راه طولانی صنایع دستی تا رونق تولید

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما ، کوزه کنان ، شهری که روزگاری کوزه های ایرانیان در آنجا تولید می شد ، حالا در پیچ و خم روزگار، خود همچون کوزه شکسته ای شده که برای مردمانش آب و روزی چندانی ندارد.
کوزه‌ کنان یکی از شهرهای استان آذربایجان شرقی است که در بخش مرکزی شهرستان شبستر قرار دارد و قدیمی ترین سفالهای ایران در همین شهر تولید شده است.اما تعداد کارگاههای فعال کوزه کنان در طول 15 سال گذشته از 80 به کمتر از 20 کارگاه رسیده و نبود برنامه حمایتی ، ضعف بازاریابی و کاهش قدرت رقابت با تولیدات مشابه ، کمر کوزه گران را خم کرده است.

آذربایجان شرقی مهد صنایع دستی 

 صنایع دستی را آیینه طبیعت هر منطقه می دانند. حتما از همین روست که استان چهارفصل آذربایجان شرقی رنگین کمانی از صنایع دستی را داراست.
فرشاد به آفرین معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی می گوید : 80 رشته فعال صنایع دستی در استان وجود دارد که میتوان گفت تنها 30 درصد رشته هایی است که در گذشته رایج بوده و در طول زمان به مرور منسوخ شده است.
از آنجاییکه مواد اولیه و طرح ونقش هر هنر سنتی تابعی از شرایط زیستی هنرمندان است ، معلوم است که باید زیباترین و بی نظیرترین دست بافته استان هم متعلق به ارسباران باشد. بهشت پنهان آذربایجان که طبیعت بکر آن روح و ذهن هر هنرمندی را برای خلق آثار اصیل شکوفا می کند.
برای رسیدن به روستای نجف تراکمه ، مرکز بافت ورنی در شهرستان خداآفرین باید 4 ساعت و نیم از تبریز راه طی کنیم.
در مسیری که طبیعت چشم نواز و جنگل و حیواناتی که آزاد در مراتع می چرند ، جلای دوباره ای به روح ما می دهد.
آذری ، مرد میانسالی است که یکی از بزرگترین کارگاههای بافت ورنی را اداره می کند .
او که به همراه اعضای خانواده مشغول تولید هستند ، می گوید : تهیه مواد اولیه بر عهده مردان است و کار بافت مختص زنان . به جز 15 نفر در کارگاه ، 60 نفر دیگر هم به صورت غیرمتمرکز در روستاهای دیگر با ما کار می کنند.
همسر وی که 35 ساله است و از 12 سالگی بافت ورنی را به صورت حرفه ای آغاز کرده توضیح می دهد : ما این هنر را نسل به نسل از مادرانمان یاد می گیریم و ادامه می دهیم. بافنده هر آنچه در ذهن خود دارد روی تاروپود ورنی به یادگار می گذارد. می گویند به همین دلیل این دست بافته جذابیت زیادی دارد.
حمید دواتی کاظم نیا که چهره ماندگار صنایع دستی ایران و دارنده مهر اصالت یونسکو است می گوید : سوماک که نام اصلی ورنی می باشد ، دارای قدمتی بیش از 100 سال است و در ابتدا توسط عشایر ایل شاهسون بافته شده . بافته ای است ميان گليم و فرش كه بدون نقشه از پيش تهيه شده هم بر روي دار افقي و هم بر روي دار عمودي از ترکیب پشم و ابریشم با رنگرزی گیاهی بافته مي شود و كشور ما تنها صادركننده اين محصول است.
ورنی در ابتدا به عنوان زیرانداز و چادر عشایر به کار می رفته اما امروزه در تولید کیف ، پرده و حتی لباس از آن استفاده می شود.
در میان هنرهای شاخص استان ، چرم دوزی هم جایگاه ویژه ای دارد. هنری که می توان آن را ابتکار مردم تبریز نامید.چرا که تبریز مرکز تولید چرم ایران است.
ایوب مرکب سازی هنرمند چرم و چوب کشور کارگاهی دنج و دل انگیز در تبریز دارد. وارد که می شویم همه چیز مانند طبیعت روستایی به نظر می رسد.دست ساخته های چوبی . بافته های سنتی. تکه دوزیهای چرمی.مجسمه های حیوانات. پرندگانی که آزادانه می خوانند و روی شاخ و برگ درختان کوچک می نشینند.مرکب سازی ابداع کننده تکه دوزی چرمی است. اثری که مهر اصالت یونسکو دریافت کرده است. او و دو همکارش مشغول تولید اثر نفیس دیگری هستند.
او می گوید : تمام دورریزهای صنعت چرم که شامل تکه های کوچک و رنگارنگ است ، مواد اولیه اصلی ماست.آنها را به صورت طرح و نقشهای اصیل ایرانی برش می دهیم.سپس سوراخ کاری و نهایتا با چسب روی لایه نازکی از چرم می چینیم. در نهایت با گره های متنوع ، محکم کاری تکه ها به هم انجام می گیرد و اثری منسجم و زیبا خلق می شود.
تولید ، اشتغال و صادرات
مدیرکل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی می گوید : حدود 13 هزار نفر در آذربایجان شرقی به صورت مستقیم به تولید صنایع دستی اشتغال دارند .
آبدار خاطرنشان می کند :15 اثر مختلف در استان ، دارای مهر اصالت یونسکو است و ۱۵۰ اثر نیز نشان ملی مرغوبیت دریافت کرده است. با این حال از منظر توسعه کسب و کار ، اشتغالزایی و افزایش تولید تا ایفای نقش موثر صنایع دستی در بخش اقتصاد، فاصله بسیار است.
وی معتقد است ظرفیتهای صنایع دستی در اقتصاد استان و توسعه صادرات غیرنفتی چند برابر این رقمهاست و توسعه صنایع دستی تنها به این اداره کل محدود نمی شود بلکه باید تمامی دستگاههای اجرایی مرتبط در برنامه های این حوزه شریک شوند.
با در نظر گرفتن شرایط آب و هوایی و در دسترس بودن مواد اولیه قالی ، گلیم ، باتیک ، ممقان دوزی ، نگارگری ،پارچه بافی ، نقره کاری، ساخت ساز سنتی ، تراش سنگ ، منبت کاری ، زیورآلات ، شیشه گری ، دواتگری و سماورسازی هم از مهمترین زمینه های تولید صنایع دستی در نقاط مختلف استان هستند که ظرفیت اقتصادی مناسبی محسوب می شود ، اگر برنامه و حمایت لازم وجود داشته باشد.
به عنوان مثال ، شیشه گری در آذربایجان شرقی یکی از زمینه های مستعد توسعه است.
بهمن باقری از فعالان این رشته میگوید : در سال 1375 فعالیت خود را آغاز و به کشورهایی از قبیل آلمان، سنگاپور، عراق، ارمنستان و آذربایجان صادر ‌کردم. با 70 نفر کارگر، سالانه 17 تریلر صادرات داشتیم که امروز این تعداد به یک یا دو تریلیرکاهش یافته و به تبع آن تعداد کارگران به شش نفر رسیده‌ است.
وی می افزاید : برخی سیاست‌ های نادرست دولت در تولید و مصرف، تورم، واردات بیش‌ از حد محصولات مشابه و نوسانات ارزی، قیمت تمام ‌شده کالا را افزایش می‌دهد و قدرت رقابت در جوامع جهانی را کم می‌کند.
رونق تولید داخلی با صنایع دستی
صنایع دستی یکی از محورهای تولید داخلی محسوب میشود که در بیانیه گام دوم نیز آمده است.
با خانم پویا محمودیان ، معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری ایران که میهمان نهمین نمایشگاه ملی صنایع دستی در تبریز شده بود ، گفتگویی داشتیم.
او می گوید : صنایع دستی یکی از حوزه های مهم اقتصادی محسوب می شود و تنوع فراوان صنایع دستی ایران با 295 رشته فعال و نزدیک به 2 میلیون هنرمند، این ظرفیت را دارد که فضای کسب و کار جدیدی ایجاد کند. صنایع دستی یک کالای کاملا ایرانی عرضه می کند و قادر است رونق تولید را محقق کند.
به اعتقاد وی ، کشورهای حاشیه خلیج فارس، خریداران دائمی صنایع دستی فاخر ایران هستند .بنابراین یک راه گریز از تحریم ها ، افزایش تولید صنایع دستی با کیفیت است. تحقق این مهم نیز جز با برندسازی و بازاریابی نوین میسر نمیشود.
آذربایجان شرقی استانی است که در زمینه برندسازی و حضور پایدار برخی تولیدات در بازارهای منطقه نسبتا موفق عمل کرده است.
به گفته فيضي ، مديرعامل اتحاديه تعاوني هاي عشايري آذربايجان شرقي ، از متوسط تولید سالانه 14 هزار تخته ورنی و گلیم ، بيش از ۷۰ درصد به كشورهاي اروپايي و آسيايي صادر مي شود. این دست بافته ها به تنهایی 5 درصد صادرات صنایع دستی استان را به خود اختصاص داده است و جالب اینکه به دلیل هزینه کمتر و حمل و نقل آسانتر ، رقابت تنگاتنگی با تابلو فرشهاو فرشهای دست بافت دارد.
کاربردی کردن و بسته بندی، یک گام رو به جلو
به نمایشگاه گردشگری مرکز خرید لاله پارک تبریز می رویم . استقبال مردم از صنایع دستی استان تقریبا خوب است.
بانوی مسافری می گوید : با اینکه هر سال قیمت محصولات گرانتر میشود و امسال شدت این افزایش بیشتر است ولی به هر حال در کنار جذابیت و تنوع صنایع دستی هر منطقه ، ترجیح می دهم چیزی بخرم که قابل استفاده هم باشد .
با فرهاد چوب کن که مخاطب غرفه اش تقریبا همه اقشار هستند، صحبت می کنم.
او که تاکنون یک هزار نوع محصول مختلف در قالب ظروف آشپزخانه یا ملزومات اداری طراحی و تولید کرده است می گوید : تنها چیزی که لازم دارم چوب درختان خشک شده و پیر است و محصولاتی تولید می کنم که سبک ،طبیعی ، کاربردی و البته قابل بازیافت هستند وهمین زمینه خوبی برای ترویج استفاده از صنایع دستی در جامعه است.
به اعتقاد وی ، همسو شدن با بازار و نیاز خریداران می تواند به فروش صنایع دستی و صادرات این محصولات کمک کند.
البته نظر هنرمندی که آثار فاخری از چینی و شیشه ارائه می کند هم شنیدنی است.
او می گوید : ما محصولات به این گرانقیمتی را در جعبه های متفرقه به دست مشتری می دهیم و یا صادر می کنیم. نه تنها تولیدات ما بلکه تقریبا تمام صنایع دستی ایران بسته بندی متناسب با ارزش خود را ندارند که همین عامل اصلی توفیق کم ما در فروش و صادرات است.
دقت که میکنم می بینم ضعف ما در بسته بندی صنایع دستی خیلی وقتها خریدارانی را که قصد تهیه سوغات یا هدیه دارند منصرف می کند. با این حال نظرزاده هنرمند برگزیده کشور در حوزه بسته بندی صنایع دستی ، در خصوص تجربه موفق خود اینطور توضیح می دهد : کار ما عرضه روسریهای باتیک است که با ابریشم حاصل از تولیدات حاشیه رود ارس بافته شده و با چاپ اسکو ، نقش و نگارها بی نظیری روی آنها خلق می شود.
وی اضافه می کند : ما با هزینه شخصی توانستیم در نمایشگاه مد ایتالیا شرکت و طرفداران پروپا قرصی برای روسریها پیدا کنیم. حالا جعبه های خاص بسته بندی و برچسبهایی طراحی کرده ایم که معرف جنس و ترکیب و طرح کالا است.
حمایت از هنرمندان رمز توسعه تولید
باید گفت که اکثریت قریب به اتفاق هنرمندان این استان نیز مانند سایر مناطق کشور ، وضع مطلوب اقتصادی ندارند.
امینی و حسینی ، زوج هنرمند تبریزی که مجسمه های بلوری زیبایی تولید می کنند ، می گویند : نه تنها تسهیلات کم بهره برای صنایع دستی تعریف نشده بلکه ورود بی رویه کالاهای مشابه چینی بازار ما را کساد میکند و با درنظر گرفتن مشکلات اقتصادی موجود ، ما حتی توان بیمه کردن خودمان را نداریم.چه برسد به حقوق و بیمه کارگران.
بر اساس آمار حاصل از سامانه ملی ، 440 هزار نفر در کشور هنرمند شاسنامه دار صنایع دستی فعالیت می کنند اما تنها 5 هزار نفر از بیمه تامین اجتماعی برخوردارند. به همین دلیل کمتر کسی به این هنر دیدگاه شغل پایدار را دارد و باید راهکاری اندیشیده شود تا با مشارکت دستگاههای اجرایی زمینه برای تامین مالی و آتیه هنرمندان فراهم شود.
رونق تولید با صنایع دستی
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی می گوید : در سال 97 علاوه بر فروش 5 میلیارد تومان انواع محصولات استان ، بیش از یک میلیون دلار صادرات صنایع دستی استان هم انجام شده که البته بدون احتساب تولیدات هنرصنعت فرش دستبافت است.
وی معتقد است این رقم هر چند کمتر از 20 درصد ظرفیت موجود است اما نشان دهنده توانمندی هنرمندان و قدرت رقابت پذیری کالاهای تولیدی می باشد.
به گفته به آفرین نمایشگاه های صنایع دستی با حذف واسطه‌ها و عرضه مستقیم موجب رونق فروش می شود و هم اکنون 5 نمایشگاه دائمی عرضه صنایع دستی در استان فعال است و در فصول گردشگری 20 نمایشگاه مختلف در شهرها هم دایر می شود.
با تمام آنچه گفتیم، اگر چه تغییر دیدگاهها به صنایع دستی از کالای تزیینی صرف به کالاهای مصرفی عزم جدی و همگانی می طلبد اما توجه به نقش این محصولات در افزایش تولید داخلی می تواند روند ارتقای فرهنگ عمومی خرید کالا ، جذب مشارکت بخش خصوصی و البته جلب حمایتهای دولتی در توسعه صنایع دستی و ایجاد اشتغال را سرعت ببخشد.
مجید سلامت، مدرس طراحی سنتی دانشگاه هنر اسلامی تبریز معتقد است : صنایع دستی نیازمند به روزرسانی است اما تازگی باید با هویت جامعه نیز عجین شده باشد. همین موضوع می تواند به برندسازی محصولات کمک و حتی گردشگران را به محل تولید آن هدایت کند.
تولیدات صنایع‌ دستی یکی از ایرانی‌ ترین کالاهایی است که در کشور تولید می‌شود و مواد اولیه، دانش فنی و نیروی انسانی مورد نیاز آن در هر منطقه وجود دارد.
تولید و صادرات صنایع‌دستی باعث توسعه گردشگری و اشتغالزایی می‌شود. اتفاقی که تحقق آن می تواند صنایع دستی را به نماد عینی رونق تولید در استانها تبدیل کند.

گزارش از : مهین انتظار