پیکر نیمه جان بیت مشحوت ، اسیر کلنگ شب حفاران

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز خوزستان، اینجا وضعیت قرمز است و این روز‌ها کرونا همه چیز، حتی حضور گردشگران در محوطه‌های تاریخی را تحت الشعاع خود قرار داده و با حکم فرما کردن سکوتی مرگ آوربر محوطۀ بیت مشحوت، زمینه را برای حضور قاچاقچیان عتیقه هموار کرده.

قصه، نقل پر درد بیت مشحوت است. محوطه‌ای تاریخی در شوش باستان، در انتظار ثبت ملی و جهانی که هنوز هم از کلنگ بی رحم شب حفاران زخم میخورد. این روز‌ها صدای نالۀ مَکرَنات، تپه سیاه و بیت مشحوت در شوش به گوش هر انسان بیداری میرسد. ناله‌ای جانسوز که هر نفیرش، از کلنگ غیر قانونی حفاران سود جو حکایت میکند.

 

از چند سال پیش تاکنون که پای قاچاقچیان عتیقه به بیت مشحوت باز شده، بار‌ها و بار‌ها، اهالی زنگ خطر را برای متولیان میراث فرهنگی به صدا در آوردند و اخبار موثقی مربوط به حفاری‌های بی پروای غیر مجاز به این اداره مخابره کردند. اما عدم پیگیری و نظارت از سوی مراجع ذی صلاح موجب شد تا حفاران غیر مجاز آثار تاریخی، بی هیچ واهمه‌ای در طول شبانه روز به این روستا رفت و شد کنند و حتی دغدغۀ پنهان کردن کلنگشان را هم نداشته باشند.

خانم مصطفوی که سال‌های سال است محیط زیست و میراث فرهنگی و تاریخی و باستانی، از مهمترین دغدغه‌های روزمره اش شده، و در این زمینه تحصیلات عالیه دارد، تخریب محوطه‌های تاریخی بیت مشحوت، مَکرَنات و تپه سیاه را معلول عوامل مختلفی از جمله کمبود یگان حفاظت محیط زیست میداند. ضمن اینکه ثبت ملی نبودن این آثار ارزشمند موجب شده تا هیچ حریمی برای آن در نظر گرفته نشود.

نبود حریم دراین محوطۀ باستانی، از یک سو پای حفاران غیر مجاز را به منطقه باز کرده و از سوی دیگر عده‌ای از کشاورزان بومی، با تخریب تدریجی تپه‌های ارزشمند بیت مشحوت و مَکرَنات، کمر به نابودی این محوطۀ تاریخی بسته اند.
حالا کرونا و تعطیلی‌های پی در پیِ ناشی از آن، بهانۀ خوبی شده برای بی توجهی بیشتر به بیت مشحوت. هر چند که تا پیش از شیوع کرونا نیز توجه چندانی به نگهداری و حفاظت از این منطقه نمیشد. محوطه‌هایی که امانتدار تاریخ اصیل و پرفراز و نشیب ایران است و آثاری بی بدیل از دوران اسلامی و سلجوقیان را در خود به یادگار دارد.

 

۵ سال پیش بود که فریاد‌های آگاهی بخشی دوست داران محیط زیست و آثار باستانی، سکوت ۲۰ سالۀ محوطۀ بیت مشحوت را در هم شکست، به این امید که نهادی مسئول، در مقابل تخریب محوطۀ "کاظم حَمَد الخان " قد علم کند. ۲۰۰ هکتار محوطۀ باستانی که همچون بسیاری از اماکن باستانیِ خوزستان، به گونه‌ای بی متولی رها شده بود که حفاران غیر مجاز شبانه روز، گودال که نه، خندق‌هایی عمیق در آن حفر کردند. فریاد‌هایی که هنوز هم پس از گذشت ۵ سال به گوش متولیان نرسیده و حالا سفال و تابوت‌هایی شکسته، متعلق به اواخر دورۀ ساسانی و اوایل اسلامی، بی سرپناه و بدون هیچ متولی بین قاچاقچیان دست به دست میشود، تنها به این بهانه که اماکن یاد شده، علیرغم قدمت باستانی و ارزش جهانی، هنوز هم به ثبت ملی نرسیده اند.

 

هر چند معاون میراث فرهنگیِ وزارتخانۀ میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، از پیگیری‌های نیروی انتظامی و یگان حفاظت میراث فرهنگی از محوطۀ بیت مشحوت میگوید، اما شواهد و قرائن از عدم نظارت و بی توجهی مسئولین حکایت دارد.

محمد حسن طالبیان اذعان میکند که تا پیش از سرکشی نیروی انتظامی و نیرو‌های محلی، هر روز گزارش‌هایی از حفاری‌های غیر مجاز شبانهو حتی روزانه به ما می‌رسید، اما اکنون، حفاری‌های غیرمجاز متوقف شده و این نشان میدهد اگر اهرم بازدارنده درمنطقه مستقر شود، کاوش‌های غیرمجاز هم متوقف خواهد شد. طالبیان گستردگی جغرافیایی خوزستان را دلیلی برای وقوع چنین اتفاقاتی میداند و معتقد است میراث فرهنگی برای حفاظت از آثار باستانی منطقه، چاره‌ای جز استفاده از محیط بانان افتخاری ندارد. محیط بانانی که از میان بومیان منطقه انتخاب می‌شوند و اتفاقا به دلیل شناخت کاملی که از منطقه دارند خیلی بهتر و کارشناسانه‌تر میتوانند از آثار باستانی حفاظت کنند.

اما حالا گزارشات بومیان منطقه از محوطۀ تاریخی ۵۰ هکتاری بیت مشحوت در ۲۵ کیلومتری جنوب شهر شوش، بخش شاوور، از بی پروایی قاچاقچیان عتیقه حکایت دارد. شب حفارانی که وقیحانه، هیچ واهمه‌ای از یغمای آثار باستانی ندارند و حتی بدون ترس از مسئولانی که مدعی محافظت از منطقه هستند، زمین‌های بیت مشحوت را شخم میزنند.

 

مسئولان میراث فرهنگی، اما، حفاری‌های چند روز گذشته را منکر میشوند و ادعا می‌کنند که سفال‌ها و کوزه‌های به غارت رفته توسط شب حفاران، مربوط به چند ماه قبل است. معاون میراث فرهنگی خوزستان، اما در صحبت‌های اخیرخود از دست درازی غیر مجاز به محوطۀ بیت مشحوت طی بیست سال اخیر خبر میدهد و اظهار میکند که کارشناسان حوزۀ کاری وی، به طور مداوم این مناطق را رصد میکنند. ضمن اینکه محیط بانان افتخاری، با توجه به اشراف به منطقه و اطلاع رسانی به موقع، نقش پررنگ و موثری در پیشگیری از آسیب‌های بیشتر به منطقه دارند.

حسینی بروجنی، اعلام کرده که بعد از بررسی گزارشات رسیده، تیم حفاظت، بلافاصله تشکیل شده و حالا با حضور مستمر کارشناسان باستان شناس، قرار است اقدامات اضطراری برای نگهداری و صیانت از محوطه‌های باستانی صورت گیرد. او میگوید: سرنخ‌های خوبی هم از باند‌های حفاری غیر مجاز به دست آورده ایم و واحد حقوقی میراث فرهنگی در حال پیگیری ست.

مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوزستان، تعرض‌ها به محوطۀ تاریخی بیت مشحوت طی چند سال اخیر را تایید میکند و از ائتلاف نیروی انتظامی، دستگاه قضا، بخشداری و محیط بانان افتخاری برای کوتاه کردن دست قاچاقچیان از این منطقه میگوید. ائتلافی که به دلیل وسعت منطقه نتیجه بخش نبوده و نتوانسته پای حفاران غیر مجازرا از منطقه بِبُرَد.

 

سید حکمت الله موسوی از ادامۀ تلاش‌ها برای ثبت محوطۀ تاریخی بیت مشحوت خبر داده و گفته: به دنبال جذب اعتبار برای رسیدگی به منطقه، و تعیین حریم برای صیانت و نگهداری از آن هستیم، اما این مستلزم ثبت بیت مشحوت در آثار باستانی ست. اقدامی که با گذشت ۲۰ سال و با وجود تلاش‌های مستمر حامیان آثار باستانی و مسئولین ارگان‌های ذیربط، هنوز هم به نتیجه نرسیده و شبیه یک گرۀ کور، گویی تا نابودی کامل بیت مشحوت قصد باز شدن ندارد.

موسوی گفته: تعداد نیرو‌های ما با توجه به گستردگی محوطۀ تاریخی شوش کم است و ما ناچاریم از نیرو‌های بومی هم که منطقه را کاملا میشناسند به برای نگهبانی استفاده کنیم.

 

 

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوزستان، حالا از فعالیت گروهی متشکل از پژوهشگران، باستان شناسان و کارشناسان، برای گمانه زنی و تعیین حریم محوطۀ تاریخی بیت مشحوت خبر داده. محوطه‌ای که در جنوب شهر شوش، یکی از معروف‌ترین کهن شهر‌های جهان، پایتخت حکومت ایلام و مرکز زمستانی پادشاهی هخامنشی واقع شده و در قرون ابتدایی، از مراکز مهم اقتصادی، تجاری و فرهنگی ایران به شمار می‌رفته و متاسفانه تاکنون علیرغم تمام تلاش‌های طرفداران آثار تاریخی و باستانی و نامه نگاری‌های میراث فرهنگی و گردشگری، هیچ اقدام موثری برای ثبت آن به عنوان اثر باستانی صورت نگرفته. حال باید منتظر ماند و دید که گمانه زنی‌های گروه باستان شناسی زودتر منتج به نتیجه میشود یا کلنگ شب حفاران غیر مجاز زودتر ریشه‌های از خاک بیرون زدۀ بیت مشحوت را از هستی ساقط میکند؟

 

* سهام خزلی