پخش زنده
امروز: -
گزارش مکتوب
تابستانه‌ای کوچک، اما بزرگ
تابستانه‌ای کوچک، اما بزرگ: نگاهی به طرح تابستانه کتاب فرصت‌ها و انتظار‌ها
به گزارش خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما، «تابستانه کتاب» هر سال در همین ایام در کتابفروشی‌ها برگزار می‌شود. طرحی که در جریان آن، به خریداران تخفیف می‌دهند و در ازای این تخفیف، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مبلغ مابه التفاوت را تحت عنوان «یارانه مصرف کننده» به کتابفروشی‌ها می‌پردازد. این طرح که مدت هاست برگزار می‌شود، در طول زمان با چالش‌های مختلفی مواجه بوده که در نهایت باعث شده، دستخوش تغییراتی شود. چالش‌هایی که هم نارضایتی خریداران را به دنبال داشته، هم فروشندگان را. حالا بعد از مدت‌ها از اجرای طرح، بخشی از این مشکلات برطرف شده و بخشی از آن‌ها به قوت خود باقی است.
در گزارشی که می‌خوانید، به موانع اجرای طرح و نقاط ضعف و قوتی که در طول زمان شکل گرفته می‌پردازیم.
تخفیف کتاب‌های تألیف و ترجمه، کدام بهتر است؟
تابستانه، طرحی است در ادامه تخفیف‌های فصلی کتاب که چند سالی است معاونت فرهنگی وزارت ارشاد پیگیری می‌کند. در این طرح، در فصل‌های مشخصی کتابفروشی‌ها به خریداران تخفیف می‌دهند و به این ترتیب طرح‌هایی تحت عنوان تابستانه، پاییزه، زمستانه و عیدانه شکل گرفته است.
این طرح بیش از سه سال است که اجرا می‌شود و در طول زمان، تخفیف‌های مختلفی تجربه کرده است. برای نمونه در دوره ای، همه کتاب‌ها از تخفیف یکسان برخوردار بوده اند، ولی بعد از چند دوره، نویسندگان و اهالی قلم پیشنهاد دادند این طرح باید هدفمند شود و برای نمونه از کتاب‌های تألیفی حمایت شود. به این ترتیب بود که چند دوره‌ای است کتاب‌های تألیفی از ۲۵ درصد تخفیف برخوردارند و کتاب‌های ترجمه، ۱۵ درصد تخفیف دارند.
اما با اجرای این تخفیف ها، باز عده‌ای شکایت کردند که با توجه به خارجی بودن بیشتر کتاب‌های موجود در بازار، به خصوص کتاب‌های درسی و دانشگاهی، درصد تخفیف کتاب‌ها باید یکسان شود و بعد، مسائل جدیدی پیش آمد. مسائلی که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هنوز برای آن به راهکاری عملی نرسیده است.
در واقع گرچه در طرح تابستانه قرار شد از کتاب‌های تألیفی حمایت شود تا آینه و ویترین این طرح، بر نام کتاب‌های ایرانی متمرکز شود، اما مشکلاتی ایجاد کرد که حمایت از مصرف کننده که از اهداف اصلی این طرح بود کمرنگ شد. به خصوص این که قشر زیادی از کتابخوان ها، یا دست کم مصرف کنندگان کتاب، «دانشجویان» هستند.
«تابستانه» تا چه اندازه اهداف فرهنگی را دنبال می‌کند؟
نکته‌ای که در این بین مطرح است این است که تابستانه و تخفیف‌های فصلی کتاب، با هدف ایجاد گفتمان «کتاب» در جامعه است.
سعید رهنمایی (مدیر فروش کتاب) می‌گوید: بسیاری از مشتریان منتظرند این طرح شروع شود تا کتاب‌های مورد نیاز خود را در این ایام با قیمت مناسب خرید کنند.
علی حاجی تقی (ناشر) هم برگزاری این طرح را مثبت قلمداد می‌کند و می‌گوید: یکی از بهترین راه‌های تخصیص یارانه کتابخوانی و فرهنگ، برگزاری این طرح هاست، چون یارانه، مستقیم به دست مصرف کننده می‌رسد. من به عنوان ناشر و کتابفروش، تأثیر این طرح را بر کار خودم و استقبال خریداران دیده ام.
در این بین، برخی نویسندگان و حامیان گونه‌ای خاص از کتاب‌ها هم انتظاراتی دارند که توقع خود را در این طرح جستجو می‌کنند.
سید علی کاشفی خوانساری ضمن مثبت خواندن طرح تابستانه کتاب گفت: انتظار داریم با توجه به این که کتابخوانی باید نهادینه شود، به یقین امتیاز خاصی به کتاب‌های کودک و نوجوان داده شود، چون در چند دوره، این امتیاز و تخفیف بیشتر برای کتاب‌های کودک وجود داشت، اما متأسفانه پس از مدتی حذف شد.
این نویسنده می‌گوید: تمرکز طرح تابستانه بر کتاب‌های کودک و نوجوان می‌تواند باعث حضور فعالانه نویسندگان این عرصه هم باشد، به طور مثال در انجمن نویسندگان کودک و نوجوان این آمادگی وجود دارد که در کتابفروشی‌ها برنامه‌های مختلفی با حضور نویسندگان برگزار شود تا خانواده‌ها هم بیشتر درگیر طرح شوند.
اما می‌بینیم که این اتفاق در عمل نمی‌افتد و برنامه‌های جنبی کم است.
شاید یک علت این باشد که زمان برگزاری طرح کم است و فرصتی برای اجرای ویژه برنامه‌ها نیست.
نکته‌ای که حمید رضا سید ناصری (ناشر) عنوان می‌کند: به طور کلی هر اقدامی که باعث رونق کتابخوانی شود خوب است، ولی اگر زمان طرح بیشتر شود و حتی فروشگاه‌های بیشتری مشمول طرح قرار بگیرد، کار موفق‌تر خواهد شد.
کمبود یارانه‌ها و مشکلی که سال به سال بیشتر می‌شود
اما تخفیف‌های فصلی کتاب که در آغاز با انگیزه و انر‍ژی زیادی آغاز شد به علت کمبود بودجه برای اجرای این طرح، سال به سال کم رونق‌تر شد.
فعالان حوزه نشر خوب به خاطر دارند که در چند دوره این طرح برگزار نشد. امسال هم با وجود افزایش اعتبار، به دلیل گران شدن کتاب ها، افزایش اعتبار و بودجه به چشم نمی‌آید. ضمن آن که تعداد روز‌ها هم فقط «۸ روز در تهران» و «۱۰ روز در شهرستان» است که این مسأله، تمرکز خریداران و اهمیت طرح را کم می‌کند.
امسال با این که مدیرعامل خانه کتاب اعلام کرده از کتابفروشی‌های مناطق کم برخوردار حمایت می‌کند، باز بحث «عدالت توزیعی» مطرح می‌شود و عده‌ای بر این باورند که باید به نسبت کیفیت کار کتابفروشی ها، یارانه را میان آن‌ها قسمت کرد.
سعید رهنمایی (مدیر فروش کتاب) می‌گوید: فروشگاه‌هایی هستند که توان بیشتری در این مسأله دارند و حد یارانه شان تمام می‌شود، در حالی که این کتابفروشی‌ها باید بیشتر مورد توجه قرار بگیرند.
از طرفی با وجود آن که اعلام شده تعداد کتابفروشی‌های عضو طرح در سراسر ایران بیش از ۶۰۰ کتابفروشی است، اما نگاهی به فهرست کتابفروشی‌های عضو طرح در سایت tarh.ketab.ir نشان می‌دهد، دست کم در تهران این کتابفروشی‌ها به همان کتابفروشی‌های خیابان انقلاب و چند نقطه دیگر محدود می‌شود.
گزارش میدانی ما هم نشان می‌دهد به علت پرداخت‌های دیر هنگام وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، برخی کتابفروشی‌های سطح شهر از شرکت در «تابستانه» سر باز زده اند.
تابستانه، امید‌ها و انتظار‌ها
تابستانه‌ای که امروز در تهران آغازگر آن بودیم و دو روز است در شهرستان‌ها شروع شده است تا سوم مرداد ادامه دارد.
طرحی که باز امید‌ها را به کتابفروشی‌ها برگردانده شاید با خرید محدود خریداران در این ایام، از تعطیلی کتابفروشی آن‌ها جلوگیری شود. اما به طور قطع و یقین جدا از نقشی که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان متولی فرهنگ ایفا می‌کند، ما خریداران و کسانی که کتاب را دوست داریم وظایفی داریم.
تبلیغ کتاب مسؤولیتی است که همچنان بر دوش اهالی رسانه، معلمان، نخبگان و دانشگاهیان است. خانواده‌ها هم می‌توانند در این ایام، با حضور در کتابفروشی‌ها به گرمای صمیمانه محیطی که روزگاری پرورش دهنده بزرگترین نویسندگان و دانشمندان بوده اضافه کنند. با این باور که با وجود همه مشکلات و رقابتی که در عصر موبایل و دیجیتال پدید آمده است هیچ متنی به ارزش متن‌های بلند و عمیق کتاب‌ها نیست. متن‌هایی که پایدار است. در ذهن می‌ماند و بر خلاف متن‌های شبکه‌های مجازی فرار و سطحی به جای پراکندگی ذهن، باعث افزایش بیشتر تمرکز فکر می‌شود.
تابستانه با همه مشکلاتش یک فرصت است.
فرصتی برای کتابفروشان، نویسندگان و خوانندگان قدیم و جدید. اگرچه هشت روز بیشتر نیست و زمان کمی دارد، اما می‌تواند شروعی برای دستاورد‌های بزرگ در زمینه گسترش فرهنگ مطالعه باشد.
گزارش از میترا لبافی
نظر شما