تاثیر روابط روابط ترکیه و روسیه بر تحولات سوریه
روسيه با توجه به روابط گسترده خود با ترکيه مي تواند آنکارا را براي رفع نگراني هاي خود به اجراي قرارداد آدانا و همکاري با دولت سوريه تشويق کند.
ترکیه و روسیه از دوران شوروی در بخش انرژی همکاری گسترده ای را آغاز کردند. در دهه نود میلادی و بعد از فروپاشی شوروی همکاری اقتصادی بین دو کشور ابعاد جدیدی را پیدا کرد. در اوایل 2000 میلادی روابط نزدیک رجب طیب اردوغان با ولادیمیر پوتین به گسترش روابط و همکاری همه جانبه تری تبدیل شد. در سال 2010 میلادی شورای عالی همکاری راهبردی بین آنکارا و مسکو امضاء شد. هشتمین اجلاس شورای عالی همکاری راهبردی در 8 آوریل 2019 در مسکو برگزار شد.
مداخله نظامی روسیه در سوریه برای حمایت از بشار اسد ، نقشه های ترکیه متحد آمریکا و غرب در سوریه را برهم زد. سرنگونی هواپیمای نظامی سوخوی ۲۴ روسیه توسط ترکیه ۲۴ نوامبر ۲۰۱۵ برابر با ۳ آذر 1394 ۹۴در نزدیکی مرزِ سوریه با ترکیه روابط دو کشور را متشنج کرد. رجب طیب اردوغان و احمد داود اوغلو بر سر صدوردستور سرنگونی هواپیمای روسیه به رقابت پرداختند. اردوغان از ناتو و آمریکا درخواست کرد که در مقابل روسیه از ترکیه حمایت کنند. اما ناتو درخواست ترکیه را نپذیرفت.
در پی ساقط شدن جنگنده روسیه ، مسکو تحریمهای سنگین یک جانبهای را علیه ترکیه اعلام و واردات از ترکیه نظیرمحصولات کشاورزی و خوراکی را متوقف کرد. صدور گاز روسیه به ترکیه که آنکارا بیش از 50 درصد وابسته به روسیه است با مشکل مواجه شد. روسیه برنامه تورهای گردشگری به ترکیه را نیز لغو کرد. اما عذر خواهی اردوغان از پوتین باعث شد که در نیمه دوم سال 2016 روابط اقتصادی، تجاری و گردشگری بین دو کشور بار دیگر رونق بگیرد. علاوه بر آن قرارداد ”جریان ترک گاز طبیعی“ و قرارداد احداث نیروگاه هسته ای روسیه در ترکیه امضاء شد.
در سال 2017 میلادی 4.7 میلیون روس و در سال 2018 میلادی 5.9 میلیون روس به ترکیه سفر کردند. حجم صادرات ترکیه به روسیه در سال 2017 میلادی 2.735 میلیارد دلار و حجم واردات ترکیه از روسیه 19.514 میلیارد دلار است. حجم صادرات ترکیه به روسیه در سال 2018 میلادی 3.401 میلیارد دلار و حجم واردات ترکیه از روسیه 22.306 میلیارد دلار است.
در روسیه 1500 شرکت ترکیه با سرمایه گذاری 10 میلیارد دلار فعالیت می کنند. شرکتهای پیمانکاری ترکیه در روسیه 2000 طرح به مبلغ 60 میلیارد دلار را اجراء کرده اند. شرکتهای روسیه نیز در ترکیه فعال هستند. روسیه در طرح احداث نیروهاه هسته ای واقع در منطقه آق قویو مرسین ترکیه تاکنون 10 میلیارد دلار سرمایه گذاری کرده است. بودجه تعیین شده برای احداث نیروگاه هسته ای بیش از بیست میلیارد دلار است. از نظر ترکیه و روسیه طرح ”جریان ترک گاز طبیعی“ و قرارداد احداث نیروگاه هسته ای از اهمیت راهبردی برخوردار است.
ترکیه سیاستهای روسیه در شبه جزیره کریمه، اوکراین، گرجستان را تایید نمی کند و با مسکو اختلاف نظر دارد. اما درباره پیشگیری استقرار دائمی کشتی های جنگی آمریکا و ناتو به دریای سیاه مسکو و آنکارا به توافق دست یافته اند. البته اردوغان هنگام آغاز تنش با روسیه گفته بود که آمریکا و ناتو باید در دریای سیاه مستقر شده و دریای سیاه را از انحصار ناوگان دریایی روسیه نجات دهند. ترکیه با حفظ موقعیت خود در ناتو و ادامه همکاری با آمریکا، تلاش می کند که در طرح ” سازمان همکاری منطقه اوراسیا“ نیز شرکت کند.
همکاری تجاری و اقتصادی ترکیه با روسیه، در روند ایفاء نقش این دو کشور در بحران سوریه و حل آن نقش اساسی دارد. ترکیه در عملیات سپر فرات و شاخه زیتون موافقت روسیه را بدست آورد. زیرا بدون مجوز روسیه نمی توانست وارد حریم هوایی شمال سوریه در غرب فرات شود و یا نیروی زمینی خود را وارد این مناطق کند. ترکیه برای اجرای طرح عملیات چشمه های صلح با آمریکا قرارداد 13 ماده ای را امضاء کرد. اردوغان رئیس جمهور ترکیه 30 مهر برای مذاکره با پوتین رئیس جمهور روسیه درباره تعیین سرنوشت مناطق عین العرب/ کوبانی واقع در بین تل ابیض تا جرابلس؛ منطقه بین راس العین تا مرزهای شمال عراق متشکل از حسکه، قمیشلی، جزیره و مالکیه واقع در شرق فرات ؛ منطقه منبج واقع در غرب فرات و پاکسازی این مناطق از نیروهای شبه نظامی یگانهای مدافع خلق و نیروهای دموکراتیک سوری به سوچی روسیه سفر کرد. طبق توافق ترکیه و آمریکا نیروهای شبه نظامی یگانهای مدافع خلق و نیروهای دموکراتیک سوری باید زیر اتوبان M4 منتقل شوند. بعد از اعلام خروج بخشی از نیروهای نظامی آمریکا در شمال شرق و شرق سوریه ، نیروهای نظامی ارتش سوریه به فرماندهی بشار اسد رئیس جمهور سوریه به منطقه منبج، عین العرب، رقه، عین عیسی ، حسکه، قمیشلی وارد شدند. در نتیجه جبهه ای برای پیشگیری از اتصال منطقه جرابلس به عین العرب؛ اتصال راس العین به قمیشلی توسط ارتش ترکیه و گروه تروریستی جیش الوطنی بوجود آمد. علاوه بر آن پیشروی ارتش ترکیه و جیش الوطنی به مناطق جنوبی تر نیز متوقف شد. البته اردوغان تهدید کرده است که اگر ارتش سوریه با یگانهای مدافع خلق متحد شود و در مناطق مرزی سوریه با ترکیه مستقر گردد، با مقابله ارتش ترکیه و جیش الوطنی روبرو خواهد شد. اردوغان اعلام کرده است که با پوتین درباره عقب نشینی ”پ ک ک نیروهای دموکراتیک سوری و یگانهای مدافع خلق PKK/YPG “ از مناطق تحت کنترل ارتش سوریه تحت امر بشار اسد گفتگو خواهد کرد. اگر آمریکا و روسیه درخواست ترکیه را اجرا نکنند در آخر وقت روز 30 مهر بار دیگر عملیات چشمه های صلح را آغاز خواهد کرد و در مناطق امن تحت کنترل ارتش ترکیه و جیش الوطنی دو میلیون نفر از آوارگان سوریه را مستقر خواهد کرد. اردوغان اعلام کرده است که در این مناطق 12 پایگاه نظامی نظارتی و امنیتی ایجاد خواهد کرد. اما روسیه تاکید کرده است که باید قرارداد آدانا و قرارداد 21 دسامبر 2010 میلادی که مکمل قرارداد آدانا در راستای گسترش همکاری دولت ترکیه و سوریه برای مبارزه با تروریسم است، اجرا شود و ارتش های دو کشور به مناطق مرزی باز گردند.
در صورت اجرای طرح روسیه که مورد حمایت جمهوری اسلامی ایران نیز هست، ترکیه باید مناطق عملیات سپر فرات و عفرین را نیز به ارتش سوریه واگذار و عقب نشینی کند و مسئله ادلب نیز حل و فصل شود.
---------------------------------------
سيد علي قائم مقامي