حواسمان را جمعِ پیران کنیم

هنوز از گرد راه نرسیده با خوشحالی خودش را در آغوش پدربزرگ می‌اندازد. اما پدربزرگ او را نمی شناسد و حتی از او اسمش را می پرسد. با ناراحتی از آغوش پدربزرگی که روزی او را غرق بوسه و محبت می‌کرد به آغوش مادر پناه می‌برد و با نارحتی می‌پرسد چرا بابابزرگ من را نمی‌شناسد؟ مادر مبهوتِ سوال کودکش به این فکر می‌کند اگر خیلی پیش‌تر به بیماریِ آلزایمرِ پدربزرگ پی برده بودند الان او نوه اش را با آغوش باز می‌پذیرفت.

بیماریِ قرن
آلزایمر را بیماری قرن نامیده اند. تحقیقات نشان می دهد در جهان هر ۳ ثانیه و در ایران هر ۷ دقیقه یک نفر به فهرست آلزایمر‌ها اضافه می‌شود که در صورت تداوم روند فعلی در ۲۰ سال آینده دو میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در کشور به این بیماری مبتلا می‌شوند.

در بیماری آلزایمر که به تدریج به زوالِ عقل منجر می‌شود اختلال مغزی به صورت برگشت ناپذیر حافظه و قدرت تفکر را از فرد می‌گیرد و به این ترتیب بیمار آلزایمری حتی از پَسِ ساده‌ترین کار‌های شخصی خود بر نمی‌آید. این بیماری حتی تا آن جا پیش می‌رود که فرد پاسخ سئوالی که چند لحظه پیش پرسیده فراموش می‌کند؛ به تدریج در شناخت اطرافیان، دوستان، آشنایان و نام بردن اسامی آن‌ها مشکل پیدا می‌کند و در مرحله حادتر اگر تنها از منزل بیرون برود ممکن است راه را گم کند.

آمار‌ها نشان می‌دهد از ۴ میلیون و ۶۰۰ هزار نفری که در فارس زندگی می‌کنند ۱۰ درصد آن‌ها را سالمندان بالای ۶۰ سال تشکیل می‌دهد. این آمار از یک طرف نوید بخش افزایش نرخ امید به زندگی در استان است و از طرف دیگر نشان از رشد فزاینده انواع بیماری‌های دوران سالمندی از جمله آلزایمر است که به گفته کارشناسان در دهه شصت به بعدِ زندگی بروز و ظهور پیدا می‌کند.
سوگ‌های عارضه دار
سوگ تنها از دست دادن عزیزان نیست. این را فریبا رضایی کارشناس مسئولِ سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی شیراز می‌گوید. به گفته او انسان به ویژه در دوران سالمندی با فقدان‌های زیادی روبرو می‌شود که به لحاظ روان شناسی آن‌ها را سوگ‌های عارضه دار می‌نامند. بازنشستگی، کم توانی یا ناتوانی، کم شدن روابط اجتماعی، کم توجهی اطرافیان، تنگ شدن دایره دوستان، از دست دادن شغل به دلیل عوارض پیری و حتی ازدواجِ فرزندان از جمله سوگ‌های عارضه داری است که در صورت کنار نیامدن سالمند با آن ها، پیامد‌های ناگواری، چون آلزایمر را با خود به همراه می‌آورد.

این کارشناسِ سلامت روان تاکید می‌کند در صورتی که خانواده‌ها با این بیماری آشنا باشند و عوامل خطر را در افراد سالمند به موقع تشخص دهند، هزینه‌های جسمی، مالی و عاطفی بیماری ۵ سال به تاخیر می‌افتد و کیفیت زندگی سالمندان افزایش می‌یابد.
از او می‌پرسم دانشگاه علوم پزشکی شیراز برای مقابله با آلزایمر در استان چه برنامه‌هایی اجرا کرده است؟ -می گوید از نظر مراقبت از سالمندان، فارس از استان‌های پیشرو کشور محسوب می‌شود. هر فردی که در استان زیر نظر پزشک خانواده است از خدمات رایگان مشاوره و سلامتِ روان بهره‌مند است و سالمندان هم از اصلی‌ترین گروه هدف ما در حوزه سلامت روان هستند.

به گفته وی تا کنون بیش از ۹۰ درصد از سالمندان فارس از نظر سلامت روان غربال گری شده اند که بر این اساس اگر فرد سالمندی مبتلا به آلزایمر بوده به روانشناس و روان پزشک ارجاع داده شده و خانواده‌های آن‌ها نیز آموزش‌های لازم را برای برخورد با این بیماری و چگونگی رفتار با فرد بیمار فرا گرفته اند و از طرف دیگر اگر فرد سالمند آلزایمر نداشته، اما در معرض خطر بوده باز هم برای پیشگیری به روان شناس و مراقب سلامت در مراکز جامع سلامت که در سر تا سر استان راه اندازی شده ارجاع داده شده اند.
خانم رضایی تصریح می‌کند غربالگریِ سلامت روان جوانان و میانسالان در استان هر ۳ سال، اما غربالگری سالمندان به دلیل در معرض خطر بودن هر سال اجرا می‌شود تا از بروز بیماری هایی چون آلزایمر در فرد جلوگیری شود.

کارشناس مسئولِ سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی شیراز می‌گوید تاکنون ۸۵ کارشناس روانشناس بالینی را جذب کرده ایم تا در مراکز جامع سلامت از سلامتِ روان مراجعه کنندگان مراقبت کنند.
مثلثِ جامعه، خانواده، دولت
تحقیقات نشان می‌دهد هزینه‌های اجتماعی و بار مالی که بیماری آلزایمر بر دوش دولت و خانواد‌ها می‌گذارد، بسیار بیشتر از هزینه‌های مشابه در دیگر بیماری‌ها است؛ به همین دلیل آلزایمر را بیماری خانواده و جامعه می‌دانند. به گفته مریم قاسمی پزشک روان شناس، برای پیشگیری و کاهش عوارض بیماری آلزایمر نمی‌توان تنها به دولت یا جامعه یا فقط به خانواده تکیه کرد هر سه ضلع این مثلث باید کامل شود تا اجرای برنامه‌های مداخله‌ای با موفقیت همراه شود.

او می‌گوید اگر چه دو عامل سن و ژن از فاکتور‌های اصلی بروز آلزایمر شناخته می‌شود؛ اختیارِ انتخابِ سبکِ زندگی با خود ماست و در این زمینه می‌توانیم با انتخابِ درست و اصلاح سبک زندگی تا حد بسیار زیاد از ابتلا به آلزایمر جلوگیری کنیم. به همین دلیل علاوه بر اینکه دولتمردان و سیاست گذاران حوزه سلامت باید به بهداشتِ روان جامعه توجه کنند؛ تک تکِ افراد خانواده و اجتماع هم باید به این موضوع حساسیت جدی داشته باشند.

وقتی چگونگی همکاری سه ضلع مثلث را از او جویا می‌شوم توضیح می‌دهد وقتی به طور مثال برخی افراد خانواده به دوره سالمندی به ویژه دهه حساسِ ۶۰ به بعد زندگی پا می‌گذارند باید دیگر افراد خانواده با مسایل این دوران و چالش‌های آن آشنا شوند. به سالمندان محبت کنند و در ایجاد محیطی آرام و دور از تنش برای آن‌ها دریغ نکنند. مرتب و به وقت آن‌ها را برای معاینه به پزشک ببرند و زمینه ورزش و تغذیه مناسب را برای این افراد فراهم کنند. از طرف دیگر جامعه نیز از زدن برچسبِ پیری و به کارگیری کلمه‌هایی که با احساس شرمندگی سالمند همراه است مانند زوالِ عقل، نقصانِ عقل، فرتوت و خِرِفت شدن بپرهیزد، زیرا احساس و قلب آن‌ها زنده است و بار کلمات را درک می‌کنند.

به تاکید این روان شناس طبق توصیه انجمن جهانی آلزایمر کلماتی که برای بیماران آلزایمری به کار برده می‌شود باید دقیق، محترمانه و حمایت‌کننده باشد و شأن و ارزش فرد مبتلا را نشان دهد و در واقع باید فرد مبتلا به آلزایمر را با توانمندی‌هایش ببینیم نه ناتوانی‌هایش.
این روان شناس در خصوص ضلعِ دولت هم می‌گوید سیاستگذاران باید یارانه‌ها را صرف افرادی کنند که به حمایت دولت نیاز جدی دارند مانند کودکان، زنان بی سرپرست و سالمندان که در مرحله‌ای از زندگی با حمایت‌های مالی، بهداشتی و زیر پوشش قرار دادن آن‌ها بخش زیادی از مشکلاتشان رفع می‌شود.

عبدالرسول همتی معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شیراز نیز معتقد است وزارت بهداشت نمی‌تواند به تنهایی بار مشکلات را به دوش بکشد و برای موارد پرهزینه ای، چون آلزایمر همکاری نهاد‌های دولتی و غیر دولتی ضروری است. او می‌گوید حدود دو سال است که در قالب طرح همکاری بین سازمان‌ها و اداره‌های استان با دانشگاه علوم پزشکی شیراز به رابطان سلامت روانِ اداره‌ها در خصوص چگونگی مراقبت از سلامت روان کارکنان آموزش‌های لازم ارایه شده و آن‌ها نکات خود مراقبتی را به کارمندان منتقل می‌کنند. همچنین به اداره‌ها در صورت درخواست، مدرس روان شناس و خود مراقبتی در حوزه سلامت روان اعزام می‌شود.
معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شیراز همچنین تاکید می‌کند برای ایجاد جامعه‌ای سالم می‌بایست در کنار اداره‌های بهداشت و درمان، شهرداری ها، بسیج محلات، خیران، نهاد‌های فرهنگی و مردمی با اختصاص فضایی برای سالمندان و اجرای برنامه‌های فرهنگی، ورزشی و آموزشی به سلامت روان آن‌ها و جامعه کمک کنند.

سالمندی گنجینه ارزشمند خردمندی
اگر چه فارس از نظر جمعیت سالمندی دوازدهمین استان کشور به شمار می‌رود؛ رشد ۱۰ درصدی جمعیت سالخوردگان استان توجه بیش از پیش به این گروه جمعیتی را در اولویت قرار می‌دهد چرا که همگام با افزایش جمعیت سالمندی، بر مسایل و مشکلات این گروه سنی نیز افزوده می‌شود و پرداختن به مسایل مختلف این گروه از جامعه که گنجینه ارزشمند خردمندی و کاردانی هستند اولویتی اجتناب ناپذیر است.

پدر بزرگ ناگهان نوه‌ای که تا چند لحظه پیش به خاطر نمی‌آوَرد صدا می‌زند دخترک با خوشحالی از آغوش مادر جدا می‌شود و خود را در آغوش پدر بزرگ می‌اندازد. دست‌های کوچکش را دور گردن او حلقه می‌کند. بر صورت پُر از چین و چروکش بوسه می‌زند و می‌گوید بابا بزرگ من خیلی دوسِت دارم. اشک از گونه‌های مادر جاری می‌شود. با خود می‌گوید شأن و حرمت پدر بزرگ بیشتر از آنی ست که با آلزایمر خدشه دار شود.

***گزارش از سیده نصرت شجاعی