بزرگترین خزنده ایران و پاکستان
گاندو یا تمساح پوزه کوتاه
گاندو یا تمساح پوزه کوتاه بزرگترین خزنده ایران و پاکستان است که در ۶۵ میلیون سال گذشته تغییرات جزیی داشته است.
به گزارش
خبرگزاری صدا و سیما؛، گاندو یا تمساح پوزه کوتاه که نوعی کروکودیل بومی ایرانی و پاکستانی است یکی از عجیبترین و خاصترین جاذبههای حیات وحش ایران محسوب میشود.
گاندو
در زبان بلوچی به این کروکودیل گوَند (Gwanḍ) به معنی کوتاه و کوچک جثه گفته میشود که به پوزه کوتاه این حیوان اشاره دارد.
مردم محلی گاندوها را حیوانی مقدس میدانند و اعتقاد دارند که با مرگ این حیوان خشکسالی و قحطی در منطقه ایجاد خواهد شد. برای همین از آسیب رساندن به گاندوها خودداری میکنند.
یکی از رفتارهای جالب این حیوان حفر کانال عمیق در کنار برکهها و رودخانههای محل زندگی خود است. طول این کانالها گاهی به ۱۵ متر میرسد که هم در ساعات گرم روز مکان مناسبی برای استراحت است و هم از تبخیر آب جلوگیری میکنند.
این کروکودیل که بزرگترین خزنده ایران و پاکستان است در طی ۶۵ میلیون سال گذشته تغییرات جزیی داشته است.
شاید برایتان جالب باشد اگر بدانید گاندو تنها تمساحی است که به طور طبیعی در ایران زندگی میکند و همین ویژگی باعث شده است که بازدید از این حیوان در میان گردشگران جذاب باشد.
این رفتار باعث میشود که آب برکهها و تالابها در فصل گرم و ایام خشکسالی ذخیره شود و به همین دلیل بلوچها معتقدند که هرکجا گاندوها هستند، آب فروان هم هست.
گاندو: ترسو و آرام
گاندوها گوشتخوار هستند، اما عادت به انسان خوری ندارند.
در طی ۱۰ سال گذشته تنها دو مورد حادثه مبنی بر آسیب به انسان از طرف این حیوان در ایران گزارش شده است که این دو مورد نیز در حد گاز گرفتگی دست و پا بوده است.
گاندوها برعکس ظاهر ترسناک و وحشتناکی که دارند، حیواناتی ترسو و آرام هستند. به همین علت به سختی گاندوها را بیرون از آب میتوانید مشاهده کنید. این خزنده اگر از فاصله ۵۰۰ متری صدایی از پشت سر بشنود به سرعت در آب پنهان میشود.
نکته جالب در مورد رفتار گاندوها، علاقه این حیوانها به آفتاب گیری ست. این کار از رفتارهای عمده تمساح هاست و ممکن است در داخل یا بیرون آب اتفاق بیفتد.
در نگاه اول ممکن است، این گونه مانند دیگر گونههای هم راسته خود بسیار کند به نظر برسد، اما هنگام شکار و شنا بسیار سریع و چالاک عمل میکند.
در بسیاری منابع آمده است که این جانور خطری برای انسان ندارد، اما باید این نکته را در نظر گرفت که رفتار تهاجمی در ذات این حیوان است و نمیتوان در کنار آنها محتاط نبود. هرچند مردم بلوچستان با وجود حضور گاندوها در برکهها و رودخانه ها، در این آبها شنا میکنند و زنان با آسودگی لباسها و ظرفهای شان را در آن میشورند.
تمساح پوزه کوتاه: تنها گونه تمساح در ایران
گاندوها تنها گونهای از تمساحها هستند که در ایران یافت میشوند، برای همین این حیوانات تبدیل به یک جاذبه گردشگری خاص در کشور شدهاند.
طبق آخرین سرشماری در حدود ۴۰۰ گاندو در سیستانوبلوچستان به سر میبرند و تقریبا در هر گودال بزرگ آب که اهالی محلی به نام «هوتک» میگویند، میتوان گاندوها را پیدا کرد.
زیستگاه تمساحهای پوزه کوتاه در ایران تنها در بخش بلوچستان استان سیستان و بلوچستان و بیشتر در منطقه مکران و منطقه حفاظت شده باهوکلات، سرباز، سد پیشین و رودخانه کاجو قرار دارد.
گاندوها در لیست وضعیت بقا، در گروه حیوانات آسیب پذیر قرار دارند و با توجه به خشکسالیهای چندین سال اخیر استان سیستان و بلوچستان شرایط زندگی آنها در معرض خطر بیشتری قرار گرفته است.
مشخصات تمساح پوزه کوتاه
گاندو بزرگترین خزنده ایران است و در میان دیگر تمساحان گونهای با جثه متوسط تا بزرگ محسوب میشود.
اندازه این جانوران به طور میانگین در نرها به ۳ تا ۳٫۵ متر و مادهها ۲٫۴۵ متر میرسد؛ اما حیواناتی با طول کمتر یا بیشتر نیز در میان آنها دیده شده است.
وزن طبیعی گاندوهای جوان به طور میانگین به ۳۰ تا ۵۰ کیلوگرم میرسد. همچنین نرهای مسن ممکن است بسیار بزرگتر شوند و تا ۴ الی ۵٫۵ متر طول رشد کنند.
البته طول نهایی گاندوهای ایرانی به ندرت به ۳ متر میرسد و بزرگترین تمساح پوزه کوتاه که در ایران دیده شده، ۶٫۳ متر طول داشته است.
طول عمر گاندوها بین ۴۰ تا ۶۰ سال است و در اسارت میتواند بیش از این نیز زنده بماند.
رنگ کلی بدن گاندوها در گونههای جوان، سبز روشن با لکههای سیاه و در گونههای مسنتر زیتونی تا قهوهای با لکههایی تیره و پراکنده بر روی پوست است.
رویه سطحی بدن این جانور با فلسهای شاخی و سفت پوشانده شده و قسمتهای زیرین آن پوشیده از فلسهای غضروفی ریز است.
البته شکم گاندو فلس ندارد و به رنگ سفید متمایل به زرد است. در قسمت پشتی بدن او ۴ تا ۶ ردیف صفحه استخوانی به چشم میخورد که در هر ردیف بین ۱۶ تا ۱۸ استخوان، صفحهای غضروفی و محکم ساخته اند. صفحهای که مانند یک زره قسمت پشتی حیوان از شانه تا کمر را میپوشاند.
پهنترین پوزه در میان تمام گونههای تمساح
گاندوها در میان دیگر گونههای هم راسته خود پهنترین پوزه را دارند و به همین دلیل از نظر ظاهری شبیه الیگاتور آمریکایی هستند.
آنها در قسمت پشت سر و ناحیه گردن دو جفت صفحه شاخی بزرگ دارند و سوراخهای بینی و گوش شان در قسمت بالایی سرشان قرار گرفته است.
شاید برای تان جالب باشد بدانید که سوراخهای بینی تمساح داخل آب توسط سرپوشی ماهیچهای بسته میشود، اما خارج از آب قدرت بویایی و شنوایی بسیاری دارد.
گوش گاندو در اصل شکافی باریک است که در عقب چشم واقع شده و به مانند چشمها با سرپوشی ماهیچهای در آب از آن محافظت میشود.
دهان تمساح پوزه کوتاه از دو کام (سقف دهان) تشکیل شده است و آروارههایی قوی دارد و تعداد دندانهای آن در گونه بالغ به ۶۶ تا ۶۸ عدد میرسد. از این تعداد ۱۹ دندان در طرفین فک بالا و ۱۵ دندان در طرفین فک پایین قرار دارد و زیر هر دندان نیز یک دندان دیگر به چشم میخورد که بعد از شکستن یا افتادن دندان قبلی جایگزین آن میشود.
ساختمان دندان گاندو برای جویدن غذاها چندان مناسب نیست؛ اما معده آنها شیره گوارشی با اسید فراوانی تولید میکند که میتواند در چند دقیقه هر غذایی را به راحتی هضم میکند.
نحوه شکار تمساح پوزه کوتاه
نحوه شکار تمساح پوزه کوتاه به این شکل است که برای گرفتن طعمه خود کمین میکند و اغلب به صورت ناگهانی از جلو یا طرفین به سمت شکارش هجوم میبرد.
این خزنده بیشتر شبها به شکار میپردازد و در این زمان در اطراف رودخانهها و برکهها به جستجوی غذا میرود.
به دلیل شکل خاص آرواره ها، گاندوها نمیتوانند غذای خود را بجوند. اگر شکار کوچک باشد آن را میبلعد و اگر بزرگ باشد آن را یا زیر آب یا زیر آفتاب برای مدتی نگه میدارد تا گوشت طعمه شل شود و سپس با تکانهای سریع آن را تکه تکه کند و ببلعد.
برخی مواقع نیز شکار خود را کنار رودخانه یا برکه مخفی نگه میدارد.
گاندو: مادری مهربان و از خود گذشته
گاندوها به طور معمول در ۸ سالگی بالغ میشوند. آنها سالی یک بار جفت گیری و تخم گذاری میکنند و فصل تولید مثل آنها در ایران تقریبا از اواخر اسفندماه شروع میشود.
فاصله بین جفت گیری، لانه سازی و بیرون آمدن نوزادان از تخم چهار ماه است و اردیبهشت ماه زمانی ست که این حیوان شروع به تخم ریزی میکند.
تمساح ماده برای انجام این کار در شروع فصلهای بارندگی در حاشیه رودخانه یا برکه گودالی به عمق نیم متر حفر میکند و در آن بین ۲۰ تا ۳۰ تخم میگذارد و سپس روی آنها را با شن میپوشاند.
هرچند تعداد تخمها در هر بار تخم ریزی به شدت متغیر است و بسته به نوع گونه، سن مادر، شرایط تغذیهای و محیطی فرق میکند.
هر تخم گاندو در حدود ۵٫۶ سانتی متر طول و ۴ سانتی متر عرض دارد.
مادر پس از تخم گذاری در کنار گودالی که کنده است، در حفرهای دو ماه زمان میگذارد تا زمان بیرون آمدن نوزادان فرا برسد و به کمک آنها بشتابد.
گاندو ماده شنِ روی تخمها را کنار میزند تا به نوزادان برای بیرون آمدن از تخم کمک کند.
همچنین انتقال نوزادها به داخل آب هم توسط مادر صورت میگیرد.
تمام این توجهها و مراقبتها از نوزادان توسط تمساح پوزه کوتاه ماده در میان دیگر خزندههای ایرانی منحصر به فرد و بی سابقه است.