گرهی که گره اشتغال را باز می کند

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز سمنان ، فرش دستباف یکی از صنایع دستی ارز آور استان سمنان است و سالانه 24 هزار متر مربع فرش در این استان بافته می شود.
تاریخچه بافت فرش در استان سمنان به دوران ساسانیان باز می گردد و نخستین فرش های این منطقه در مهدیشهر و با هنر عشایر ایل سنگسر بافته می شد.
عشایر سنگسری ،دست بافته هایی از رسته گلیم‌ داشتند که هنوز هم تولید می‌شود.
چپ متقارن بودن گره، وجود طرح‌های خشتی، شکارگاه، لچک ترنج، گلدانی و گل ومرغ و وجود رنگ‌های لاکی و سرمه‌ای در فرش‌ها از ویژگی‌های فرش استان سمنان است.
 
هنری در کارگاه های خانگی و مجتمع های قالیبافی
با هنر سر پنجه بافندگان ، فرش در خانه ها ، کارگاه ها و مجتمع های قالیبافی استان سمنان تولید می شود.
رئیس سازمان صنعت ، معدن و تجارت استان سمنان می گوید : در این استان 26 شرکت تعاونی در حوزه فرش دستباف فعال است که از این تعداد 20شرکت تعاونی فرش دستباف شهری و 6 تعاونی روستایی است که زیر نظر 2 اتحادیه فعالیت می کنند.
به گفته بهروز اسودی ، فرش بافی ، هنر بیش از 10 هزار فعال در استان سمنان است که با کار در هشت مجتمع قالیبافی  و 90 کارگاه ، نان حلال را به سر سفره های خود می آورند.
تاریخ بافت فرش به شیوه نوین در استان سمنان به میانه قرن 13 هجری شمسی می رسد و هم اکنون در سرخه، سمنان، شهمیرزاد،شاهرود، دامغان و مناطقی نظیر خارتوران و طرود، فرش بافته می شود.

 
تلفیق طبیعت و هنر ؛ خالق فرش ماندگار
با اینکه امروز رنگرزی چله و پود فرش به صورت صنعتی انجام می شود ولی همچنان در سمنان ، رنگرزی های طبیعی ، ویژگی منحصر به فرد فرش های این استان است.
الهه الهیاری کارشناس فرش با اشاره به تنوع آب و هوایی و جغرافیایی در استان و وجود گونه های مختلف گیاهی و درختی در آن گفت: استفاده از موادی نظیر"روناس "و "پوست گردو" برای رنگرزی فرش ، سبب تنوع رنگی در فرش های سمنان شده و هم اکنون رنگ بندی غالب بر زمینه قالی سمنان، رنگ لاکی، سرمه ای و اخیرا کرم روشن است.
وی می افزاید : رج شمار فرش تولیدی در سمنان از 25 تا 60 رج و در دست بافته های شرکتی تا 75 رج است ، همچنین گره این نوع فرش ها اکثرا ترکی باف است که از جمله گره های بازار پسند است.
به گفته وی ،  خامه پشمی و کرک ، مواد اولیه فرش و پنبه ، جنس چله و پود فرش های تولید شده در سمنان است و در بافت برخی فرش ها هم  از ابریشم در رج شمارهای بالا استفاده می شود.
ذرع و نیم، ذرع و چارک، تابلو فرش ، قالیچه ،شش متری،9 متری و 12 متری از رایج ترین اندازه های بافت فرش در این استان هستند.
 
بافت فرش های عتیقه در استان سمنان 

اگر به تقویم بازرگانی خارجی در سال 1372 نگاهی بیندازیم ، یکی از دستاوردهای مهم ایران در این سال ، کسب عنوان بهترین تولید کننده فرش دستباف جهان است.
مقامی که در نمایشگاه بین المللی فرش دستباف جهان در آلمان ، فرش بافته شده در مهدیشهر از آن کشورمان کرد .
مشخصه اصلی فرش دستباف عشایر ایل سنگسر مهدیشهر ، تولید مواد اولیه آن در داخل منطقه است.
به علت پرورش و نگهداری گوسفندان نژاد سنگسری در این منطقه ، فرش دستباف در رنگ پشم ، تنوع و تولید" فرش خود رنگ " در این شهرستان اهمیت ویژه ای دارد .
آقای مرادعلیان که از کارشناسان فرش است درباره این نوع فرش می گوید: خود رنگ ، فرشی است که در بافت آن از پشم رنگ نشده گوسفند استفاده می شود و در مقایسه با فرش های " دست رنگ " که با رنگ های طبیعی نظیر انار ، گردو و روناس رنگ شده اند ، ارزش و قیمت بیشتری در بازارهای جهانی و داخلی دارد .
قالی خودرنگ در سایر شهرهای ایران سه تا چهار رنگ دارد در حالی که فرش خود رنگ مهدیشهری بین هفت تا 10 رنگ تشکیل شده است.
این کارشناس فرش می افزاید : فرش های خود رنگ به قیمت کالای عتیقه خرید و فروش شده و فقط به صورت سفارشی بافته و بر حسب اندازه ، طرح ، نقشه و تعداد رنگ های فرش  قیمت گذاری می شود.
بافندگان فرش در مهدیشهر سال هاست به بافت فرش های قطع کوچک ( یک و سه متر ) ، ذرع و نیم( یک و نیم متر در یک متر و 60 سانتیمتر ) ، تابلو فرش و پشتی روی آورده اند .

 

بافت فرش آهنین در مهدیشهر
آنچه فرش مهدیشهر را در ایران و جهان سرآمد کرده نوع بافت آن است که در بازارهای جهانی به آن " فرش آهنین " می گویند .
بافنده مهدیشهری برای بافت این فرش ، از نوعی قلاب خاص به نام " قلاب تبریز "و گره ای ویژه به نام "گره ترکی " استفاده می کند.
گره ترکی به این صورت زده می شود که بافنده با قلاب ، نخ عقب را می گیرد و دوباره از وسط نخ دوم را گرفته و آن را گره می زند .
آقای کسائیان ، از کارشناسان فرش ، مزیت این گره را، دیرتر باز شدن ، جفت شدن گره ها در کنار هم ، بافت مستحکم فرش و افزایش عمر آن بیان می کند و می گوید: فرش های قم و اصفهان گره " فارسی بافت"  با کارد دارند و در مقایسه با فرش مهدیشهر که گره ترکی با قلاب دارد ، لَخت تر هستند .
وی با بیان اینکه بافت مستحکم فرش مهدیشهر مزیت صادراتی این دست بافته محسوب می شود، می افزاید: قیمت فرش مهدیشهر در بازارهای جهانی ، متری 150 هزار تومان گران تر از سایر فرش های کشور محاسبه می شود و تاجران اروپایی و آسیای دور ، بویژه کشور ژاپن به فرش مهدیشهر لقب " فرش آهنین " داده اند.

هنر ارز آور در استانی بدون پایانه صادراتی
بیش از 80 درصد از تولیدات فرش دستباف در استان  سمنان صادراتی است ، این در حالیست که در این استان پایانه صادراتی برای فرش دستباف وجود ندارد .
بهروز اسودی رئیس سازمان صنعت ، معدن و تجارت استان سمنان می گوید : به دلیل فعال نبودن پایانه صادراتی فرش در این استان ، صادرات فرش از طریق استان های هم جوار انجام می شود .

نبود پایانه صادراتی ، دلالی فرش در این استان را افزایش داده و بافندگان فرش معتقدند در مسیر رساندن فرش از کارگاه ها به آن سوی مرزها ، قیمت ها چند برابر می شود و بیشترین سود نصیب دلال است.

سعید مائدی از کارشناسان فرش با بیان اینکه دلال ها بهترین فرش ها را از بافنده می خرند گفت: بافنده بخاطر رشایط اقتصادی مجبور است مواد اولیه را قسطی تهیه کند و برای بافت فرش حدود 6 میلیون هزینه می کند، اما همان فرش را 14 تا 18 میلیون تومان می فروشد که همان مقداری است که هزینه کرده و سودی برای او ندارد چون بازار فروش مناسبی برای فرش وجود ندارد، از طرف دیگر دلالی که این فرش را خریده آن را به بیش از دو یا سه برابر می فروشد و سود اصلی نصیب اوست .

بافندگان فرش ، افزایش قیمت مواد اولیه ، کمبود سرمایه و اختصاص نیافتن تسهیلات کم بهره را نیز از مشکلات عدیده این صنعت ارز آور بیان می کنند.
بر اساس اعلام سایت فرش آموز ، مرجع فرش و تابلو فرش دست باف ایران ، قیمت معمول در بازار براساس هر گره تعیین میشود که بر اساس ابعاد فرش و تابلو فرش متغییر است.
بر این اساس ، قیمت هر گره برای بافت فرش و تابلوفرش با نقشه های کامپیوتری و سنتی به این شرح تعیین می شود:
* تا ۳۰۰ گره با تعداد رنگ تا حداکثر ۱۰۰ رنگ ، قیمت هر گره ۲۵ ریال
* تا ۵۰۰ گره با تعداد رنگ حداکثر ۱۱۰ رنگ ،  قیمت هر گره ۳۰ ریال
* تا ۷۰۰ گره با تعداد رنگ حداکثر ۱۲۰ رنگ ، قیمت هر گره ۳۵ ریال
* تا ۸۰۰ گره با تعداد رنگ حداکثر تا ۱۲۰ رنگ ، قیمت هر گره ۴۰ ریال
* تا ۱۰۵۰ گره با تعداد حداکثر ۱۵۰ رنگ ، قیمت هر گره ۵۰ ریال
فرش های بزرگتر از ذرع و نیم یعنی ۳ متری و ابعاد بزرگتر ۶۰ تا ۱۲۰ریال برای هر گره محاسبه میشود
شاید در نظر اول این ارقام دستمزد مناسب به نظر برسد ولی اگر بدانیم بافت یک متر فرش با قلاب و گره ترکی حدود سه ماه به طول می انجامد ، موضوع طور دیگری جلوه کند
خانم عزیزپور یکی از بافندگان فعال فرش در مهدیشهر است که می گوید : دستمزد اندک بافندگان فرش ، انگیزه های بافت را از بین برده است .
وی می گوید : مزد بافنده بر اساس نقشه فرش و جنس پود و چله تعیین می شود ولی دستمزدهای کنونی در کنار کمبود و گرانی مواد اولیه جوابگوی نیاز بافندگان نیست. 
 
اولویت ؛ بازاریابی و احیای فرش بافی
در کنار همه مشکلات و دغدغه های بافندگان فرش  رییس اتحادیه کشوری فرش دستباف بر لزوم توجه به تبلیغات، بازاریابی مناسب و معرفی ماهیت فرش دستباف ایرانی بخصوص فرش عشایری تاکید دارد.
محمدعلی زرینه کفش می گوید : هدف قرار دادن صادرات نباید ما را از ضرورت تولید فرش مرغوب غافل کند و باید با توجه به فرآمین رهبری درباره تولید صادرات‌گرا، ما هم باید برای رسیدن به اهداف صادراتی در عرصه فرش تولید خوب و صادرات گرا داشته باشیم.
زرینه‌کفش افزود:  فرش ایرانی به 50 کشور صادر می شود و در ۱۲ سال گذشته فروش داخلی فرش دستباف حدود ۵ برابر افزایش داشته ، این موضوع لزوم راه اندازی مرکز مشاوره‌ای برای بافندگان را جدی تر می کند تا بافندگان در آن آموزش ببینند که چه طرح و نقشی روی فرش ، مشتری بیشتری دارد.
راه اندازی این مرکز مشاوره در استان سمنان هم ضروری به نظر می رسد ، جایی که می تواند گره مشکل اشتغال را با گره فرش باز کند و عایدی هنر دست و چشم را به جیب بافندگان هنرمند سرازیر کند.