پخش زنده
امروز: -
پالایشگاه آبادان خاموش شد؛
کودتای ۲۸ مرداد نمونه‌ای از یگانگی استعمار خارجی و استبداد داخلی
سرنگونی حکومت مصدق سرمنشأ بسیاری از حوادث تلخ تاریخ معاصر است.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز آبادان؛ آمریکا تا اواخر دهه ۱۳۲۰ سابقه استعماری در ایران نداشت و ورود استعماری خود را با انجام این کودتا تحت عنوان عملیات آژاکس (TPAJAX) آغاز کرد که سبب به وجود آمدن خسارات جبران ناپذیری در ایران گردید.
- اهداف
ملی کردن صنعت نفت، مصدق و جبهه ملی را رویاروی دولت انگلیس قرار داد و در نهایت انگلیس را به این نتیجه رساند که تنها راه حل مسئله نفت سرنگونی دولت مصدق می‌باشد. اما به جهت موقعیت بین المللی و قرار داشتن در جایگاه درجه دوم از قدرت (great power) در فرایند امر مذکور ناگزیر از جلب موافقت و همراهی یک قدرت درجه یک (super power) بود. به همین منظور با عنوان کردن خطر کمونیزم سعی در متقاعد کردن آمریکا نمود، که در این رابطه ریچارد کاتم می‌گوید: «احساس من در آن موقع این بود و هنوز هم هست که انگلیس از میزان ترس بیمار گونه آمریکاییان از کمونیسم آگاه بود. انگلیسی‌ها زیرکانه از این ترس برای ترغیب ما به درگیر کردن خودمان در کودتا سوء استفاده کردند.» [لپینگ، بریان، سقوط امپراطوری انگلیس و دولت دکتر مصدق، ترجمه محمود عنایت، تهران، کتابسرا، ۱۳۶۵، ص۵۶]
بدین ترتیب در حالی که هدف انگلیس از راه اندازی کودتا و حرکت ضد ملی، دستیابی دوباره به منافع نفتی است، تغییر سیاست آمریکا در قبال ایران، متاثر از دو دلیل عمده یعنی نگرانی از خطر کمونیست و نگرانی از خارج شدن ذخایر نفتی ایران از دست جهان غرب می‌باشد.
هدف‌های کوتاه مدت عبارت بودند از:
۱. سرنگون ساختن حکومت ملی دکتر مصدق ۲. بازگردانیدن شاه و استقرار استبداد سلطنتی ۳. بازگردانیدن قدرت و سلطه استعمار انگلیس و آمریکا ۴. بازگردانیدن جریان نفت به غرب ۵. الحاق ایران به پیمان نظامی بغداد.
اما هدف‌های درازمدت عبارت بود از:
نابودی حرکت ملی و ریشه کن ساختن آن در تمامی ابعاد و زمینه‌ها و یا حداقل مخدوش نمودن آن.
- علت کودتا
مشکل اصلی طراحان کودتا مصدق بود، وی نه می‌توانست "شرکت نفت ایران و انگلیس" را به زانو در آورد و چرخ‌های صنعت نفت ایران را بدون حل اختلاف با انگلیسی‌ها راه بیاندازد و نه حاضر بود به یک راه حل منطقی و قابل قبول تن در دهد.
انگلیسی‌ها لجوجانه بر این سخن پافشاری می‌کردند که بسته ماندن چاه‌های نفتی بهتر از قبول اصل ملی شدن نفت است و استدلال آن‌ها این بود که اگر در برابر مصدق عقب نشینی کنند، منافع و سرمایه‌گذاری‌های آن‌ها در سایر نقاط جهان هم به خطر خواهد افتاد. [روبین، باری، جنگ قدرت‌ها در ایران، ترجمه محمد مشرقی، تهران، انتشارات آشتیانی، ۱۳۶۳، ص۶۵]
در دو مهر ۱۳۳۰ اعضای فنی شرکت نفت در آبادان این شهر را ترک گفتند و پالایشگاه آبادان خاموش و از تولید باز ایستاد.
در این میان روابط مصدق هم با مجلس و هم با شاه به تیرگی گرایید. نتیجه انتخابات دوره هفدهم مجلس بر خلاف انتظار دکتر مصدق بود و همه مخالفان دولت در مجلس شانزدهم که با دربار وابستگی داشتند، از شهرستان‌ها انتخاب شده بودند. مصدق در تیر ۱۳۳۱ از مجلس تقاضای اختیارات فوق العاده کرد و تصمیم گرفت پست وزارت جنگ را شخصا در اختیار بگیرد؛ اصرار وی به سوء ظن شاه نسبت به مقاصد واقعی او افزود.
- مداخله آیت‌الله کاشانی
پس از بروز و ظهور شکاف و اختلاف بین آیت‌الله کاشانی و مصدق در جریان تجدید انتخابات هیئت رئیسه مجلس شورای ملی در بهار ۱۳۳۲ و همچنین با بسته شدن مجلس و کنار زدن آیت‌الله کاشانی توسط مصدق، سخت‌ترین ضربه به ملت مسلمان ایران وارد شد.
در نامه‌ای که آیت‌الله کاشانی به دکتر مصدق در تاریخ ۲۷ مرداد ۳۲ نوشته است، مصدق را از وقوع حتمی یک کودتا به وسیله زاهدی آگاه کرده است [جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران و کودتای ۲۸مرداد، ص۳۵]؛ اما مصدق به این نامه بی اعتنایی کرد.
کاشانی در اعلامیه‌ای که در ۹ اسفند ۱۳۳۱ انتشار یافت، سفر شاه را به خارج از کشور مضر به حال مملکت دانست و از مردم خواست از مسافرت او جلوگیری کنند. سرانجام بر اثر سهل انگاری و همکاری آگاهانه یا ناآگاهانه مصدق در روز ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ش. سرلشکر زاهدی به کمک آمریکا کودتای سیاهش را اجرا کرد.
- پرداخت پول به اراذل
روز ۲۷ مرداد چکی از سفارت آمریکا صادر شد که رونوشت و مشخصات آن چک بعدها از طرف دکتر مصدق در محکمه نظامی ارائه شد. بدین ترتیب که وجوهی در بین گروهی از اراذل و اوباش و سردسته هایشان، چون طیب، رمضان یخی، شعبان بی مخ، محمود مسگر، ملکه اعتضادی پخش شد. [خلیل الله مقدم، احمد، (حزب ایران) پژوهش در کودتای سیاه ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، ص۴۱].
- مقابله شاه با مصدق
شاه تصمیم به مقابله با مصدق گرفت و حاضر نشد ارتش را که در اختیار خودش بود در اختیار دولت (مصدق) بگذارد؛ بنابراین مصدق در ۲۵ تیر ۳۱ استعفا داد و شاه قوام السلطنه را به نخست وزیری منصوب کرد. به دنبال استعفای مصدق موج اغتشاش سراسر کشور را فرا گرفت. مردم شهر تهران به نفع مصدق در خیابان‌ها شعار می‌دادند و به طرف میدان بهارستان در حرکت بودند. به دنبال این اعتراضات قوام السلطنه مجبور به استعفا شد و دکتر مصدق به منصب خود بازگشت و وزارت جنگ را در اختیار گرفت و شاه عقب نشینی کرد.
- قطع مناسبات سیاسی
مصدق مناسبات سیاسی بین انگلیس و ایران را قطع کرد و اوضاع ایران رو به وخامت شدیدی گذاشت. مصدق نامه‌ای به آیزنهاور فرستاد و درخواست وام‌های بیشتری را برای حل مساله نفت کرد؛ اما با پاسخ سردی مواجه شد و موقعیت داخلی مصدق بیش از پیش تضعیف شد.
مصدق می‌دید که فقط با عنوان کردن خطر مداخله «شوری» در ایران قادر است آمریکا را وادار نماید در کمک اقتصادی‌اش به ایران عجله کند؛ لذا در نامه‌ای این مساله را عنوان کرد.
از این پیام نیز نتیجه معکوس حاصل شد؛ یعنی به جای اینکه آیزنهاور از خطر کمونیسم در ایران بهراسد و به مصدق کمک کند، تصمیم گرفت برای رفع خطر با انگلیسی‌ها در براندازی حکومت مصدق همکاری کند. در حقیقت آن‌ها تصمیم گرفتند از راه زور حرکت مصدق را ساقط کنند و برای ضربه آخر کودتای مفصلی تدارک دیدند که همان کودتای ۲۸ مرداد ۳۲ بود. [مدنی، سید جلال الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، تهران، دفتر انتشارات اسلامی، بی تا، ج۱، ص۵۱۴].
نظر شما