تشکیل کارگروهی برای رصد مستمر تغییر و تحولات فرهنگی کشور

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما به نقل از مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی در ابتدای این جلسه آقای آقاسی، دبیر ستاد فرهنگ گفت: در این جلسه با دعوت از مؤسسات دارای سابقه فعالیت در حوزه پیمایش‌های اجتماعی درصدد هستیم تا با استفاده از تجارب آنان، چگونگی بهره‌گیری از پیمایش‌ها و روش تعیین شاخص‌های فرهنگی را مورد توجه قرار دهیم.
وی ادامه داد: تشکیل کارگروهی برای رصد مستمر تغییر و تحولات فرهنگی کشور جزو برنامه‌های آتی شوراست که امیدواریم از قابلیت‌های نهاد‌های مربوطه در این کارگروه استفاده کنیم.
آقای سعید رضا عاملی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی هم در این جلسه با تسلیت و تعزیت ایام سوگواری حضرت اباعبدالله الحسین (ع) خاطرنشان کرد: در درجه اول فلسفه مطالعات اجتماعی فهم و اثرگذاری اجتماعی است و اینکه صرفاً نتایج مطالعه‌ای منتشر شود که در قفسه‌های سازمان باقی بماند، هدف تحقیق را تأمین نمی‌کند.
وی با اشاره به‌ضرورت توجه به نیاز‌های مردمی در مطالعات اجتماعی افزود: جمهوری اسلامی دارای دو رکن اساسی است که رکن اول آن همان اسلامیت نظام و به معنای توجه به ارزش‌ها و جهان‌بینی‌های اسلامی است و رکن دوم آن جمهوریت است که به معنای توجه بر مردم و تمرکز بر روی تحقق خواسته‌های مردمی و تأمین عدالت اجتماعی نسبت به مردم است.
عاملی خاطرنشان کرد: در مطالعات اجتماعی باید هر دو جنبه جمهوریت و اسلامیت را مورد توجه قرار دهیم.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: سؤال اساسی که در زمینه مطالعات اجتماعی بایستی مورد توجه قرار گیرد این است که شاخص‌های مطالعات فرهنگی اجتماعی ما بر چه مبنایی تدوین می‌شود؟ و آیا در مطالعات فرهنگی اجتماعی نگاه مطلوبی وجود دارد که مطابق با آن بتوان شاخص‌های لازم برای دسترسی به آن هدف مطلوب را تدوین کرد؟
وی با اشاره به تأکیدات مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) پیرامون تحقق تمدن نوین اسلامی خاطرنشان کرد: ایشان به‌عنوان رهبر الهی و راهبردی نظام اسلامی که به ترسیم راهبرد علم و فرهنگ در جامعه اسلامی پرداخته‌اند افق پیش رو را دستیابی به تمدن نوین اسلامی دانسته‌اند که در این زمینه بایستی شاخص‌های دستیابی به این هدف مطلوب احصاء شوند.
"سؤال اساسی که در زمینه مطالعات اجتماعی بایستی مورد توجه قرار گیرد این است که شاخص‌های مطالعات فرهنگی اجتماعی ما بر چه مبنایی تدوین می‌شود؟ و آیا در مطالعات فرهنگی اجتماعی نگاه مطلوبی وجود دارد که مطابق با آن بتوان شاخص‌های لازم برای دسترسی به آن هدف مطلوب را تدوین کرد؟ "
عاملی ادامه داد: رهبر معظم انقلاب اسلامی همچنین در بیان سیر تطور تمدن ایرانی- اسلامی این‌چنین تبیین کرده‌اند که پس از تحقق انقلاب اسلامی و ایجاد نظام اسلامی در کشور باید به دنبال دولت اسلامی و سپس استقرار جامعه اسلامی باشیم تا بتوان به مقاصد تمدن نوین اسلامی در کشور دست پیدا کرد که همه این‌ها نیازمند ترسیم شاخص‌های مدون است.
استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران گفت: مطالعات فرهنگی اجتماعی به فراخور توجه به تغییرات اجتماعی از نوعی پویایی برخوردار است که ازاین‌رو مطالعات اجتماعی نمی‌تواند همواره با شاخص‌های ثابتی تدوین شود بلکه در مواجهه با مسائل جدید شاخص‌ها و سنجه‌های اجتماعی نیز تغییر می‌کنند.
وی افزود: گوگل در حال مطالعه افراد و جامعه در هرلحظه است و داده‌های خود را از طریق مطالعات رصدی در بستر داده‌های شبکه‌ای به دست می‌آورد.
دکتر عاملی ادامه داد: باید با تمرکز بر رویکرد شبکه‌ای و با توجه به امکانات بستر اینترنت به‌عنوان فضای دوم، داده‌های خود را بیشتر به واقعیت نزدیک کنیم.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی تأکید کرد: ما در سطحی از فرهنگ تمدنی خود دارای نوعی مطلوبیت‌گرایی هستیم و تحقق این مطلوبیت‌گرایی بایستی با درک عمیقی از واقعیت پیرامونی همراه باشد و از این رو پایش وضع فرهنگی کشور بایستی مرتبط با نیاز‌ها و انتظارات واقعی مردم باشد.
عاملی با اشاره به تنوع روش‌های مطالعه بستر‌های فرهنگی اجتماعی گفت: اگرچه آمار پایه برای بسیاری از برنامه‌های توسعه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی-اجتماعی کشور دارای اهمیت بالایی است، اما فراتر از مطالعات کمی به داده‌های کیفی نیز در زمینه مطالعات اجتماعی نیاز داریم.
وی افزود: کمیت‌گرایی در مطالعات فرهنگی به این معنا که به وضعیت فرهنگی‌مان فقط یک عدد ساده دهیم کافی نیست و ما را با مشکلات مواجه خواهد کرد. " اگرچه آمار پایه برای بسیاری از برنامه‌های توسعه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی-اجتماعی کشور دارای اهمیت بالایی است، اما فراتر از مطالعات کمی به داده‌های کیفی نیز در زمینه مطالعات اجتماعی نیاز داریم. "
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره بر لزوم تدوین مطالعات کیفی در کنار دستیابی به داده‌های کمی تأکید کرد: بنیان فهم اجتماعی هم‌ترازی با جامعه است و همان‌طور که در منطق فلسفه ارتباطات از اصطلاح «دست کثیف» در مواجهه با پدیده‌های اجتماعی سخن می‌رود بایستی برای مطالعه یک جامعه با پدیده‌های آن جامعه همرنگ و درگیر شد تا بتوان آن را درک کرد.
وی افزود: روش‌های تحقیق در حال حاضر شبیه به فلسفه مضاف شده است همچنان که در روش نیز به این نقطه رسیده‌ایم که باید متناسب با مطالعات اجتماعی روش تحقیق اجتماعی ایجاد شود و این بدان معناست که در مواجهه با پدیده‌های قابل و غیرقابل‌اندازه‌گیری باید به درک و فهم پدیده با روش‌های متنوع به فهم عمیق دست پیدا کرد.
استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران ادامه داد: ما نیازمند مرجعیت اطلاعات و آمار در کشور هستیم. همان‌طور که مرکز آمار ایران مرجع اطلاعات‌پایه در کشور است و مرجع برخی اطلاعات دیگر از قبیل تولد و مرگ‌ومیر و ازدواج و طلاق سازمان ثبت‌احوال کشور است، شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز بایستی مرجعیت لازم را در مطالعات علم و فناوری و فرهنگ کشور داشته باشد.
وی افزود: ما در برخی از مراکز پیمایشی خود مراکز قوی تحقیقاتی داریم و در این زمینه بایستی مرجعیت آمار و اطلاعات پیدا کنیم تا جلوی دخالت بیگانگان در ارائه اطلاعات و آمار ملی را بگیریم.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به مصوبات اولین جلسه ستاد راهبری مهندسی فرهنگی کشور گفت: در آن جلسه دستیابی به شاخص‌های مشترک در حوزه فرهنگ کشور تصویب‌شده است که قرار شد تا با محوریت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و همکاری سایر سازمان‌های فرهنگی کشور این شاخص‌ها تدوین و برای تصویب به صحن ستاد راهبری مهندسی فرهنگی کشور آورده شود.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: ما نیاز داریم تا داشبورد آمار و اطلاعات علم و فرهنگ کشور را در سامانه جامعی تجمیع کنیم تا با دستیابی به مجموعه اطلاعات مربوط بتوانیم داده‌ها را به‌طور زنده در بستر اینترنت ارائه دهیم و بخش آمار زنده علم و فرهنگ در اختیار همگان قرار گیرد.
عاملی با اشاره به مصوبه تشکیل کمیته تلفیق امور فرهنگی کشور در جلسه ستاد راهبری و هماهنگی مهندسی فرهنگی گفت: برای این کمیته ۶ وظیفه ترسیم‌شده است که یکی از این وظایف برش بودجه سالیانه دستگاه‌های فرهنگی بر اساس بند‌های سند مهندسی فرهنگی کشور است.
وی افزود: برنامه‌های ۵ ساله فرهنگی کشور بایستی مبتنی بر نقشه مهندسی فرهنگی کشور تدوین شود و به دنبال آن برش بودجه سالیانه کشور نیز مبتنی بر سند مهندسی فرهنگی کشور ترسیم می‌شود تا یکپارچگی در حوزه منابع مالی فرهنگی را به همراه بیاورد و از هدررفت منابع جلوگیری کند.
" برنامه‌های ۵ ساله فرهنگی کشور بایستی مبتنی بر نقشه مهندسی فرهنگی تدوین شود و به دنبال آن برش بودجه سالیانه کشور نیز مبتنی بر سند مهندسی فرهنگی ترسیم شود"
استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران با اشاره به لزوم تدوین و روزآمدسازی شاخص‌های فرهنگی در کشور گفت: در تدوین شاخص‌های فرهنگی کشور بایستی سه دسته شاخص را از یکدیگر تفکیک کنیم که شامل شاخص‌های عمومی، شاخص‌های اختصاصی و شاخص‌های تخصصی است.
۱. شاخص‌های عمومی به‌منزله شاخص‌های مشترک بشری و در سطح جهانی
دکتر عاملی گفت: ما در حوزه فرهنگ و همچنین علم و فناوری یکسری شاخص‌های عمومی داریم که بین ما و تمامی کشور‌های جهانی مشترک است که می‌توان به شاخص‌هایی، چون سرانه خواندن کتاب و روزنامه، میزان تولید کتاب و سایر کالا‌های فرهنگی اشاره کرد که بر اساس همان مؤلفه‌های مشترک جهانی قابل‌احصا است.
۲. شاخص‌های اختصاصی به‌منزله زیست‌بوم جمهوری اسلامی
وی ادامه داد: شاخص‌های اختصاصی مربوط به بومرنگ و زیست‌بوم جمهوری اسلامی ایران است و در این زمینه ما نباید اصطلاحاً روحیه شرمنده داشته باشیم، به این معنا که نباید نسبت به پیشرفت‌های دنیای بیرون احساس شرمندگی داشته باشیم بلکه بایستی با اتکای بر داشته‌های خودمان به تدوین شاخص‌های اختصاصی متناسب و مختص به زیست‌بوم دینی، فرهنگی و اجتماعی خودمان اقدام کنیم و در این زمینه نیاز نیست که با نگاه به جوامع دیگر اقدام کنیم.
۳. شاخص‌های تخصصی به‌منزله مفاهیم دانشی و تخصصی
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: شاخص‌های تخصصی حوزه سومی است که نتایج متفاوت و پیچیده‌ای نسبت به دو شاخص قبلی دارد.
وی ادامه داد: شاخص‌هایی مثل شاخص‌های مربوط به پزشکی و سلامت اجتماعی و یا شاخص‌های مرتبط با حوزه‌های فناوری ازجمله شاخص‌هایی است که تدوین و طراحی نتایج آن متفاوت و گاهی پیچیده است و نیازمند مؤلفه، شاخص و مقیاس تخصصی است.
همچنین در این جلسه تقی رستم وندی معاون اجتماعی وزارت کشور گفت: وزارت کشور عمدتاً دو کار اساسی در حوزه ملی را مورد پیمایش قرار داده که یکی از آن‌ها مسئله سرمایه اجتماعی است و در آن پرسش‌هایی راجع به شاخص‌های فرهنگی انجام‌شده است.
وی ادامه داد: کار اساسی دیگر پیمایش وضعیت فرهنگی- اجتماعی - اخلاقی است که با مطالعه بر روی ۸۲۰۰۰ نفر مورد پیمایش قرارگرفته است.
قائم‌مقام وزیر کشور در امور اجتماعی و فرهنگی افزود: پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های کشور، رصد فرهنگی و اجتماعی استان‌ها، کار ملی در حوزه رضایت اجتماعی و شادکامی از دیگر مواردی است که توسط وزارت کشور در دست اقدام و نهایی‌سازی است.
سردار عبدالرضا آزادی معاون فرهنگی هنری سازمان بسیج مستضعفینهم در این جلسه گفت: این سازمان به‌طور میانگین پیمایش فرهنگی از جامعه آماری حدوداً ۲۰۰ هزارنفری در سطح کشور صورت می‌دهد که در آن نگاه مردم نسبت به ارزش‌های دینی و اسلامی، میزان اعتماد به دستگاه‌های مختلف کشور و قوای سه‌گانه و همچنین تعلقات مردم به نظام جمهوری اسلامی ایران بررسی می‌شود که نتایج آن در دست مسئولان عالی‌رتبه نظام و مسئولان کشور قرار می‌گیرد.
وی افزود: از اینکه یافته‌های پیمایش‌های ملی و سراسری به اشتراک گذاشته شود استقبال می‌کنیم و امیدواریم با تشکیل جلسات این‌چنینی نتایج به‌دست‌آمده از پیمایش‌ها مورد تحلیل و ارزیابی قرار گیرد.
نیکو نماینده معاونت فرهنگی اجتماعی ستاد کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی گفت: در سنجش وضع اجتماعی کشور ما با نوعی فقر مواجه هستیم که به سبب نبود اطلاعات کافی در این زمینه منجر به ضعف در برنامه‌ریزی جامع برای کشور نیز شده است.
وی خاطرنشان کرد: این ستاد با پیمایشی که روی وضع کلی کشور در زمینه شاخص‌های اساسی نظام داشته است نتایج قابل‌توجهی را احصا کرده که آن را با مقوله رضامندی بررسی کرده و نتایج حاصل در دست مسئولان مربوطه قرارگرفته است.
آقای سید حسین پیمان سرپرست دفتر رییس، روابط عمومی و همکاری‌های بین‌الملل گفت: در ابتدای هر پژوهش جامعی نیازمند یکپارچه‌سازی مفاهیم مرتبط بافرهنگ هستیم و در این زمینه بایستی اعتمادسازی گسترده‌ای صورت گیرد.
وی خاطرنشان کرد: ما نیازمند به این هستیم که یک‌نهاد مرجع در زمینه آمار و پیمایش‌های کشور داشته باشیم ضمن آنکه موضوع پیوست فرهنگی در بسیاری از مقولات اجتماعی کشور مغفول مانده است.
آقای پیمان خاطرنشان کرد: تقاطع میان فرهنگ و اقتصاد از مواردی است که در کشور دچار خلأ است ضمن آنکه ایجاد پیمایش‌های ملی در زمینه نشاط اجتماعی از موارد مهمی است که بایستی در پژوهش‌های آتی مورد توجه قرار گیرد.
وی با اشاره به برخی آمار فرهنگی و اقتصادی کشور که با یکدیگر مرتبط هستند خاطرنشان کرد: برای هر فرد در کشور، سرانه مطالعه کتب غیردرسی ۱۵.۳۶ ثانیه است حال‌آنکه میزان شنیدن به موسیقی در کشور ۲ ساعت و ۲۹ دقیقه است.
آقای ابراهیم حاجیانی معاون هماهنگی و برنامه‌ریزی مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری گفت: دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال‌های گذشته یک نظام شاخص ارزیابی فرهنگی را تدوین کرده که مناسب است آن را به‌عنوان مرجع اولیه برای روزآمدسازی شاخص‌های پیش رو در حوزه فرهنگ قرار دهیم.
وی افزود: مسئله اصلی ما نبود وفاق کلی در مورد برآورد‌های وضعیتی است که توسط آمار‌ها ارائه می‌شود که نیاز است با ترکیب و تجمیع داده‌های مذکور به‌صورت فنی به ارائه برآورد وضعیتی جامع و مشترک اقدام کنیم.
حاجیانی خاطرنشان کرد: بایستی نهاد‌های دانشگاهی، نهاد‌های خصوصی و مستقل مدنی نیز در کارگروه مربوطه مشارکت داشته باشند.
نماینده مرکز تحقیقات صداوسیما گفت: مرکز تحقیقات صداوسیما در زمینه شاخص‌های فرهنگی و اجتماعی دارای سابقه طولانی است و در زمینه‌هایی همچون سرمایه اجتماعی، احساس امنیت، امید و ناامیدی، کیفیت زندگی، الگو‌های دینداری، آسیب‌های اجتماعی، خصوصیات اخلاقی ایرانیان، رسانه، سلامت اجتماعی، ازدواج، اوقات فراغت و... پیمایش مستقل انجام داده است.
وی افزود: در مورد شاخص‌ها در برخی موارد اطلاعات متفاوتی را داریم که موجب بی اعتمادی به شاخص‌ها می‌شود و نیازمند آن هستیم که شاخص‌های مشترکی برای آن ارائه شود. همچنین ابزار سنجش یکسانی برای پیمایش‌های اجتماعی موردتوافق و هماهنگی قرار بگیرد تا باورمندی مردم نسبت به یافته‌های پژوهشی مخدوش نشود.
خانم اکبری نماینده معاونت اجتماعی شهرداری تهران نیز در این جلسه گفت: مجموعه داده‌های تولیدی این معاونت مربوط به سطح شهر تهران است و در این زمینه مطالعاتی، چون ارزش‌ها و نگرش‌های شهروندان تهرانی، سرمایه‌های فرهنگی، مصرف کالا‌های فرهنگی، برداشت شهروندان از مسائل اجتماعی توسط معاونت اجتماعی شهرداری تهران تدوین و نهایی‌سازی شده است.
دکتر سلگی رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات هم در ادامه این جلسه گفت: در حدود دو دهه است که مسئله پیمایش و رصد فعالیت‌های فرهنگی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مورد توجه قرار دارد.
وی افزود: ارزش‌ها و نگرش‌ها، مصرف کالا‌های فرهنگی، سنجش هویت ایرانیان، سبک زندگی ایرانیان، وضعیت نشاط، گفتگو‌های فرهنگی، نگاه نخبگان نسبت به چالش‌های پیش روی ایران و بررسی وضع شبکه‌های اجتماعی کشور ازجمله موضوعاتی است که توسط این وزارت در حال انجام و نهایی سازی است.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات اضافه کرد: خلقیات اجتماعی، مسائل فرهنگی اقوام، آرزو‌های جوانان، بررسی وضع مواجهه جامعه با بلایای طبیعی، جمعیت، اینترنت کودکان، امید اجتماعی، اخلاق اجتماعی، سرانه مطالعه و تاب‌آوری اجتماعی نیز ازجمله موارد دیگری است که در دستور کار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار دارد.
وی ادامه داد: این وزارتخانه فعالیت‌هایی را نیز در زمینه شاخص‌سازی فرهنگی صورت داده است که آمادگی داریم نتایج نهایی آن را در اختیار دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار دهیم.

جلسه شبکه سنجش فرهنگی با حضور آقایان سعید رضا عاملی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی و آقاسی دبیر ستاد فرهنگ در محل دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی برگزار شد.