ریاض در یک قدمی فروپاشی

جدعان اظهاراتی واضح و شفاف و در عین حال شوکه کننده به زبان آورد. وی اعلام کرد اقداماتی «قاطع» و در عین حال «دردآوری» برای تعامل با آثار ویروس کرونا به عمل خواهیم آورد به طوری که باید مبلغ سنگینی از هزینه‌های بودجه را کاهش دهیم و اجرای برخی طرح‌های دولتی از جمله طرح‌های بزرگ نیز به کندی انجام شود تا هزینه‌ها کاهش یابد. وی برای نخستین بار فاش کرد که قرار است ۶۰ میلیارد دلار وام گرفته شود و ۳۲ میلیارد دلار دیگر از بودجه کنونی کشور کاهش یابد و مبلغ بودجه به ۱۱۲ میلیارد دلار برسد تا کسری بودجه جبران شود.
وزیر دارایی سعودی درباره این اقدامات قاطع و دردناک دولت برای مقابله با خطرناکترین بحران مالی تاریخ عربستان سعودی از هشتاد سال قبل تاکنون، توضیحی نداد، اما پیش بینی می‌شود دیگر بحث «دولت برخوردار» پایان یابد که در این میان، مردم عربستان سعودی بطور مستقیم یا غیر مستقیم بزرگترین قربانی این بحران خواهند بود.

-ورود به دوران رکود و بحران اقتصادی
وقتی دولت سعودی از زبان وزیر دارایی اعلام می‌کند که هزینه را کاهش خواهد داد و برخی طرح‌های بزرگ را متوقف خواهد کرد عملا این به معنای رکود اقتصادی، افزایش نرخ بیکاری و شاید کاهش حقوقها، اعمال مالیات بردرآمد، افزایش مالیات بر ارزش افزوده و افزایش تعرفه‌ها برای افزایش درآمد‌های دولت وکاهش کسری بودجه است.

-ورود به دوران بحران اقتصادی در کشورهای عربی حوزه خلیح فارس 
بحرانی که بیشتر کشور‌های عربی حوزه خلیج (فارس) به ویژه عربستان سعودی با آن روبرو هستند این است که درآمد‌های نفتی به کمتر از نصف کاهش یافت و درآمد‌های غیر نفتی نیز به سبب «بستن» مرز‌ها برای جلوگیری از شیوع کرونا کاهش یافت به همین علت قیمت سهام عربستان سعودی بیش از ۶.۸ درصد سقوط کرد و موسسه اقتصادی بین المللی «مودیز» چشم انداز اقتصاد عربستان در آینده را از وضع «با ثبات» به وضع «منفی» تنزل داد.

دوره رفاه اقتصادی، ریخت و پاش‌ها و هزینه‌های بی حساب و کتاب، اختصاص صد‌ها میلیارد دلار برای خرید اسلحه و تامین مالی جنگ‌ها در یمن، سوریه و لیبی برای همیشه پایان یافت و این امر بر جایگاه سیاسی و اقتصادی عربستان در میان کشور‌های عربی و اسلامی بازتاب منفی خواهد داشت.

دوره رفاه اقتصادی، ریخت و پاش‌ها و هزینه‌های بی حساب و کتاب، اختصاص صد‌ها میلیارد دلار برای خرید اسلحه و تامین مالی جنگ‌ها در یمن، سوریه و لیبی برای همیشه پایان یافت و این امر بر جایگاه سیاسی و اقتصادی عربستان در میان کشور‌های عربی و اسلامی بازتاب منفی خواهد داشت.

عربستان سعودی اکنون با دو تهدید بسیار خطرناک روبروست نخست احتمال ورشکستگی و تبدیل شدن از یک کشور وام دهنده به کشور وام گیرنده به همراه تحلیل رفتن ذخایر مالی و کاهش شتابان قیمت نفت و دومین تهدید فروپاشی روابط این کشور با آمریکا به عنوان بزرگترین متحدش است.

-ارزیابی های نفتی غلط ریاض 
عربستان سعودی دو بار در ارزیابی‌های مربوط به تولید و قیمت نفت جهانی مرتکب اشتباه شد. نخستین بار در سال ۲۰۱۴ بود که با تحریک آمریکا بازار‌های جهان را با عرضه مقادیر زیادی نفت اشباع کرد تا به اقتصاد روسیه و ایران ضربه بزند که این امر سبب شد قیمت نفت از ۱۱۰ دلار در هر بشکه به کمتر از سی دلار کاهش یابد. دومین بار زمانی بود که وارد جنگ نفتی شد تا بینی ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه را به خاک بمالد. پوتین با درخواست کاهش تولید مخالفت کرده بود و عربستان بازار را پر از نفت کرد؛ موضوعی که سبب فروپاشی کامل قیمت‌ها شد تا جائیکه قیمت نفت در اواخر ماه گذشته به زیر صفر رسید.

-کاهش اهمیت گاو شیرده برای کاخ سفید
آنچه را که عربستان سعودی درک نکرده این است که با کاهش قیمت نفت به سطحی که بیست سال قبل یا حتی قبل‌تر از آن بوده است، مهمترین سلاح خود یعنی درآمد‌های مالی را از دست می‌دهد در حالیکه کشور‌های غربی به عربستان به عنوان یک گاو شیرده نگاه و همیشه برای جلب دوستی آن تلاش می‌کنند و به طمع دستیابی به قرارداد‌های تسلیحاتی، بر موضوع جنگ طلبی‌ها و نقض حقوق بشر دولت سعودی سرپوش می‌گذارند و دوستدار عربستان به خاطر جایگاه اسلامی و منطقه‌ای آن نیستند.

-ترامپ از سیاست نفتی ریاض آزرده است 
دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا وقاحت را به جایی رساند که محتوای مکالمه تلفنی خود با محمد بن سلمان ولیعهد سعودی و حاکم واقعی عربستان را فاش کرد. وی در این مکامله تلفنی (بن سلمان را) تهدید کرد اگر جنگ نفتی را متوقف نکند و تولید نفت را فوری کاهش ندهد، همه نیرو‌های آمریکایی و همه تجهیزات جنگی را از پایگاه‌های سعودی خارج خواهد ساخت و دست از حمایتش برخواهد داشت.

-ائتلاف یکطرفه
ائتلاف آمریکایی سعودی جاده یکطرفه است یعنی از ریاض به واشنگتن است و دقیقتر بگوئیم این جاده یکطرفه همان روانه شدن درآمد‌های مالی سعودی به خزانه آمریکاست که از طریق معاملات تسلیحاتی و سرمایه گذاری‌ها برای حمایت از اقتصاد آمریکا انجام می‌شود و فرصت شغلی برای بیکاران آمریکایی فراهم می‌گردد و اگر شیر سعودی بخشکد این ائتلاف نیز قطعا از بین خواهد رفت.

-کارنامه سیاه حقوق بشری و اصلاحات صوری
این روز‌ها بطور پی در پی خبر‌های فراوانی منتشر می‌شود که دولت سعودی می‌خواهد اصلاحاتی به عمل آورد تا کارنامه تیره و تارش را در زمینه حقوق بشر بهبود بخشد. پس از ترور وحشیانه جمال خاشقجی روزنامه نگار سعودی و کشتار بیش از ۱۰۰ هزار نفر در جنگ کنونی در یمن ضربه سنگینی به وجهه عربستان وارد شد. خبر‌های درز پیدا کرده حاکی از آن است که اقدامات دولت سعودی شامل لغو مجازات تازیانه و توقف حکم اعدام مجرمان کم سن و سال می‌شود که این اقدامات مقدمه‌ای برای انجام اصلاحات خواهد بود.
براساس ارزیابی ما این اصلاحات احتمالا «صوری» خواهد بود و پاسخگوی شرط‌های مورد نظر داخلی و خارجی نیست. این اصلاحات ممکن است ده سال پیش پذیرفتنی بود ما اکنون شرایط تغییر کرد و دیگر کار از کار گذشته است.

-آغاز دوران ریاضت اقتصادی 
پرسش بزرگی که اکنون مطرح است اینکه دولت عربستان سعودی در مقابل اقدامات قاطع و دردناکی که آقای جدعان وزیر دارایی اعلام کرد چه چیزی از دست خواهد داد؟ احتمالا از لقمه نانی که مردم می‌خورند کم خواهد شد و کودکان این کشور در ریاضت زندگی خواهند کرد.

آنچه را که عربستان سعودی درک نکرده این است که با کاهش قیمت نفت به سطحی که بیست سال قبل یا حتی قبل‌تر از آن بوده است، مهمترین سلاح خود یعنی درآمد‌های مالی را از دست می‌دهد در حالیکه کشور‌های غربی به عربستان به عنوان یک گاو شیرده نگاه و همیشه برای جلب دوستی آن تلاش می‌کنند و به طمع دستیابی به قرارداد‌های تسلیحاتی، بر موضوع جنگ طلبی‌ها و نقض حقوق بشر دولت سعودی سرپوش می‌گذارند و دوستدار عربستان به خاطر جایگاه اسلامی و منطقه‌ای آن نیستند.

آل سعود در گذشته به ملت سعودی می‌گفتند ما به شما امنیت، رفاه و ثبات می‌دهیم در مقابل اداره کشور را به ما واگذار کنید، اما وضع اکنون به سرعت تغییر کرد، زیرا بسیاری از ابعاد این معادله از بین رفت. هم رفاه از بین رفت و پس از تحولات شش سال جنگ در یمن و رسیدن موشک‌های حوثی‌ها به تاسیسات نفتی آرامکو در بقیق و خریص دیگر در ثبات این کشور تردید ایجاد شد و اعمال مالیات‌ها شاید شهروند سعودی را وادار کند خواستار شراکت در حکمرانی و شفافیت در توزیع ثروت کشور و چگونگی هزینه کرد آن شود بنابراین هر نوع اصلاحات «صوری» شاید نتایج معکوس به دنبال داشته باشد.
نمی‌دانیم چه کسی «مشاوران» کنونی دولت سعودی هستند، اما آنچه می‌دانیم این است که مشورت‌ها در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و رسانه‌ای آن‌ها خسارات سنگینی برای عربستان در همه زمینه‌ها به بار آورد و چهره آن را در میان کشور‌های عربی و اسلامی متزلزل ساخت به گونه‌ای که مهمترین ارکان آن یعنی اداره حرمین شریفین و موسم حج را تهدید می‌کند به ویژه پس از اینکه راه زیادی را در مسیر عادی سازی (روابط با رژیم صهیونیستی) پیموده است و شاید این نکته‌ای باشد که آقای جدعان وزیر دارایی از اشاره به آن خودداری کرد، آنجا که وی درباره وضع خطرناکی که عربستان در آینده نزدیک با آن روبرو خواهد شد، هشدار داد.