خاکی که هوای ریزش در سر دارد

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز آذربایجان شرقی این حادثه موجب ترس و وحشت مردم و تخلیه اضطراری 120 خانه شد. البته این موضوع، اتفاقی نیست که برای اولین بار بیفتد. شمال کلانشهر تبریز سالهاست با این ریزشها درگیر است.

وقوع حادثه جدید
ساعت 6.30 صبح بود که خبردار شدیم در منطقه باغمیشه تبریز کوه بزرگی ریزش کرده و سنگ و خاک بر سر جاده و خانه ها ریخته است.
تا به محل برسیم ، هوا روشن تر شده بود و جمعیت زیادی در محل حادثه بودند.تنها خبر خوب این بود که کسی آسیبی ندیده است. کسی آن وقت صبح در جاده نبوده و خدا رحم کرده که حجم ریزش به اندازه ای نبوده که وارد خانه ها شود و پشت در و دیوار و پنجره ها متوقف شده است.
اما همه می دانیم که قرار نیست همیشه چنین شانسی داشته باشیم! اینجا خانه ها تنها 8 متر با کوه فاصله دارند ...
دختر نوجوانی که در هوای سرد صبحگاهی بیرون خانه شان نشسته، رنگ به رخ ندارد. می گوید با صدای وحشتناکی از خواب پریدیم. از پنجره فقط گرد و خاک دیده می شد و جرات نکردیم باز کنیم. فکر می کردیم زلزله شده است.به سرعت لباس برداشتیم و از خانه فرار کردیم.
مرد میانسالی توضیح می دهد : هر روز می گویند این منطقه روی گسل تبریز است! آسایش نداریم . همیشه در ترس زندگی می کنیم که مبادا زلزله بیاید. ای کاش آن زمان از تعاونی مسکن اداره زمینهای این منطقه را نمی گرفتیم. اما خبر نداشتیم...

علت ریزش کوه
اسماعیلی زمین شناس سازمان زمین شناسی شمال غرب کشور می گوید : اینکه منطقه روی سامانه گسل تبریز است ، شکی نیست ولی این بار علت حادثه فعالیت گسل نبوده است و وضع توپوگرافی کوه و دستکاری هایی که شده عامل اصلی است. اگر دقت کنید شیب 90 درجه و گاهی حتی شیب منفی در امتداد کوه ایجاد کرده اند.
او ادامه می دهد : البته ترکیب کوه هم تعریف چندانی ندارد. مخلوطی از مارن و رس که از سست ترین نوع خاکهاست و تاب نگهداری ندارد . با کوچکترین تحریکی فرو می ریزد!
سوال می کنم : طبیعتا خاکی که این خانه ها یعنی برجها! روی آن بنا شده هم از همین جنس است ؟ اینجا مثلا یکی از محلات شمال شهر است.می گوید : بله. همان خاک است ...!!!

نیروی انتظامی تمامی واحدهای مسکونی روبروی کوه را تخلیه کرده است و مردم به پارکها یا منازل خویشاوندان رفته اند.
قرار است تا زمانی که محله امن نشده ، منازل تخلیه شده در برخی مهمان پذیرهای ادارات ساکن شوند . ماشین آلات خاکبرداری شهرداری مشغول ساماندهی منطقه هستند. چند تعمیرکار شرکت برق را می بینم که روی تیرهای انتقال برق در حال کارند. ظاهرا تیرها آسیب دیده و حتی سقوط کرده اند.باید برق منطقه مجددا وصل شود.

پیرمردی ما را به نزدیکی خانه ها هدایت می کند. می گوید : لوله آب هم ترکیده . منتظریم بیایند و مشکل را حل کنند. همچنان گرد و خاک دید ما را تار می کند. تکانهای کوچکی در بالای کوه هست و سنگ های کوچک با صداهای دلهره آوری فرو می ریزند ...
مدیرکل مدیریت بحران استانداری آذربایجان شرقی می گوید : خطر به هیچ وجه رفع نشده . منطقه باید تا اطلاع ثانوی خالی از سکنه باشد و تاکید می کند افرادی که نزدیک کوه مشغول کار هستند جانب احتیاط را رعایت کنند.

سریال ریزش کوههای شمال تبریز
در 10 سال گذشته سالی نبوده است که چند بار خبر حادثه ریزش و یا نشست خانه ها در شمال شهر تبریز منتشر نشده باشد.
همین چند وقت پیش تخته سنگ بزرگی در فاصله چند صد متری حادثه اخیر، از کوه به خیابان افتاده بود . چند ماه قبل هم در بزرگراه پاسداران ( شریان اصلی شمال شهر) بخشی از کوه عون بن علی ریزش کرده بود. وقتی به آرشیو گزارشها نگاه می کنم ، دهها مشکل ریز و درشت در این منطقه از شهر را مستند کرده ایم اما دریغ از عبرت مردم و دقت مسئولان.
انگار کسی نمی خواهد باور کند خاک مشکل دارد و نباید در آن ساخت و ساز شود . چرا که هر گوشه و کنارش ، برجهای بلندی در حال احداث است.
سراغ یکی از محل های قبلی حادثه سقوط سنگ می روم . خانم سالمندی می گوید : دقیقا یادم هست. ما روی صندلیهای پارک نشسته بودیم که ناگهان صدای مهیبی شنیدیم و درست روبرویمان سنگ عظیمی غلت می خورد و پایین می آمد.
انگار پاهایمان قفل شده بود.از ترس فریاد می زدیم و همه اهل محل از خانه ها بیرون ریختند.سنگ به طرز عجیبی وسط خیابان تکه تکه شد و اگر خودرو یا عابری بود حتما زیر آن له می شد.
یکی از همسایه ها تاکید می کند : اینها را که پخش نمی کنید؟ می پرسم چرا نکنیم؟ می گوید : قیمت و ارزش خانه هایمان پایین می آید . همین حالا هم خیلی ها که برای فروش گذاشته شده مشتری ندارد . ما چه گناهی داریم؟ آن موقع که خریدیم به ما نگفتند قرار است چنین مشکلاتی باشد.
اشاره می کند به تابلو مجتمع مسکونی .اینجا نزدیک به 500 واحد آپارتمان دارد!!!
به روبروی این مجتمع نگاه می کنم. دو برج 20 طبقه در حال احداث است.درست کنار هم و آن هم در بغل کوه.
کوهی از همان جنسی که گفتیم را تراشیده اند و در حال ساخت و ساز هستند. تابلویی هم با افتخار کنار طرحها نصب کرده اند . ابتدا تصمیم می گیرم سراغ پیمانکار بروم اما بعد فکر می کنم راه و شهرسازی و شهرداری هستند که مجوز داده اند. می روم دنبال پاسخ آنها.
خاطرم هست مدیرکل مدیریت بحران استان پیگیر نحوه آماده سازی و واگذاری این اراضی برای احداث شهرک بود.
از هنربر می پرسم آیا راه و شهرسازی لیست پیمانکاران اولیه باغمیشه را تحویل داده ؟ می گوید : فعلا نه .
کارشناس اداره کل راه و شهرسازی هم می گوید : مدیر کل باید مصاحبه کند . ما اجازه نداریم. ظاهرا اوهم در ماموریت است .

30 سال بلاتکلیفی یا رفع تکلیف!
کارشناسان تکتونیک اعلام کرده اند که کوه هوا زده شده و ریزش کرده است.افزایش بارشها هم تاثیر زیادی در این حادثه داشته است.
لابه لای پیگیریها متوجه می شوم فرماندار تبریز تشریح علت را خواستار شده است و چند روز دیگر جلسه ای تشکیل خواهد شد.
روز مقرر در جلسه حاضر می شوم. 2 نفر از پیمانکاران اصلی شهرک که از حدود 30 سال قبل با زمین شهری سابق و سپس مسکن و شهرسازی وقت قرارداد داشته اند در جلسه حاضر هستند.
یکی می گوید : حقیقتش مشکل اساسی در انتخاب منطقه است.ما همان اوایل که کار را شروع کردیم موقع خاکبرداری متوجه شدیم خاک مشکلاتی دارد. به مدیران منتقل کردیم و سعی می شد با روشهایی این مسائل را برطرف کنیم!!! حتی گفته شد که تنها برای ساخت یک طبقه مجوز بدهند اما بعدها تا 50 طبقه هم ساخته شده!
دیگری هم توضیح می دهد : وقتی شهرک احداث می شد ، شرایط به گونه ای دیگر بود . مشاور طرح هم آن موقع ها تعریفی نداشت . کارها به صورت سخت افزاری پیش می رفت .
به گفته وی وقتی زمان قرارداد تمام شده ، دستگاهی به آنها تکلیف نکرده که تکلیف کوههای مانده در وسط شهرک را معلوم کنند . همه چیزرا همان طور نیمه کاره تحویل داده و رفته اند!
سلطانی مدیرکل راه و شهرسازی در توضیح این مشکلات می گوید : به هر حال آن موقع تصمیم چنین بوده است .
هر چند تنها این اداره نبوده و کمیسیون ماده 5 اراضی را برای احداث شهرک مصوب کرده است!
فرماندار گوشزد می کند که دبیر این کمیسیون دستگاه اجرایی شماست. بنابراین نقش مهمی در تصمیمات داشته است.
سلطانی ادامه می دهد : شهر تبریز اساسا روی گسل بنا شده و محله ای نیست که کاملا از خطر ایمن باشد . همه جا درصدی از آسیب محتمل است!!! هر چند این شهرک هم از سال 79 به شهرداری تحویل داده شده است و ای کاش تحویل نمی گرفتند.
حالا اینکه در بقیه نقاط شهر تبریز حتی اگر با خطر گسل و زلزله هم مواجه باشند ، لااقل کوهی هم ندارند که قبل از زلزله بر سرشان بریزد.
سراغ شهردار منطقه 5 تبریز می روم. نساج می گوید : شهرداری شهرک تحویل گرفته ، کوه تحویل نگرفته است. این کوه ها مسکونی نیست و ارتباطی به وظایف ما ندارد!!!
او معتقد است منابع طبیعی یا راه و شهرسازی باید فکری به حال این کوهها بکنند...
این وسط اما سوال من بی جواب است که همین کوهها را وقتی می تراشند و برج می سازند ، از کجا مجوز می گیرند؟
پاسخ البته چند لحظه بعد یادم می آید . همان که عزتی معاون معماری و شهرسازی شهرداری تبریز در سال 90 به من گفت. وقتی این زمینها را برای واگذاری به شهرداری داده اند ، ما هم راهی جز صدور مجوز ساخت و ساز نداریم!
البته این که روی چه حسابی صدور مجوزی که قرار بود برای واحدهای یک طبقه باشد در طول سالها به برجهای چند ده طبقه تبدیل شده ، معلوم نیست ...
همه ما را به مدیران قبلی ارجاع می دهند . آنها هم که قابل دسترس نیستند. باشند هم پاسخ قابلی نمی دهند. واقعیت این است که مطالعات و نقشه های زمین شناسی همیشه در احداث و توسعه این شهرک نادیده گفته شده است.
عجیب اینکه همین حالا هم مدیرکل راه و شهرسازی معتقد است: زمین شناسان در امور اجرایی وارد نیستند و نظراتشان کاربردی نیست.متخصصان سازه و عمران می دانند چگونه برای مشکلات خاک منطقه راهکار بدهند!
نمی دانم چرا این راهکارها راه به جایی نمی برند؟
نظر رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان را جویا می شوم. طوماری می گوید : تنها باغمیشه نیست . شهرک ولی امر هم با چنین مسائلی درگیر است . برخی مناطق موقع احداث این شهرکها با خاک دستی پر شده!!!

تجارب تلخ سکونت در شمال شهر
مجموعه ای از چندین مصاحبه در سالهای مختلف با اهالی منطقه شمال تبریز دارم ; یکی آب در پی خانه اش رفته و نشست کرده . مجبور شده دوباره بکوبد و از نو بسازد. از هر اداره ای هم شکایت کرده به نتیجه نرسیده است.
دیگری می گوید : در بلوکی که ساکن هستیم همیشه مشکل ترک خوردگی و نشست هست.کارشناسان تایید کرده اند. حمام ها به طبقات پایین تر از خود نشتی دارند!
یک مجتمع مسکونی هم که قبل از پایان احداث به کل غیر قابل سکونت شده بود و مردمی که با هزاران امید خانه خریده بودند ، همچنان مستاجرو یا سر بار این و آن بودند.
یادم هست مردی از پی ساختمان با دستش خاک را در آورد و نشانمان داد . کاملا خیس بود . خاکی شل و بی قوام که میگفت کارشناس قضایی آمده و گفته که بدترین نوع برای ساخت و ساز است!

همچنان درگیر گزارش هستم که خبر می رسد در بزرگراه پاسداران ریزش کوه اتفاق افتاده است .
بلافاصله اعلام می شود عملیات عمرانی برای رفع خطر در جریان بوده و هنگام اجرای خاک برداری از بالای کوه ، ریزش اتفاق افتاده .
با خوش زارع ، کارشناس سازمان زمین شناسی راهی منطقه می شویم . توضیح می دهد مناطق حادثه خیز به ویژه در بزرگراه که هر ساعت محل تردد هزاران خودرو می باشد ، مدتهاست شناسایی شده و به مدیریت بحران استان و تمامی نهادهای مرتبط اعلام شده است.
ظاهر قضیه نشان می دهد این بار علاج واقعه قبل از وقوع شده و به دستور ویژه فرماندار عملیات رفع خطر به جریان افتاده است.
آن طور که خوش زارع نشان می دهد احداث این بزرگراه هم سرنوشتی مشابه شهرک باغمیشه دارد. نه تنها در منطقه گسل و حتی رانش است بلکه طبقات مارن در زیر لایه های ماسه سنگی با هر بارش ، خطر تورم و سقوط تخته سنگ از کوه را چند برابر می کنند.

جان و مال در خطر وطمع در دل
اغلب کسانی که در این محلات سکونت دارند ، خود را بالانشین شهر می دانند . حالا به هر قیمتی. حاضرند هر خطری را به جان بخرند ولی قیمت ملکشان پایین نیاید!
سودجویان و دلالان هم که از فرصت بهره می گیرند و در کمال تعجب قیمت زمین و منازل نوساخت هر روز در منطقه بیشتر می شود. بساز بفروشان به مردم می گویند که روشهای بهتری به کار بسته اند تا مشکلی در سازه نباشد!!!
اما آن عده از ساکنان قبلی که درصدد نقل مکان هستند ، ادعا دارند کسی خریدار ملکشان نیست تا بتوانند در مناطق دیگر شهر ساکن شوند.
راهی آدرس یک مجتمع 5 طبقه می شوم که بر حسب اتفاق فاصله چندانی با محل حادثه اخیر ریزش کوه ندارد .
سال 95 بود که این مجتمع نشست کرده و پارکینگ آن کاملا در اثر فشار طبقات بالا مدفون شده بود.
3 پلاک نزدیک این واحد مسکونی هم تحت تاثیر قرار گرفته و ساختمانشان کج شده بود . بازار شکایت بازی داغ بود و یکی می گفت مقصر شرکت آب و فاضلاب است که لوله ترکیده و در پی ساختمان رفته یکی می گفت نمونه برداری خاک در موقع احداث انجام نشده . اما تنها مورد معلوم ماجرا ، غیرقابل سکونت شدن مجتمع بود.
حالا اما در کمال تعجب می بینم که همان ساختمان تبدیل به هتل آپارتمان شده است! حتی ترکهای عمیقی که در دیوارهای خانه های همسایه بود به شکل عجیبی مرمت شده که البته برای ما که محل ترکها را دیده ایم ، تابلو هست!

وارد هتل آپارتمان می شوم . مرد جوانی پشت میز پذیرش است . می گویم چه خبر از اوضاع محله؟ می گوید : همان خیابان بالایی که کوه ریزش کرده بود ، چند خانواده را به اینجا فرستادند تا چند شب اقامت کنند . البته آنها هم یک شب بیشتر نماندند .(پناه بر خدا !!! مردم از چاله به چاه افتاده بودند)
می پرسم چند وقت است اینجا هتل شده ؟ مشکوک می شود . می گوید من اجازه ندارم مصاحبه کنم .
از معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی پیگیر می شوم تا بدانیم چگونه ممکن است خانه ای که قرار بر تخلیه اش بود حالا هتل می شود؟
حمزه زاده می گوید در دوره مدیریت بنده نبوده است چرا که چند ماهی است آمده ام و آدرسی که می گویید هم نمیشناسم. اما یقین بدانید که از شهرداری در مورد سازه استعلام شده و با جواب مثبت آنها مجوز صادر کرده اند!
حالا دیگر مطمئن هستیم که نه تنها اراده ای برای توقف ساخت و ساز در این منطقه وجود ندارد بلکه با پوشاندن معایب و مخفی کردن خطرات ، برخی مردم ناآگاه را به زندگی در این محلات تشویق می کنند.

وضعیت منطقه مسکونی در محل حادثه
شهین باهر شهردار تبریز می گوید : 3 میلیارد تومان برای بی خطر کردن محدوده مورد نظر در محل وقوع حادثه ریزش کوه یعنی خیابان شهید ولی پور مورد نیاز است که ما 50 درصد آن را تامین کرده ایم. مابقی از منابع استانی تامین خواهد شد. هم اکنون پیمانکار طرح مشغول کار است.
با پیمانکار در بالای کوه قرار مصاحبه داریم. جایی که چندین لودر و بیل مکانیکی و کمپرسی مشغول خاکبرداری و حمل آنها هستند. امیرزاده می گوید : اجرای این کار هزینه بر است و زمان زیادی می خواهد. ما درطول 2 هفته تنها 10 درصد عملیات را انجام داده ایم.
ظاهرا در این مدت مشکل قطعی آب هم حل شده . زیر پایم یک لوله انتقال آب است که از وسط پاره سنگها کشیده اند تا آب منازل وصل شود! حالا موقع سرما و یخبندان چه خواهد شد ، بماند.
نزدیک ظهر شده و در کمال تعجب بچه های زیادی هستند که از سرویس پیاده می شوند. نزدیک مادری می روم و می پرسم هنوز که اعلام نکرده اند رفع خطر شده.چطور برگشته اید؟ می گوید : چاره ای نداریم. بچه ها ثبت نام شده اند. سرویس مدرسه مسیر مشخص دارد. تازه خانه و زندگی ام را تا کی رها کنم؟ در اماکن اقامتی یا خانه نزدیکان مگر چقدر می شود زندگی کرد؟

زنگ ریزش به صدا در آمده
ریزش کوه هر لحظه محتمل است. پله هایی در آن ایجاد شده تا مانع از سقوط سنگهای بزرگ شود.
دیوارهای بتنی مقابل کوه نصب شده تا محدوده مسکونی تا حد امکان در امان باشد.اما چند تا از این بلوکها در اثر فشار ریزش جدید شکسته و افتاده است!!!
بر اساس تحقیقات انجام شده ، خیابان نیروی هوایی ، چسبیده به همین خیابان محل حادثه نیز در معرض ریزش کوه است.
یکی از بنرهایی که برای اعلان خطر در محله بود ، در اثر باد و باران کنده شده و دیده نمی شود. اینجا خطر زود فراموش می شود.
بچه ها بی خبر از ماجرا ، پای کوه سرگرم خاک بازی هستند و من دقیقا نمی دانم چرا هیچ کس نمی خواهد باور کند این کوه ها بدجور هوای ریزش دارند؟
می گویند حادثه خبر نمی کند. اما در شهر ما سالهاست خبر می کند اما انگار نمی شنوند ، نمی بینند و شاید هم نمی خواهند که بدانند . اگر تا امروز خسارت حادثه ها فقط مالی بوده ، آیا ضمانتی هست که بعدها هم تلفات جانی وجود نداشته باشد ؟!

گزارش مکتوب : مهین انتظار