام به پایین خم میکند و پارچهای بر میدارد تا ترازوی سنگی اش را از گَرد ختمی پاک کند.
با صدایی نیمه بلند میگویم، حاجی خبرنگارم، خواستم چند سوال از شما به پرسم. با لحنی آرام میگوید جوان کر که نیستم آرام بگو ببینم چه میخواهی. موضوع تحقیقم را برایش میگویم. گیاهان دارویی.
حاج عطار میگوید: از وقتی پسرش از اهواز مهاجرت کرده یکروز درمیان به مغازه میآید. دل پر دردی از بی مهریهای نسل جوان داشت.
میگفت: زمانی با پدرش در روستا به ارتفاعات میرفتند و گیاهان دارویی جمع میکردند. آموزش عطاری را از پدرش آموخته بود. اما الان نسل جوان به این چیزها اعتقادی ندارند. او که از قدیمیهای این صنف به شمار میرود، میگوید: بیش از ۱۵ سال طول کشید تا بتوانم کنار دست پدرش خواص گیاهان اررویی را یاد بگیرد.
بیشتر بخوانید: تولید بیش از ۳۰ هزار تن انواع گیاهان دارویی در استان
رَدپای چین در بازار گیاهان دارویی
حاج عطار میگفت: هر کدام از این گیاهان دارویی خواصی دارند و خیلی هایشان کمیاب هستند، اما از وقتی پای چینیها به بازار داروهای گیاهی باز شده صنعت ماهم کم رَمق شده. دستی در کیسه بادام میکُند و میگوید: این بادام چینی است. نگاهَش رو به بالا میرود و میگوید: آن شیشه جینسینگ و چای را میبینی، همه چینی هستند. خلاصه هرچه را میگفتم، میگفت نمونه چینی اش هم هست.
میگفت: زمانی ۷ کارگر داشت و روستاییان هر هفته برایش گیاهان کوهی را میآوردند، اما الان بازار گیاهان دارویی از تب و تاب افتاده. اشارهای به کیسهی زیرههای کرمانی کرد و گفت:همین زیره زمانی به ۵ محصول تبدیل میشد. از عرق زیره گرفته تا پودر و روغن و... اما الان برخی ازتجار عرب منطقه این محصول را خام میبرند و خودشان فراوری و بسته بندی میکنند و به چند برابر قیمت راهی بازارهای منطقه مینمایند.
حاج عطار به نکتهای اشاره کرد که تا حالا متوجه آن نبودم. او گفت در زمان کرونا چینیها آمدند و داروهایی گیاهی را روانه بازار کردند و گفتند که این داروهای گیاهی درمانی بر درد کرونا هستند. درصورتی که هیچ تاییدی از مراکز پزشکی برای این حرف نداشتن. اما همین تبلیغاتشان موجب شد تمام چایهای سبز چینی من به فروش برود و مجبور شوم دوباره سفارش چایی سبز چینی بدهم. درصورتی که چای سبز ایرانی بهترین چای است.
نقش گیاهان دارویی در توسعهی اقتصادیموضوع را از رئیس سازمان جهاد کشاورزی خوزستان جویا می شوم. او اشارهای به نقش مهم گیاهان دارویی در ایجاد اشتغال و تولید هر منطقه میکند و میگوید: در بازارهای گیاهان دارویی از برخی گیاهان به عنوان طلا یاد میشود. مثلا زعفران یا طلای سرخ و زیره، طلای سبز که این گیاهان دارویی یک ظرفیت منحصر به فرد بوده که توسعه کشت و صادرات آنها میتواند در اقتصاد نقش مهمی داشته باشد.
به گفته آقای امیری زاده افزایش ارزش گیاهان دارویی در گرو توسعه کشت، بسته بندی مناسب، استفاده از جوامع محلی و بازار فروش بوده که این امر نیازمند برنامه ریزی لازم است تا از این ظرفیت به خوبی استفاده شود.
خاک خوزستان مستعد رشد گیاهان دارویی
آن طور که مسئولان جهاد کشاورزی خوزستان می گویند: در حال حاضر بیش از ۵۰ گونه انواع گیاهان دارویی در خوزستان وجود دارد که از جمله آن میتوان به رزماری، بومادران، اسطوخودوس، گل گاوزبان، خارمریم، خارشتر و خاکشیر و ... اشاره کرد.
از سال ۹۸ تا کنون حدود ۱۴ هزار هکتار از زمینهای کشاورزی خوزستان به کشت گیاهان دارویی اختصاص یافته و بالغ بر ۳۰ هزار تن انواع گیاهان دارویی تولید میشود.
در حال حاضر بیشترین سطح زیر کشت گیاهان دارویی در شهرستانهای شوش، دزفول، اندیمشک، باغملک، ایذه و شوشتر وجود دارد.
برداشت بی رویه، زنگ خطر انقراض را به صدا درآوردهعلی محمد زاده دانشجوی سال آخر رشته گیاهان دارویی است. با او در قسمت فروش داروهای گیاهی یکی از داروخانههای اهواز آشنا شُدم. او میگوید: افزایش ارزش گیاهان دارویی در گرو توسعه کشت، بسته بندی مناسب، استفاده از جوامع محلی و بازار فروش است که این امر نیازمند برنامه ریزی لازم میباشد تا از این ظرفیت به خوبی استفاده شود.
به گفته او: برداشتهای بی رویه از گیاهان دارویی و خوراکی سبب شده تا خطر انقراض برخی از گیاهان بومی خوزستان مطرح شود.
علی، از سود جویانی که بدون توجه به این ظرفیت اقدام به برداشتهای بی اندازه میکنند دل پر دردی داشت. به گفته او این سودجویان، نه تنها خطر انتقراض را برای گونههای گیاهی ایجاد میکنند بلکه سبب تخریب طبیعت نیز میشوند.
بیشتر بخوانید: دستگیری متخلف برداشت گیاهان دارویی در ارتفاعات دزفول
ورود افراد سودجو به صنعت گیاهان دارویی دکتر محمود جهانشاهی داروساز، ضعف در فناوری، فرآوری، تهیه و بازاریابی داروهای گیاهی را مهمترین مشکل توسعه صنعت گیاهان دارویی میداند. همچنین عدم شناخت کافی برخی مسئولان از قابلیتهای صنعت گیاهان دارویی، مانعی برای توسعه صنعت گیاهان دارویی شده.
به گفته این داروساز: خیلی از پزشکان داخلی اعتقاد چندانی به شفا بخشی گیاهان دارویی ندارند و مصرف داروهای گیاهی را تجویز نمیکنند، بنابراین بازار مناسب داخلی به وجود نیامده است.
او یکی دیگر از آسیبهای صنعت گیاهان دارویی را ورود غیر حرفهای به این صنعت میداند و میگوید: متاسفانه بسیاری از افرادی که بدون یادگیری علوم پزشکی خود را عطار و گیاه شناس میداند، هیچ توانایی و صلاحیت علمی در این حوزه نداشته و فقط به فکر سود جویی از مردم هستند.
این دکتر داروساز با اشاره به نبود زیرساخت توسعه این صنعت گفت: نبود زیرساختهای مناسب، عدم وجود بانک ژن مختص گیاهان دارویی و ضعف در اطلاع رسانی و فرهنگسازی از مشکلات توسعه صنعت گیاهان دارویی در کشور است.
محمود جهانشاهی می گوید: باید اعتراف کنیم اگر چه ایران مهد طب سنتی در دنیا بوده، ولی امروزه در این زمینه از بسیاری از کشورها عقبتر هستیم و برای نمونه کشور آلمان که بنیانگذار داروسازی نوین و تهیه کننده داروها و مواد شیمیایی است، بیشترین مصرف کننده داروهای گیاهی میباشد و حتی تعدادی از داروهای گیاهی ساخت آلمان در داروخانههای ایران وجود دارند.
این پژوهشگر علوم دارویی میگوید: بیش از ۷۵ درصد داروهای یک نسخه پزشک در آلمان منشاء گیاهی دارد، اما همین کشور مواد اولیه شیمیایی بسیاری از داروها را تولید و به سایر کشورها صادر میکند.
بیشتر بخوانید: ارائهی تسهیلات به متقاضیان کشت گیاهان دارویی
روش تولید گیاهان دارویی نیازمند اصلاحسارا علوی، دانشجوی گیاه شناسی میگوید: یکی از نقاط ضعف در خصوص تولید گیاهان دارویی، سنتی بودن کشت و داشت، پایین بودن عملکرد، خشک کردن غیراصولی محصولات، کم بودن تجهیزات آزمایشگاهی، خامفروشی، عدم فرآوری و مشکلات برندسازی و بازاریابی است که باید برطرف شود.
او بر ثبت دخایر ژنیتکی و ایجاد بانک ژن گیاهان دارویی تاکید میکند و میگوید: توجهکردن به اهمیت اقتصادی گیاهان دارویی نیازمند معرفی، این صنعت است.
به گفته این محقق گیاه شناسی، در حال حاضر تصور غلطی که وجود دارد آن است که داروهای با منشاء گیاهی عوارض کمتر داشته و کم خطرند در حالی که این تصور درست نیست و هر دارویی با منشاء گیاهی علاوه بر منافع، عوارضی نیز دارد و باید در این خصوص آگاه سازی انجام شود.
گیاهان دارویی بستری برای اشتغال محلیدر کشت گیاهان دارویی ثروتهایی نهفته است که با توجه بیشتر به این ظرفیت امکان پذیر است و نباید از این ظرفیت خدا دادی غفلت کرد.
سرپرست معاونت بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خوزستان با تایید این مطلب میگوید: کارهای خوبی در زمینه گیاهان دارویی در خوزستان در حال شکل گیری است که اگر به نتیجه مطلوب برسد علاوه بر توسعه کشت گیاهان دارویی در خوزستان، برای بیش از ۳۰ هزار نفر در استان ایجاد اشتغال و ثبات شغلی فراهم میشود.
آقای نوروزی با بیان این مطلب که سازمان جهاد کشاورزی خوزستان توسعه کشت گیاهان دارویی و حمایت از کشاورزان و تولیدکنندگان این محصول را از وظایف خود میداند گفت: در سال زراعی گذشته حمایتهای زیادی از جمله تامین نشاء و نهال رایگان و یارانهدار، تامین و پرداخت تسهیلات بانکی برای ایجاد واحدهای تولیدی و ارائه مشاورههای فنی، خدماتی و ترویجی به کشاورزان انجام شد.
اما آنچه که مهم به نظر میرسد راهاندازی اتحادیه گیاهان دارویی، ایجاد زنجیره تولید ارزش گیاهان دارویی و کشت قراردادی این گیاهان در خوزستان است.
ایجاد اتحادیه صنفی گیاهان دارویی یکی از مباحث مهمی است که باید در دستور کار سازمان جهاد کشاورزی استان قرار گرفته شود. ایجاد این اتحادیه در استان خوزستان میتواند افقهای روشنی را از آینده کشت گیاهان دارویی برای حامیان این صنعت فراهم نماید.
و باید گفت سرزمینی که آب و خاک دارد، بی نیاز از غیر است.
*خبرنگار: عاطفه حشمتی