طلای سرخی که میلیاردی به جیب خارجی‌ها سرازیر می‌شود

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز خراسان جنوبی، به عادت هر شب ساعت ۲۰، سینی چای را آوردم و به اتفاق همسرم به انتظار دیدن بخش خبری استان نشستیم. سومین آیتم بخش خبری، گزارش همکارم بود از گردشگری خارجی در بنا‌های تاریخی و اماکن گردشگری خراسان جنوبی.

حرفش چنان تلخ بود که شبکه تلویزیون را عوض کردم
مصاحبه دو نفر از گردشگران خارجی در گزارش همکارم، چنان ناراحت کننده بود که اعصابم خورد شد و شبکه را عوض کردم.
همکارم در گزارش خود از گردشگران خارجی که به خراسان جنوبی سفر کرده بودند پرسیده بود از سوغات این استان کدام‌ها را می‌شناسند و وقتی در مورد زعفران خراسان جنوبی پرسیده بود آن‌ها گفته بودند تا به حالا نامی از زعفران خراسان جنوبی و حتی ایران هم نشنیده ایم و تمام زعفرانی که در کشور‌های ما مثل آلمان و ایتالیا به فروش می‌رسد به اسم اسپانیاست.

این صحبت گردشگران برایم چنان تلخ بود که تصمیم گرفتم در گزارشی، سرنوشت زعفران استان مان را بررسی کنم.

پاییزمان، لباس ارغوانی پوشیده
اگر چه پاییز را همه با رنگ‌های زرد و نارنجی اش میشناسند، اما در خراسان جنوبی رنگ پاییز سرخ و ارغوانی است.

دو محصول از خاص‌ترین محصولات ایران در فصل پاییز که برچسب استراتژیک به آن تعلق گرفته، زرشک و زعفران است.
زعفران، گرانترین ادویه جهان است که این روز‌ها مرغوبترین فرش ارغوانی دنیا را بر تن زمین‌های کشاورزی خراسان جنوبی کرده.
 ۳۸ هزار بهره بردار طلای سرخ خراسان جنوبی را می‌توان این روز‌ها در مزارع زعفران دید.               

در خراسان جنوبی خاستگاه زعفران جهان، ۱۶ هزار و ۷۰۳ هکتار سطح زیرکشت این محصول است و مرغوبترین زعفران جهان از همین مزارع برداشت می‌شود.

زعفران قائنات، نامی آشنا برای ایرانی‌ها
رئیس شورای ملی زعفران در صحه گذاشتن بر کیفیت ممتاز و بالای زعفران تولیدی خراسان جنوبی می‌گوید:  با توجه به درجه بندی استاندارد‌های جهانی، زعفران قائنات همچنان مرغوب‌ترین زعفران جهان است و زعفران منطقه قائنات بویژه در مناطق کوهستانی چه بلحاظ قدرت رنگ دهی (کروسین)، چه به لحاظ عطر (اجزاء سافرانال) و چه به لحاظ طعم (پیکروکروسین) همچنان در جهان بی نظیر است.

محسن احتشام استفاده از آب شیرین برای آبیاری، استفاده نکردن از کود شیمیایی، مهارت و تجربه کشاورزان، برداشت زعفران در صبح زود و نگهداری مناسب این محصول مهم را از دلایل مرغوب بودن زعفران قائنات اعلام کرد.
زعفران تولید شده در خراسان جنوبی، به علت برداشت گل زعفران قبل از طلوع آفتاب و برداشت غنچه قبل از بازشدن، از کیفیت، عطر و قدرت رنگ دهی بالایی برخوردار است و مشتریان زیادی در کشور‌های همچون آلمان، آمریکا، اسپانیا و حاشیه خلیج فارس دارد.

نوید افزایش ۶ درصدی تولید زعفران در خراسان جنوبی
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی استان برای امسال نوید افزایش ۶ درصدی تولید زعفران را می‌دهد و می‌گوید: امسال پیش بینی می‌شود ۶۷ تن زعفران از مزارع استان برداشت شود.
به گفته عصمتی پور، بیشترین سطح زیر کشت این محصول در استان با بیش از ۴ هزار و ۷۰۰ هکتار به شهرستان قاین اختصاص دارد.

در عرضه و بازار، آمار اسفبار است
تا اینجای کار که همه چیز خوب است، هم افزایش برداشت داریم و هم محصولی مرغوب در جهان تولید می‌کنیم، اما کار به عرضه و بازار که می‌رسد با آمار و اوضاعی ناراحت کننده و اسفبار روبرو می‌شویم.
با این حجم تولید، تنها یک واحد فعال بسته بندی زعفران در خراسان جنوبی وجود دارد که ظرفیت اسمی آن ۷.۹  تن در سال است و این یعنی که تنها حدود ۱۲ درصد زعفران تولیدی این استان، برای عرضه به بازار بسته بندی می‌شود و فرآوری که چیزی در حد صفر است.

پس سرنوشت مابقی زعفران تولیدی خراسان جنوبی چه می‌شود؟ دسترنج کشاورزان ما کجا می‌رود؟
برای یافتن پاسخ این سوال به شهرستان قاین رفتم و در آنجا با آقای محمودی که از زعفرانکاران قدیمی قاین است آشنا شدم و به اتفاق او سری به مغازه‌هایی که کارشان خرید و فروش زعفران بود، زدیم. از یک فروشنده پرسیدم زعفران‌هایی را که کشاورزان به آن‌ها می‌فروشند چه می‌کنند؟
او گفت: افغانستان مقصد زعفران‌هایی است که غیر رسمی از کشور خارج می‌شود.         

دلالی ۲۰ تنی افغان‌ها از زعفران ما
شریعتی، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی ایران در این باره می‌گوید: میزان زعفران‌هایی که از کشور خارج می‌شود کم نیست.

اما این پایان ماجرا نبود. بخش دیگری از زعفران خراسان جنوبی راهی مشهد می‌شود، جایی که عنوان پایتخت صادرات طلای سرخ ایران را در کارنامه افتخاراتش دارد.
در مشهد پیگیر ماجرا شدم تا شاید حلقه مفقوده طلای سرخ را بیابم.
در این پیگیری به آمار ۲۸۰ تنی صادرات زعفران، پارسال از کشور رسیدم  که بیش از ۹۰ درصد آن از مشهد بوده است.
صادرات هم بوی خامی می‌دهد
احتشام، رئیس شورای ملی زعفران می‌گوید: بیش از ۹۰ درصد زعفران کشور، خام صادر می‌شود!

خام فروشی زعفران ایران و تاخت و تاز دلالان در بازار زعفران سبب شده زنگ خطر از دست دادن این صنعت ارزشمند به صدا درآید.

تولید ایرانی، برند اسپانیایی
یکی از فعالان در زمینه بسته بندی زعفران هم با اشاره به بسته بندی زعفران ایران در اسپانیا می‌گوید: زعفران ایران به صورت فله‌ای و کیلویی به اسپانیا صادر، و در آنجا به صورت کوچک و ریز بسته بندی و سپس با برند اسپانیا به تمام دنیا عرضه می‌شود.

ما محصول پر رنج زعفران را به یک هشتم قیمت جهانی می‌فروشیم و اسپانیا فقط از بسته بندی این محصول ۷ برابر سود ما را به جیب می‌زند؛ و این تأسفی بزرگ به اندازه رنج تمام کشاورزانی دارد که در سحرگاهان سرد پاییز با دستانی ترک خورده و زخم برداشته، غنچه‌های ارغوانی را برداشت و با زحمت، نگین‌های سرخ را از دل گلبرگ‌ها جدا می‌کنند.

اما تنها اسپانیا نیست، چین و افغانستان و حتی شیخ نشین‌های حوزه خلیج فارس هم از خام فروشی زعفران ایران بیشترین سود را می‌برند. اما این سود حق کشاورزان ماست، پس چه کنیم؟

راه چاره، جلوگیری از خام فروشی است
رئیس شورای ملی زعفران راه چاره را جلوگیری از خام فروشی می‌داند.
محسن احتشام، سازماندهی و مدیریت فرآیند تولید زعفران را رسالت شورای ملی زعفران می‌داند و از ارائه طرح جهش صادرات زعفران برای توسعه بازار و بازاریابی زعفران به وزارت صنعت، معدن و تجارت خبر می‌دهد.

او می‌گوید: با اجرای این طرح می‌توانیم نقاط ضعف را در چرخه فرآیند بازار جهانی این محصول برطرف کنیم.

احتشام می‌افزاید: هنوز ابلاغیه‌ای دراین باره از دولت به ما نرسیده است و امیدواریم دولت هر چه زودتر این طرح را تصویب تا بخش خصوصی بتواند برای صادرات و بازاریابی این محصول راهبردی، فرآیند را ایجاد کند.

دیگر چاره، برندسازی است
آقای احتشام، برندسازی را از دیگر راهکار‌های بازگشت سود جهانی زعفران به ایران و خراسان جنوبی می‌داند و می‌گوید: نیاز به یک نشان داریم تا زعفران ایران با یک نام و نشان ملی صادر شود که شورای ملی زعفران این کار را انجام داده و این نشان در داخل ثبت شده است و منتظریم بودجه‌ای تصویب و صندوقی تشکیل شود تا این نشان ملی، ثبت جهانی شود و زعفرانی که از ایران صادر می‌شود با این نشان ملی باشد.

بورس زعفران، راهی برای شفاف سازی قیمت زعفران
احتشام با اشاره به اینکه بورس کالا می‌تواند به شفاف سازی قیمت زعفران کمک کند، می‌افزاید: زعفران بسته بندی هم باید در بورس وارد شود تا به بازاریابی و بسته بندی زعفران کمک کند.

اصالت زعفران، رهگیری می‌شود
رئیس شورای ملی زعفران همچنین خبر از شناسنامه دار شدن مزارع زعفران برای شناسایی و معرفی محصولات مرغوب به بازار ایران و جهان می‌دهد.   
برای مدیریت فرآیند کاشت، داشت و برداشت، مزارع زعفران شناسنامه دار می‌شوند که در این طرح برای رهگیری محل تولید این محصول و اصالت آن، به مزارع  زعفران مربوطه کد ۱۳ رقمی اختصاص داده می‌شود.

احتشام افزود: این کد ۱۳ رقمی شامل کد پستی محل، روستا، کشاورز، مزرعه، کد کشور و کد استان تولید کننده است که می‌توان آن را چه در داخل و چه در خارج از کشور رهگیری کرد.                                

وی گفت: از مزیت‌های این طرح این است که می‌توان محصول خالص و حاصل تلاش کشاورز را از محصول تقلبی موجود در بازار متمایز کرد و این کد ۱۳ رقمی نشان دهنده‌ی محصول با شناسنامه و بااصالت است و رهگیری محصول زعفران با این کد، به گونه‌ای است که افتخار بهترین محصول به خود کشاورز برمی گردد و مشخص می‌شود که کدام کشاورز با حجم زمینی که در اختیار داشته و میزان برداشتی که انجام داده، محصول باکیفیت تری تولید کرده است.

رئیس شورای ملی زعفران گفت: وزارت جهاد کشاورزی، سازمان‌های جهاد کشاورزی استان‌هایی که در زمینه کشت زعفران فعالند، تشکل‌های بخش خصوصی، اتحادیه‌ها و تعاونی‌های مناطق زعفران کاری می‌توانند در اجرای این طرح مشارکت داشته باشند.

زعفران ایران در سبد خانوار ۴۵ کشور جهان، اما فله‌ای
مدیرکل دفتر صادرات محصولات کشاورزی سازمان توسعه تجارت ایران هم می‌گوید:  زعفران ایران، به بیش از ۴۵ کشور جهان صادر می‌شود، اما تمام آن به صورت فله‌ای و بسته بندی‌های نیم و یک کیلویی است.

بازاری گفت: برای حمایت هر چه بیشتر از صادرات زعفران، برنامه ۱۶ بندی در حوزه اجرایی، به سازمان برنامه و بودجه پیشنهاد داده ایم.

میری رئیس اتحادیه تولید کنندگان و صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی هم خرید تضمینی زعفران را در صورت درست اجرا شدن، اقدامی مناسب برای حمایت از زعفران کاران دانست و افزود: اگر تعاون روستایی در خرید تضمینی درست عمل کند و کشاورزان مجبور به فروش زعفرانشان به افغان‌ها و دیگر دلالان نشوند می‌توان ساز و کاری برای جلوگیری از خام فروشی زعفران ایران تدارک دید.

زعفران، داروخانه گیاهی خارجی‌ها
درد خام فروشی زعفران ایران وقتی عمیق‌تر می‌شود که خارجی ها، صد‌ها نوع محصول از لوازم آرایشی، بهداشتی گرفته تا محصولات غذایی و دارویی از زعفران ایران تهیه می‌کنند.

توکلی، عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی بیرجند می‌گوید: تاکنون بیش از ۴۰ نوع خاصیت درمانی برای زعفران شناخته و صد‌ها فرآورده دارویی از آن تهیه شده است و دنیا به عنوان یک داروخانه گیاهی به زعفران نگاه می‌کند.                             

ارزآوری میلیاردی، با یک حساب سرانگشتی
معصومیان سرمایه گذار این کارخانه هم به توان تولید ۱۶ فرآورده از زعفران از جمله کروسین در این واحد فرآوری اشاره می‌کند و می‌گوید: فرآوری زعفران می‌تواند ارزش افزوده این محصول را تا ۱۲ برابر افزایش دهد.

این سرمایه گذار با یک حساب سر انگشتی توجه ما را به ارزآوری ۱۸۰ میلیارد تومانی از صادرات تنها ۲ تن کروسین (ماده حاصل از فرآوری زعفران)  جلب می‌کند.

خام فروشی ۴۰۰ میلیون دلاری زعفران قابلیت تبدیل به فرآوری چندین میلیارد دلاری را دارد، اگر همت مسئولان مان همچون تلاش کشاورزان مان در تولید باشد.
ایران ۱۲۰ هزار هکتار زیرکشت زعفران دارد.

نویسنده: نسرین فنایی
با همکاری: سیده سمیه سیادت جو