خودنمایی رشتی دوزی گیلان بر چهره ماسک های ایرانی

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز گیلان ؛ این روزها برای بعضی ، مایه آرامش و از نان شب هم واجب تر شده و مثل لباس و کفش ، جزء جدایی ناپذیر پوشش شان هنگام بیرون آمدن از خانه است.
"ماسک" ، یکی از ملزومات بهداشت فردی این روزها که چند ماهی است از صدقه سر ویروس منحوس کرونا، حسابی بازارش داغ است و سری توی سرها در آورده و شاید پر بیراه نگفته باشیم که سردمدار لوازم بهداشت فردی این روزهای دنیاست.
پوششی که تا پیش از این ، کاربردش بیشتر بیمارستانی بود اما حالا یکی از پرکاربردترین ملزومات بهداشت و سلامت فردی دنیاست و هرجا که در کنار دیگر دستورالعمل های بهداشتی جدی گرفته شد، شاخص آمار ابتلا به کرونا را پایین آورد و خیال خیلی ها را راحت کرد.
برخی از مردم اما انگار تمایلی به استفاده و حتی میانه ای با آن ندارند.
یکی می گوید : وقتی ماسک می زند احساس خفگی به او دست می دهد ؛ دیگری می گوید : پوشش زمختی است و آن یکی دوست ندارد، بیش از نیمی از صورتش پوشیده باشد.
و البته بعضی را هم به یاد فضای بیمارستان می اندازد.

ماسک ، همچنان نسخه اولی است که متولیان بهداشت و درمان و رسانه ها، برای کنترل بیماری کرونا برای مردم می پیچند و کشورها ، وقتی دیدند این مهمان ناخوانده ، حالا حالاها خیال رفتن ندارد با به راه انداختن پویش "ماسک بزنیم" ، تلاش می کنند ، جلوی عالم گیری کرونا را بگیرند.
پویشی که اگرچه اقبال عمومی به استفاده از ماسک را بیشتر کرده اما هنوز برخی اعتقادی به ماسک و بازدارندگی آن ندارند و به قول معاون کل وزیر بهداشت ، ماسک زدن بقیه را بی اثر می کنند.
آقای حریرچی چندی پیش در یک گفتگوی خبری تلویزیونی اعلام کرد : آمار‌های علمی نشان می‌دهد اگر ۷۰ درصد مردم ماسک بزنند و 30 درصد دیگر ماسک نزنند، هیچ فایده‌ای نخواهد داشت و تمام زحمات آن ۷۰ درصد، به باد خواهد رفت.
وی تاکید کرد : اگر ۸۰ درصد مردم ماسک بزنند، کفِ مطلوب و چنانچه ۹۵درصد مردم ماسک بزنند مطلوب است و ۴ تا ۶ هفته بعد ، آثار مثبت آن را خواهیم دید.
این حرف های معاون کل وزیر بهداشت، شاید خیلی ها را به تلاش برای ترغیب کردن مردم به زدن ماسک وادار کرد.

طرح و نقشی که بر صورت ماسک ها می نشیند و کرونا را ناکار می کند!
در گیلان در تازه ترین اقدام ، جمعی از هنرمندان هنرهای سنتی از رشتی دوزی که نوعی قلاب دوزی روی پارچه است، کمک گرفته اند و تصمیم دارند ، هنرشان را به خدمت بهداشت و سلامت بگیرند و با زنجیره ها و نقش هایی که بر ماسک ها می زنند ، خیلی ها به ویژه جوان تر ها را به استفاده از ماسک های زیبا راغب و زنجیره انتقال کرونا را قطع کنند.
حالا قرار است ، نقش های رنگارنگ ابریشمی در منظر ماسک های پارچه ای خوش بنشیند و خیلی ها را جذب ماسک کند.
معاون صنایع‌ دستی و هنرهای‌ سنتی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان می گوید : برای کمک به "پویش همگانی استفاده از ماسک" و تشویق مردم به استفاده از آن، مسابقه طراحی و دوخت ماسک‌های مزین به هنر رشتی‌ دوزی را برگزار می کنیم ؛ مسابقه ای که هم بین هنرمندان برای تولید ماسک های رشتی دوزی شده رقابت ایجاد می کند و هم مقدمه ای برای معرفی و کاربردی تر کردن هنر سنتی رشتی دوزی، تنوع و جذابیت بخشی به ماسک و افزایش اقبال عمومی به استفاده از آن است.
فرزاد رشیدی افزود : هیات داوران این مسابقه ، ماسک های تولیدی شرکت کنندگان را براساس 6 محور طراحی کاربردی ، خلاقیت در اجرا، جنس پارچه، قابلیت شستشو، نقوش سنتی و تلفیقی و طراحی زنانه و مردانه ارزیابی و آثار برتر را انتخاب خواهد کرد.
آنطور که او می گوید : اگر استقبال هنرمندان و همچنین مردم مطلوب باشد و این کار جواب بدهد ، با کمک هنرمندان صنایع دستی ، در برخی از کارگاه ها ، ماسک های رشتی دوزی شده به صورت انبوه تولید و روانه بازار خواهد شد ؛ ماسک های رشتی دوزی شده ای که می تواند به عنوان بِرَند استانی و حتی ملی و بین المللی مطرح شود.
معاون صنایع‌ دستی و هنرهای‌ سنتی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان در پاسخ به این سوال ها که آیا رشتی دوزی بر روی ماسک، روی قیمت تمام شده آن اثر نمی گذارد؟ و در قیمت گذاری ها توان خرید مردم چقدر در نظر گرفته می شود؟ هم گفت : اگرچه رشتی دوزی هنر گرانی است اما هنرمندان در تولید ماسک برای فروش انبوه، از پارچه های معمولی به جای پارچه ماهوت که گران است، استفاده خواهند کرد و نقش های ارزان تر به کار خواهند برد.
فرزاد رشیدی اضافه کرد: براساس نوع پارچه، طرح و مقدار نقشی که روی آن کار می شود، قیمت هر ماسک به طور میانگین 15 تا 100 هزار تومان خواهد بود تا پاسخگوی ذائقه قشرهای مختلف جامعه باشد.

براساس اعلام اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان، رشتی دوزی نوعی رودوزی‌ سنتی ایرانی است که در آن ، زمینه پارچه با نخ‌ های ابریشم رنگین و به وسیله یک قلاب فلزیِ دسته چوبی، قلاب دوزی و تزئین می‌شود؛ هنری که در فهرست میراث فرهنگی ناملموس ایران به شماره 236 به ثبت رسیده ‌است.
سراغ معاون میراث فرهنگی ِ اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان که خودش باستان شناس است، می روم و از او درباره قدمت این هنر سنتی می پرسم.
دکتر ولی الله جهانی می گوید : در کاوش های باستانی منطقه "لِیار سنگ بُن" شهرستان املش در شرق گیلان، پارچه هایی منقوش به قلاب دوزی شبیه به سبک و سیاق رشتی دوزی فعلی، کشف شده است که قدمت آن به هزار و 700 سال پیش بر می گردد.
وی افزود : اگرچه آثار باستانی حکایت از این دارد که رشتی دوزی میراثی از گذشته های دور است اما شکوفایی و رونق این هنر از حدود 400 سال پیش در دوران صفویه آغاز شده و در دوره قاجاریه به اوج خود رسیده است ؛ کالای هنری ظریف و ارزشمندی که از گیلان و از مسیر دریا به کشورهای حاشیه خزر و چین صادر می شد.
البته معاون صنایع‌ دستی و هنرهای‌ سنتی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری وصنایع دستی گیلان هم این موضوع را تایید می کند و می گوید : روتختی های رشتی دوزی شده به جا مانده از قرن 12 هجری قمری ، در برخی موزه های خارجی نگهداری می شود.
فرزاد رشیدی با بیان اینکه از بین ولایت های ایران، گیلان بیشترین خراج را به حکومت قاجار پرداخت می کرد افزود: ابریشم و صنایع وابسته به آن از جمله رشتی دوزی ، بیشترین سهم را در تامین خراج گیلان داشته است.
وی با بیان اینکه در آن زمان بیشتر پرده های درباری و رومیزی های سلطنتی در پایتخت ، با رشتی دوزی مزین می شد گفت : برای مثال ، به سفارش مخبرالدوله یکی از وزرای به نام قاجار، یکی از پرده های بزرگ کاخ سعد آباد در آن زمان، مزین به رشتی دوزی شد ؛ کاری که استاد حسین رشتی، یکی از پیشکسوتان هنر رشتی دوزی در مدت 4 سال آن را به سرانجام رساند.

آمارها نشان می دهد : گیلان 425 رشتی دوز دارد ، البته مسئولان اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان می گویند: این آمارها رسمی نیست و برخی از رشتی دوزان، در حال حاضر دیگر فعال نیستند و آمار مشخصی از تولیدات شان در دست نیست.
آنطور که پیداست در زمینه صادراتِ این هنر سنتی گیلان هم ، آمارهای مشخصی وجود ندارد و بررسی ها حاکی است ؛ پارچه های رشتی دوزی شده به صورت محدود و چمدانی به آمریکا، انگلیس و کانادا صادر می شود.
خانم رهبریار یکی از هنرمندان رشتی دوز گیلان است که از ناشناخته بودن این هنر، گرانی مواد اولیه ، نبود نظارت بر تولیدات رشتی دوزی و عرضه رشتی دوزی های بی کیفیت با طرح های نادرست که اصالت این هنر را به خطر می اندازد، گلایه دارد.
او به تاثیر افزایش قیمت ارز در بالا رفتن هزینه های تامین مواد اولیه اشاره می کند و می گوید: همین هفته پیش، یک کیلو گرم نخ ابریشم رنگ شده مخصوص رشتی دوزی را که وارداتی هم هست ، یک میلیون و 900 هزار تومان خریده ام ؛ این درحالی است که قیمت یک کیلو از همین نخ تا یک ماه پیش، یک میلیون و400 هزار تومان بود و این یعنی 500 هزار تومان افزایش قیمت در یک هفته .
خانم رهبریار با اشاره به اینکه صابون افزایش قیمت ارز به تن پارچه های ماهوت مخصوص رشتی دوزی هم خورده است افزود : هر متر پارچه ماهوتی را 380 هزار تومان می خریم.
او با بیان اینکه هر چقدر قیمت مواد اولیه افزایش یابد، به همان اندازه قیمت تمام شده کار هم بالا می رود و این امر قدرت خرید مشتریان را کم می کند ، مثالی زد و گفت : برای رشتی دوزی بر روی یک متر پارچه ماهوت 100تا150گرم نخ ابریشم نیاز است که با توجه به نوع طرح و گل های به کار رفته ، یک میلیون و200 هزار تا یک میلیون و700هزار تومان به فروش می رسد.

این هنرمند رشتی دوز با بیان اینکه در مواقعی به خواست خود مشتری برخی کارها را با ابریشم مصنوعی تحویل می دهیم تا قیمت نهایی کاهش یابد گفت: قیمت یک رومیزی رشتی دوزی شده با ابریشم طبیعی در ابعاد 50 در50 سانتی متر، 600 هزار تومان است اما اگر همین کار با ابریشم مصنوعی ارائه شود ، 200 هزار تومان قیمت دارد.
وی البته اذعان دارد که استفاده از ابریشم مصنوعی با ماهیت رشتی دوزی منافات دارد چرا که این هنر با ابریشم طبیعی، معروف است.
این بانوی رشتی دوز اضافه می کند : مشکلی برای فروش کارهای مان نداریم و فضای مجازی کار را برای مان راحت کرده است و بیشتر مشتریان مان را در شبکه های اجتماعی پیدا می کنیم.

اگرچه دست هایش زیر پارچه های ماهوتی زمخت ، لرزان است و پارچه ها هم با لرزش دستش همراهی می کنند اما در جدال قلابی که بر قلب پارچه فرود می آورد ، هنوز طرح های خوش ابریشمی نقش می زند که لنگه ندارد.
گذر عمر و گرد پیری هم نتوانسته سرزندگی و زیبایی را از گلبندهایی که روی پارچه می کارد، بگیرد و این نقش ها ، انگار با آدم حرف می زند.
آنطور که اطرافیانش می گویند : از 10سالگی رشتی دوزی می کند ، این هنر را از استاد حبیب فرودی آموخته و زودتر از دیگر شاگردان، کار را از دست استاد یاد گرفته و از همه جلو زده است.
صحبت از استاد "عباسعلی بی پناه" است که سالها این چشم ها و دست ها را پاسوز رشتی دوزی سنتی کرده است.
حالا اما بعد از بیش از 60 سال رشتی دوزی ، در کارگاه کوچکی در گوشه ای دنج از خانه، دخترانش را که از کودکی ، میراث دار هنر پدر هستند، دور هم جمع کرده است و 2 نسل در کنار هم رشتی دوزی می کنند.

و در این جمع پدر - دختری، این صدای فرورفتن قلاب بر دل پارچه و کشیدن نخ ابریشم است که سکوت اتاق را می شکند.
دیوارها با پارچه هایی از طرح های رنگین ابریشمی از خشکی در آمده اند و سر که بچرخانی رشتی دوزی بر اشیای دور و برت خودنمایی می کند.
یک جا، روکِش کفش شده ، یک جا، روی جا کلیدی جا خوش کرده، یک طرف میز را پوشانده و در جایی دیگر، بر کیف پول نقش بسته است.

معصومه بی پناه یکی از دختران استاد عباسعلی بی پناه می گوید : اگرچه تسهیلاتی برای رونق هنرهای سنتی از جمله رشتی دوزی پرداخت می شود اما حمایت های مسئولان همیشه نباید جنبه مادی و تسهیلاتی داشته باشد و باید بر عرضه هنرهای سنتی که ارائه می شود هم نظارت کنند.
وی در تشریح این حرف خود گفت : برخی پس از گذراندن یک دوره کوتاه رشتی دوزی ، بدون اینکه چم و خم کار را بشناسند و این هنر دستی را درست یاد گرفته باشند ، پا در عرصه تولید می گذارند و بعضا کارهای بی کیفیتی ارائه می دهند که در آن هیچ یک از اسلوب، طرح ها و نقوش رشتی دوزی رعایت نشده است و اساسا هیچ سنخیتی با این هنر اصیل گیلان ندارد و ممکن است، رشتی دوزی را بدنام کند.
این هنرمند جوان رشتی دوز، معتقد است ؛ برگزاری نمایشگاه ها و جشنواره های رشتی دوزی به تنهایی کافی نیست و متولیان برگزاری چنین مراسمی ، باید زمینه های حضور هنرمندان واقعی را فراهم کنند تا کارِ با اصالت از کارهای بی کیفیت، تفکیک شود و کسانی را به عنوان کارآموز بپذیرند که این کاره باشند.

 

معاون صنایع‌ دستی و هنرهای‌ سنتی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان از تهیه ، تدوین و ارسال پرونده ثبت شهر رشت به عنوان "شهر ملی رشتی دوزی" به شورای راهبردی ثبت روستاها و شهرهای ملی کشور خبر داد و گفت : این پرونده در حال بررسی است و پس از موافقت و ثبت ملی ، شهر رشت و هنر رشتی دوزی به عنوان یک برند ملی مطرح خواهد شد و هنر دست رشتی دوزان گیلان، می تواند یکی از سوغاتی های این استان ، برای گردشگران شناخته شده باشد.
فرزاد رشیدی با بیان اینکه عملا نمی توانیم در بازار دخل و تصرفی داشته باشیم و هنرمندان به صورت پراکنده آثار خود را می فروشند، افزود : فقط می توانیم از هنرمندانی که اصالت این هنر را در نظر می گیرند ، به طور ویژه حمایت کنیم.
وی البته اذعان دارد : تلاش می کنیم با فراهم کردن زمینه های معرفی آثار هنرمندان واقعی از طریق رسانه ها و نیز برگزاری جشنواره های مختلف ، این هنر را بیش از پیش به دیگران معرفی و اصالت آن را حفظ کنیم.

رییس مرکز توسعه نوغانداری کشور چند ماه پیش ،خبرهای خوشی از فراهم کردن زمینه های فرآوری پیله کرم ابریشم که گیلان قطب تولید آن است، داده بود.
عدیل سروی زرگر اعلام کرد : پارسال 3 کارگاه خانگی ابریشم کشی با پرداخت تسهیلات 200میلیون تومانی از محل اعتبارات ستاد اقتصاد مقاومتی در گیلان راه اندازی شد و امسال هم 15کارگاه دیگر ابریشم کشی با استفاده از همین تسهیلات، ایجاد خواهد شد که ظرفیت فرآوری 9 تن پیله ابریشم دارد.
کاری که شاید بر قیمت نخ ابریشم و ایجاد زنجیره ارزش صنایع ابریشم از جمله رشتی دوزی بی اثر نباشد و مشکل تامین ماده اولیه این هنر سنتی را در سال های آینده تا حدودی حل کند.
باید دید حالا که هنر رشتی دوزی ، آرام آرام بر رُخ ماسک های رخ گیر جلوه می کند، تا چه حد می تواند از این راه ، هم معرّف خود باشد و هم با رخ نمایی بر چهره ماسک ها، اقبال عمومی به این سلاح پیشگیری و مقابله با کرونا را بیشتر کند.